H1.2 Amsterdam in de Gouden Eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 2

De Gouden Eeuw in Nederland

BK 2 - Hst 1.2

Start van de les

Startopdracht

Werk in tweetallen, beantwoord de vragen:

- Met welk deel van de wereld handelde de VOC?

- Met welk deel van de wereld handelde de WIC?

- Leg uit wat het begrip: wereldhandel betekend.

CVB vragen:

Zie dia zelf. Bij bespreking eventueel doorvragen. 

Startopdracht - check

Werk in tweetallen, beantwoord de vragen:

- Met welk deel van de wereld handelde de VOC?

Met Zuidoost-Azië (Nederlands-Indië), het oosten.

- Met welk deel van de wereld handelde de WIC?

Afrika en Amerika, het westen.

- Leg uit wat het begrip: wereldhandel betekend.

Handel tussen verschillende werelddelen.

CVB vragen:

- Waar staan de letters VOC voor?

- Waar staan de letters WIC voor? 

- Waarom ontstond de wereldhandel juist toen?

Indien:

+2/3 goede antwoorden: leerlingen bespreken de antwoorden met elkaar.

+1/2 goede antwoorden: goede antwoorden herhalen door verschillende leerlingen.

-1/2 goede antwoorden: nog een keer uitleggen en nogmaals CVB vraag stellen.

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

...ken je het begrip: stapelmarkt. (R)

...kan je uitleggen waarom de Republiek een goede ligging had m.b.t. de handel in Europa voor 1600. (T1)

...kan je uitleggen waarom de 80-jarige oorlog voordelig was voor de handel in de Republiek. (T1)

Benoem de leerdoelen van deze les. 

Deelvraag

Hoe werd ons land (Nederland) rijk in de zeventiende eeuw?

Nieuwe paragraaf dus nieuw blad voor aantekeningen.

Leerlingen schrijven het volgende op:

Hst 1.2 Amsterdam in de Gouden Eeuw

Deelvraag: Hoe werd ons land (Nederland) rijk in de zeventiende eeuw?

Eeuw: 17 = 1600-1700

Wat is wat?

Dikgedrukt = een begrip

schuin = moeilijk woord

uitleg van begrip

Hierin staat de uitleg van het begrip. Schrijf het begrip en de betekenis op in je schrift.

uitleg van moeilijk woord

Hierin staat de uitleg van het moeilijke woord. Schrijf het op in je schrift.

uitleg

Hierin staat de uitleg over een bepaald onderwerp.

De stapelmarkt

Als je tussen Noord- en Zuid-Europa handelde, kon je deze reis niet in een keer maken. Je moest halverwege stoppen. 

De handelaar moest daar zijn producten een tijdje opslaan. Een stad waar die producten werden opgeslagen noemen we een stapelmarkt. 

stapelmarkt

Plaats waar handelswaar tijdelijk wordt opgeslagen, om van daaruit verder te worden verhandeld. 

CVB vraag:

- Leg uit wat een stapelmarkt is.

Indien:

+2/3 go ede antwoorden: laten uitleggen aan elkaar.

+1/2 goede antwoorden: goede antwoorden laten herhalen, eventueel nog een CVB vraag.

-1/2 goede antwoorden: uitleg nogmaals herhalen, daarna nog een CVB vraag. 

Herhaling vorige les. Met een nieuw begrip erbij.

Eventueel herhalen met een CVB vraag:

- Welke spullen bracht de Republiek naar Noord-Eurpa?

- Welke spullen bracht de Republiek naar Zuid-Europa?

Indien:

+2/3 goede antwoorden: laten uitleggen aan elkaar.

+1/2 goede antwoorden: klassikaal laten herhalen, nog een CVB vraag.

-1/2 goede antwoorden: nog eens uitleggen en nog een CVB vraag.

Schrijf over in je schrift

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588-1795

Westen te nat > weiland > melk, boter, kaas

Noord-Europa

Zuid-Europa

boter, kaas, stoffen

graan, hout, leer

hout, leer

wijn, olijfolie

Specerijen:

- eten lekker maken

- medicijn

+ geld verdienen handel NL-Indië

compagnie

deelt winst/verlies

VOC

1602

WIC

1621

Zuidoost-Azië

- Nederlands-Indië

- Japan

= stapelmarkt

CVB vragen:

- Voor welke twee dingen gebruikten mensen in de 17e eeuw specerijen?

- Noem drie voorbeelden van specerijen.

- Waarom konden mensen veel geld verdienen met de handel in specerijen?

- Naar welk deel van de wereld voer de VOC?

Indien:

+2/3 goede antwoorden > laten uitleggen aan elkaar.

+1/2 goede antwoorden > goede antwoorden herhalen, nog een CVB vraag.

-1/2 goede antwoorden > nogmaals uitleggen en opnieuw dezelfde CVB vraag. 

Wat verkocht de Nederlandse handelaar in Noord-Europa?

1. Boter-kaas-stoffen
2. Boter-kaas-olijfolie
3. Boter-wijn-hout
4. Boter-graan-leer

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat bracht de Nederlandse handelaar vanuit Noord-Europa terug naar de Republiek?

1. Boter-kaas-stoffen
2. Hout-graan-leer
3. Hout-stoffen-wijn
4. Olijfolie-graan-leer

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat bracht de Nederlandse handelaar naar Zuid-Europa?

1. Hout-graan-olijfolie
2. Hout-boter-graan
3. Hout-graan-leer
4. Hout-wijn-olijfolie

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat kocht de Nederlandse handelaar in Zuid-Europa?

1. Boter-kaas-stoffen
2. Boter-graan-hout
3. Wijn-olijfolie
4. Wijn-olijfolie-hout

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Welke producten horen waar?

Waarom was Amsterdam een goede handelsplek?

Herhalingsopdracht thuis/hw.

De stapelmarkt

Amsterdam en Antwerpen lagen precies halverwege deze handelsroute. Ook kon je vanuit daar makkelijk producten (via rivieren) vervoeren naar Duitsland.

Amsterdam was dus ideaal als stapelmarkt. 

stapelmarkt

Plaats waar handelswaar tijdelijk wordt opgeslagen, om van daaruit verder te worden verhandeld. 

Wat is een stapelmarkt?

Herhalingsopdracht thuis/hw.

De 80-jarige oorlog

Onder leiding van Willem van Oranje werden de Noordelijke Nederlanden onafhankelijk.

onafhankelijk

Dat een land niet meer bestuurd wordt door een ander land. Het land kan zelf beslissen over het eigen land. 

80-jarige oorlog

In de zestiende eeuw hoorde Nederland bij Spanje. Toen Nederland niet meer bestuurd wilde worden door Spanje, kwam er een opstand tegen die koning (Filips II). In 1581 werd Nederland onafhankelijk. Toch duurde het tot 1648 tot Spanje Nederland erkende als zelfstandig land. 

Filmpje met meer uitleg.

Van Spanje

De Republiek

De 80-jarige oorlog

Het zuiden van Nederland lag in Spaans gebied. Antwerpen was in die tijd een belangrijke havenstad. De rivier de Schelde liep vanuit de Republiek naar deze stad. Door deze rivier (de Schelde) af te sluiten moesten schepen nu wel naar Amsterdam varen.  

handelsstad

Een stad waar mensen voornamelijk leven van de handel.

Welke rivier werd door de Republiek afgesloten?

1. De Amstel
2. De Schelde
3. De IJssel
4. De AA

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Van Spanje

De Republiek

Schrijf over in je schrift

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588-1795

= stapelmarkt

Amsterdam

Antwerpen

afsluiting van de Schelde (1587)

Mensen verhuisden, godsdienstvrijheid in de Republiek.

CVB vragen:

- Welke rivier werd afgesloten door de Republiek?

- Welke stad werd hierdoor geblokkeerd?

Indien:

+2/3 goede antwoorden: laten uitleggen aan elkaar.

+1/2 goede antwoorden: herhalen door leerlingen, nogmaals CVB vraag.

-1/2 goede antwoorden: nogmaals uitleggen en CVB vraag stellen. 

Wat zijn 2 gevolgen van de afluiting van de Schelde?

1. Veel handelaren verhuisden naar Amsterdam.
2. Veel handelaren verhuisden naar Antwerpen.
3. Antwerpen werd de grootste stapelmarkt van Europa.
4. Amsterdam werd de grootste stapelmarkt van Europa.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

De grachtengordel

Door al die nieuwe mensen (migranten) werd het druk in Amsterdam. Daarom werd de stad Amsterdam uitgebreid met drie brede grachten, de grachtengordel. Deze werden de Keizersgracht, de Prinsengracht en de Herengracht.

gracht

Dat is een aangelegde waterweg dat om of door een stad kan gaan. 

Grachtengordel

De grachten die in de zeventiende eeuw rondom het centrum van Amsterdam zijn gelegd.

migrant

Iemand die uit een ander gebied of land in Amsterdam komt wonen.

00:42

Waarop is Amsterdam gebouwd?

1. Op hele droge grond.
2. Op hele natte grond.
3. Op palen.
4. Op ramen.

00:42

Wat is een ander woord voor 'drassig'?

1. Droog
2. Nat

01:18

Wie woonden er in de huizen aan de grachten?

1. De rijke kooplieden en handelaren
2. De ambachtslieden
3. De arme mensen
4. De bedelaars

01:18

Wat voor soort huizen stonden er aan de grachten?

1. Pakhuizen
2. Winkels
3. Polders
4. Woonhuizen (woningen)

01:56

In welke gracht vind je de 'gouden bocht'?

1. De keizersgracht
2. De herengracht
3. De prinsengracht

01:56

Wie woonden er in deze 'gouden bocht'?

1. De allerrijkste mensen
2. De rijken
3. De handelaren
4. De armen

Extra oefening voor de leerlingen. 

Schrijf over in je schrift

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588-1795

= stapelmarkt

Amsterdam

Antwerpen

afsluiting van de Schelde (1587)

Mensen verhuisden, godsdienstvrijheid in de Republiek.

Grachtengordel (HKP) en grachtenpanden

CVB vragen:

- Wat is de grachtengordel?

- Waarom werd deze gebouwd?

- Wie gingen er bij deze grachtengordel wonen?

Indien:

+2/3 goede antwoorden: leerlingen aan elkaar laten uitleggen.

+1/2 goede antwoorden: herhalen door aantal leerlingen, nogmaals CVB vraag.

-1/2 goede antwoorden: antwoorden uitleggen daarna nogmaals een CVB vraag. 

Een grote verandering

In de Gouden Eeuw groeide de bevolking in het westen snel. Omdat de helft van Noord-Holland in die tijd uit meren en moeras bestond, was er weinig landbouwgrond. Dus was er te weinig voedsel.

Gouden Eeuw

Naam voor de zeventiende eeuw (1600-1700), toen het economisch heel goed ging met Nederland.

Een grote verandering

Jan Adriaanszoon Leeghwater bedacht hoe hij 

meren kon droogleggen. Dit noemen we een droogmakerij of polder.

droogleggen

Het droogleggen van meren betekent dat je het water uit het meer haalt. Het meer wordt dus droog.

Droogmakerij

Polder: een land dat vroeger een meer of ondiep deel van de zee was en dat is drooggelegd.

Jan Adriaanszoon Leeghwater

Hij was de zoon van een timmerman. Hij bedacht een ander soort molen, die veel beter was. Ook bedacht hij hoe je meren kon droogleggen, waardoor er meer grond kwam voor landbouw en woningen.

Waarom was een droogmakerij een 'grote verandering'?

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Schrijf over in je schrift

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588-1795

= stapelmarkt

Amsterdam

Antwerpen

afsluiting van de Schelde (1587)

Mensen verhuisden:

 godsdienstvrijheid 

+ 

kennis

Grachtengordel (HKP) en grachtenpanden

Droogmakerij/polder

meer woningen

meer voedsel

CVB vragen:

- Noem drie gevolgen van deze afsluiting?

Indien:

+2/3 goede antwoorden: leerlingen aan elkaar laten uitleggen.

+1/2 goede antwoorden: laten herhalen en nog een CVB vraag stellen.

-1/2 goede antwoorden: nogmaals uitleggen en daarna een CVB vraag stellen.

Wat was het voordeel van een droogmakerij?

1. Er kwam minder grond beschikbaar.
2. Er kwam meer landbouwgrond.
3. Er kwamen meer meren.
4. Er kwam een nieuwe handelsstad.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Deelvraag

Hoe werd ons land (Nederland) rijk in de zeventiende eeuw?

Voor de handel van de Republiek in Noord- en Zuid-Europa, lag Amsterdam op een zeer handige plek: precies in het midden van de handelsroute. Om alle producten van handelaren op doorreis op te kunnen slaan (er werd op aanbod verkocht), werden pakhuizen gebouwd. Zo werd Amsterdam een stapelmarkt. 

Door de oorlog met Spanje was het zuidelijke deel van de Nederlanden in handen van de Spaanse bezetter. Antwerpen lag net iets meer ten zuiden en was daar een belangrijke handelsstad. De Nederlanders wilden de Spanjaarden dwars zitten en blokkeerden de rivier de Schelde. Hierdoor moesten schepen wel naar Amsterdam. Het gevolg was dat Amsterdam de belangrijkste stad werd, veel nieuwe inwoners kreeg (godsdienstvrijheid en kennis). Amsterdam breidde zich uit met de grachtengordel. Even later werd de eerste droogmakerij gemaakt, voor meer landbouw (=voedsel).

Leerlingen meenemen in het beantwoorden van de deelvraag. Over laten schrijven in het schrift. 

Begrippen uit deze les

• droogmakerij
• Gouden Eeuw
• grachtengordel
• stapelmarkt
• oorzaak/gevolg

Leerlingen schrijven deze begrippen over aan het eind van hun schrift. (Dubbelgevouwen over de lengte.) Daarna de betekenissen van begrippen herhalen.

Jaartallen uit deze les

1587: afsluiting van de rivier de Schelde

Leerlingen schrijven deze jaartallen op hun tijdlijn in hun schrift.

Wat is een droogmakerij?

1. Dat is een meer.
2. Dat is land dat vroeger een meer was, maar is drooggelegd.
3. Dat is de naam voor de zeventiende eeuw.
4. Dat zijn grachten die rond het centrum van Amsterdam zijn aangelegd.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat is de Gouden Eeuw?

1. Dat is een meer.
2. Dat is land dat vroeger een meer was, maar is drooggelegd.
3. Dat is de naam voor de zeventiende eeuw.
4. Dat zijn grachten die rond het centrum van Amsterdam zijn aangelegd.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat is de stapelmarkt?

1. Dat is een plaats waar handelswaar tijdelijk wordt opgeslagen.
2. Dat is land dat vroeger een meer was, maar is drooggelegd.
3. Dat is de naam voor de zeventiende eeuw.
4. Dat zijn grachten die rond het centrum van Amsterdam zijn aangelegd.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat is de grachtengordel?

1. Dat is een plaats waar handelswaar tijdelijk wordt opgeslagen.
2. Dat is land dat vroeger een meer was, maar is drooggelegd.
3. Dat is de naam voor de zeventiende eeuw.
4. Dat zijn grachten die rond het centrum van Amsterdam zijn aangelegd.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat is een 'oorzaak'?

1. De reden waarom iets gebeurd.
2. Wat er gebeurd door iets anders.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Wat is een 'gevolg'?

1. De reden waarom iets gebeurd.
2. Wat er gebeurd door iets anders.

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Leg uit hoe Nederland in de zeventiende eeuw rijk werd.
Gebruik in je antwoord de begrippen: stapelmarkt en Gouden Eeuw

Herhalingsopdracht thuis/hw.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

Stel 1 vraag over de lesstof die je niet goed hebt begrepen.

Huiswerk

Voor de volgende les:

• Leer de begrippen: droogmakerij, Gouden Eeuw, grachtengordel, stapelmarkt.
• Leer de aantekeningen van les 3 en 4 in je schrift.
• Maak vraag 3, 6 en 7 in je boek (hst 1.2)

VOLGENDE LES OBT SO 1.