Differentiëren in het onderwijs: Van beginner tot expert

• Communicatie
• HBO
• Studiejaar 1

Differentiëren in het onderwijs

Door: Haluk & Maria

Datum: 11 november, 2025

Leerteamoverleg

Planning

• Introductie: De profeet als voorbeeld van de beste onderwijzer
• Leerdoel
• Voorkennis

• Differentiëren definitie
• Differentiëren op inhoud
• Differentiëren op proces

• Differentiëren op product

•  Evaluatie

De Profeet ﷺ is het beste voorbeeld van een onderwijzer

Differentieerde in zijn omgang, toon en onderwijs.

2 situaties 

🔹 De Bedoeïen die in de moskee plaste ---  
Sahih al-Bukhari, Boek 4, Hadith 219 | Sahih Muslim, Boek 285, Hadith 285

🔹 Muʿādh ibn Jabal die lange recitatie deed in het gebed

Sahih Muslim, Boek 465, Hadith 465

2 situaties 

🔹 De Bedoeïen die in de moskee plaste
De metgezellen reageerden boos, maar de Profeet ﷺ zei: “Laat hem.”
Daarna legde hij rustig uit waarom het niet gepast was.
De man zei: “Nooit zag ik een leraar beter dan hem.”
➤ Zachtmoedig en op niveau van begrip reageren.

🔹 Muʿādh ibn Jabal die lange recitatie deed in het gebed
Een man klaagde dat het te lang was na een vermoeiende dag.
De Profeet ﷺ zei tegen Muʿādh: “Maak het de mensen niet moeilijk.”
➤ Aandacht voor de situatie, capaciteit en behoeften van de groep.

Leerdoel

Aan het einde van deze middag kan je....

... uitleggen op welke manieren er gedifferentieerd kan worden.

... differentiatie toepassen op inhoud, proces en product.

Leg de leerdoelstelling uit aan het begin van de les en herhaal deze aan het einde van de les.

Wat weet je al over differentiëren in het onderwijs?

Wat is differentiatie?

Differentiatie is het aanpassen van het onderwijs aan de behoeften en niveaus van individuele studenten.

Leg de definitie van differentiatie uit en benadruk het belang ervan.

Differentiatie op inhoud  

Bij differentiatie op inhoud gaat het om het aanbieden van verschillende lesstofniveaus aan studenten.

- meer of minder uitleg nodig

- niet alleen de wat, maar ook hoeveel en hoe complex

Geef voorbeelden van hoe beginners kunnen differentiëren op inhoud, bijvoorbeeld door gebruik te maken van differentiatiekaarten.

Casus - differentiëren op inhoud

In een 3 HAVO klas werk je aan een hoofdstuk over lineaire formules.
Aisha pakt het snel op en verveelt zich als de rest nog oefent.
Bilal begrijpt de basis, maar maakt slordigheidsfouten.
Emma heeft moeite met het herkennen van richtingscoëfficiënt en startwaarde.

De docent geeft één uitleg en één oefentoets voor iedereen.

Denkvraag:
Hoe kun je binnen dezelfde les drie ingangen aanbieden, zonder drie aparte lessen te maken?In een 3 HAVO klas werk je aan een hoofdstuk over lineaire formules.



Bilal begrijpt de basis, maar maakt slordigheidsfouten.

Emma heeft moeite met het herkennen van richtingscoëfficiënt en startwaarde.

De docent geeft één uitleg en één oefentoets voor iedereen.

Denkvraag:

Hoe kun je binnen dezelfde les drie ingangen aanbieden, zonder drie aparte lessen te maken?

basis-teaching voor Emma, extra begeleide voorbeelden voor Bilal, verdiepingstoepassingen voor Aisha

Praktijkvoorbeelden - differentiëren op inhoud

Praktijkvoorbeelden

•    Je geeft drie versies van dezelfde opdracht: basis / midden / verdieping.
•    Leerlingen die snel klaar zijn, krijgen een plus-opdracht (bv. creatief toepassen).
•    Leerlingen die vastlopen, krijgen voordoen + samen doen in kleine instructiegroep.

Islamitische koppeling 

Geef voorbeelden van hoe beginners kunnen differentiëren op inhoud, bijvoorbeeld door gebruik te maken van differentiatiekaarten.

Differentiatie op proces 

Bij differentiatie op proces gaat het om het aanpassen van de manier waarop studenten de lesstof leren.

* Niet de wat, maar de hoe

* formatief

Beschrijf strategieën die beginners kunnen gebruiken om differentiatie op proces toe te passen, zoals het aanbieden van keuzemogelijkheden in opdrachten.

Casus - Differentiëren op proces

In een les Nederlands werken leerlingen aan het schrijven van een betoog.

Yara denkt eerst hardop en moet sparren voordat ze kan schrijven.
Mohammed werkt juist stil en zelfstandig; hij raakt afgeleid door “spreekopdrachten”.
Lucas begrijpt de opdracht wel, maar zijn planning en structuur vallen steeds uit elkaar.

De docent zegt: “Iedereen schrijft nu zelfstandig het eerste argument uit.”

Denkvraag:
Hoe kun je dezelfde schrijfopdracht aanbieden, maar verschillende leerwegen toestaan?

(eerst mondeling sparren, eerst een schema maken, of beginnen met voorbeeldzinnen.)

Praktijkvoorbeelden - differentiëren op proces

• Je gebruikt verschillende werkvormen:

o    tekenopdracht
o    stappenplan
o    rollenspel
o    samenwerkend leren
•    Sommige leerlingen werken met een timer, anderen met pauzemomentjes.
•    Je gebruikt keuzes: Kies de manier waarop jij deze opdracht maakt.

Differentiatie op product 

Bij differentiatie op product gaat het om het beoordelen van de output van studenten op verschillende niveaus.

Niet iedereen hoeft dezelfde eindvorm op te leveren om te laten zien dat hij iets begrijpt. We beoordelen begrip, niet uniformiteit

Leg uit hoe beginners differentiatie op product kunnen toepassen, bijvoorbeeld door verschillende beoordelingscriteria te gebruiken.

Casus - differentiëren op product

(Bijv.: presentatie, visuele tijdlijn, minipodcast, essay, infographic.)Aan het einde van het thema Renaissance moeten leerlingen laten zien dat ze begrijpen waarom die periode vernieuwend was.

Docent laat iedereen een schriftelijke samenvatting inleveren.
Samir kan veel beter uitleggen dan schrijven.
Leila presenteert graag en kan verbanden visueel laten zien.
Noa maakt creatieve tijdlijnen en schema’s die heel overzichtelijk zijn.

Denkvraag:
Hoe kun je leerlingen keuze bieden in hoe ze aantonen dat ze de leerdoelen beheersen?

(Bijv.: presentatie, visuele tijdlijn, minipodcast, essay, infographic.)

Praktijkvoorbeelden - differentiëren op proces 

Praktijkvoorbeelden:
•    De één maakt een poster, de ander een mondelinge uitleg, iemand anders een schema.
•    Bij toetsen kun je keuzevragen + open vragen combineren.
•    Bij spreekbeurten kun je variëren in:
o    minimale lengte
o    hulpmiddelen (plaatjes / steekkaartjes / ppt)

Samengevat

Inhoud = Wat
Proces = Hoe
Product = Bewijs

Reflectie en evaluatie 

Denk na over hoe je differentiatie kunt toepassen in je eigen onderwijspraktijk.

waar lopen we nog tegen aan?

waar willen we aan werken?

Laat studenten individueel of in groepen reflecteren op de les en bespreek hun ideeën en inzichten.

Huiswerk

Zet deze week bewust differentiëren in op inhoud, proces of product

Vertel ons over je ervaring en het verschil

Wat ging goed en waar liggen de kansen?

Bronnen

Tomlinson, C.A. (2014). The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of All Learners. ASCD.
Tomlinson, C.A. (2017). How to Differentiate Instruction in Academically Diverse Classrooms. ASCD.
SLO (2020). Differentiatie – richtlijnen voor PO en VO.
CPS Onderwijsontwikkeling (2021). Differentiëren in de praktijk.

Differentiatie op inhoud - Gevorderde

Gevorderde docenten kunnen differentiëren op inhoud door aanvullende materialen aan te bieden voor verdieping of herhaling.

Laat gevorderde docenten zien hoe ze differentiatie op inhoud kunnen versterken, bijvoorbeeld door differentiatie in opdrachten.

Differentiatie op proces - Gevorderde

Gevorderde docenten kunnen differentiatie op proces toepassen door individuele begeleiding en extra ondersteuning aan te bieden aan studenten.

Beschrijf strategieën die gevorderde docenten kunnen gebruiken om differentiatie op proces te verfijnen, zoals het aanbieden van verrijkingstaakjes.

Differentiatie op product - Gevorderde

Gevorderde docenten kunnen differentiatie op product bevorderen door variatie in beoordelingsvormen en projectmatige opdrachten.

Geef voorbeelden van hoe gevorderde docenten differentiatie op product kunnen toepassen, bijvoorbeeld door peer-assessment in te zetten.

Differentiatie op inhoud - Expert

Experts kunnen differentiëren op inhoud door het ontwikkelen van specifieke lesmaterialen voor verschillende niveaus en leerstijlen.

Laat experts zien hoe ze differentiatie op inhoud kunnen verfijnen, bijvoorbeeld door differentiatie in toetsing.

Differentiatie op proces - Expert

Experts kunnen differentiatie op proces bevorderen door het gebruik van adaptieve leertechnologie en het creëren van gepersonaliseerde leeromgevingen.

Beschrijf geavanceerde strategieën die experts kunnen gebruiken om differentiatie op proces te verbeteren, zoals het gebruik van online leerplatforms.

Differentiatie op product - Expert

Experts kunnen differentiatie op product optimaliseren door het ontwikkelen van complexe beoordelingsmethoden en het stimuleren van creativiteit en eigenaarschap bij studenten.

Geef voorbeelden van geavanceerde technieken die experts kunnen gebruiken om differentiatie op product toe te passen, bijvoorbeeld door middel van projectportfolio's.

Praktische oefening - Beginner

Maak een lesplan waarin je differentiatie op inhoud, proces en product toepast.

Laat beginners individueel of in groepen werken aan het maken van een lesplan en geef feedback op hun ideeën.

Praktische oefening - Gevorderde

Pas differentiatie op inhoud, proces en product toe in een bestaande les.

Laat gevorderde docenten hun bestaande lesmateriaal herzien en differentiatie implementeren. Bespreek de resultaten in de groep.

Praktische oefening - Expert

Ontwerp een geavanceerde differentiatie-activiteit waarbij je verschillende niveaus van inhoud, proces en product integreert.

Laat experts individueel of in groepen werken aan het ontwerpen van een uitdagende differentiatie-activiteit. Presenteer en bespreek de resultaten.

Voorbeelden differentiatie op inhoud

Toon verschillende voorbeelden van differentiatie op inhoud, zoals differentiatiekaarten en keuzeopdrachten.

Laat voorbeelden zien en vraag de studenten om de voordelen en uitdagingen van elke differentiatievorm te bespreken.

Voorbeelden differentiatie op proces

Toon verschillende voorbeelden van differentiatie op proces, zoals individuele begeleiding en verrijkingstaakjes.

Laat voorbeelden zien en vraag de studenten om de effectiviteit van elke differentiatievorm te bespreken.

Voorbeelden differentiatie op product

Toon verschillende voorbeelden van differentiatie op product, zoals variatie in beoordelingsvormen en projectportfolio's.

Laat voorbeelden zien en vraag de studenten om de meerwaarde van elke differentiatievorm te bespreken.

Reflectie

Denk na over hoe je differentiatie kunt toepassen in je eigen onderwijspraktijk.

Laat studenten individueel of in groepen reflecteren op de les en bespreek hun ideeën en inzichten.

Evaluatie

Beantwoord enkele vragen om je begrip van differentiatie in het onderwijs te evalueren.

Gebruik een korte quiz of open discussie om te controleren of de studenten de belangrijkste concepten begrijpen.

Bronnen

Verwijs naar relevante bronnen over differentiatie in het onderwijs.

Geef een lijst met nuttige boeken, artikelen of websites waar studenten meer informatie kunnen vinden over differentiatie.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer wilt weten.

De leerlingen voeren hier twee dingen in waarover ze meer zouden willen weten. Hiermee vergroot je niet alleen betrokkenheid, maar geef je hen ook meer eigenaarschap.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

De leerlingen geven hier (in vraagvorm) aan met welk onderdeel van de stof ze nog moeite. Voor de docent biedt dit niet alleen inzicht in de mate waarin de stof de leerlingen begrijpen/beheersen, maar ook een goed startpunt voor een volgende les.