12.1 tm 12.6 Machtsverhoudingen binnen een specifieke context

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Het ontstaan van het statensysteem

Staten

Staten zijn door mensen bedacht en gevormd.

Een staat impliceert een bepaald centraal gezag over een bevolking binnen landsgrenzen die door andere staten als soevereine macht erkend wordt en tevens het gewelds- en belastingmonopolie bezit.

Het statensysteem

Het statensysteem is de regeling van de onderlinge verhoudingen tussen staten. 

Het statensysteem is het resultaat van het proces van staatsvorming in West- Europa vanaf de late middeleeuwen

De wereldzeeën vallen voor het overgrote deel buiten de staatsindeling.

Veranderingen binnen de mondiale machtsverhoudingen 

Mondiale machtsverhoudingen verschuiven:

1) Opkomende economieën

2) Fragiele staten

3) Nieuwe spelers

Opkomende economieën

 de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) worden belangrijker en dat gaat ten koste van de machtspositie van de VS en Europa. 

bv  de roep om een andere samenstelling van de VN-Veiligheidsraad. 

De Veiligheidsraad

De Veiligheidsraad bestaat uit vijftien leden van de Verenigde Naties, waaronder vijf permanente leden: 

China (voorheen de Republiek China), Frankrijk, Rusland (voorheen de Sovjet-Unie), de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Fragiele staten

Een fragiele (of falende) staat: 

– is vaak niet bij machte zijn grondgebied te beheersen

- kan de veiligheid van zijn burgers niet garanderen

– niet langer in staat de interne rechtsorde te handhaven; 

– kan zijn bevolking geen openbare diensten meer leveren 

Staten zijn zwak door een combinatie van interne en externe factoren. Het gaat vaak om postkoloniale staten, waar politieke instituties en grenzen door westerse landen geïntroduceerd zijn en die dus van bovenaf zijn opgelegd

Fragiele staten

Als gevolg van globalisering moeten staten zich, om economisch te kunnen groeien, aansluiten bij de wereldhandel en het kapitaalverkeer. 

De handel is vaak eenzijdig en brengt zwakke staten weinig voordeel. 

Fragiele staten

Als gevolg van globalisering kunnen fragiele staten een bedreiging vormen voor de veiligheid buiten de eigen regio. 

Bv als toevluchtsoord voor criminele 

organisaties, uitvalsbasis voor terroristische netwerken of als bron van internationale vluchtelingenstromen.  

Fragiele staten

Vanuit het sociaalconstructivistisme- paradigma wordt het gebruik van deze term (fragiele staat) gezien als een vorm van machtsuitoefening. 

Door de term fragiele of falende staat te gebruiken wordt (militaire) interventie in een ander land immers legitiem.

sociaalconstructivisme-paradigma

Aanhangers van het sociaalconstructivisme-paradigma onderzoeken de wijze waarop mensen samen de maatschappelijke werkelijkheid definiëren. Zij gaan ervan uit dat menselijke handelingen en sociale interacties altijd berusten op interpretaties en dat de sociale werkelijkheid door symbolische betekenisgeving gestalte krijgt, ‘geconstrueerd’ wordt.

Nieuwe spelers 

- multinationale bedrijven: Facebook, Google, Shell, Unilever, ABN AMRO, Heineken

- internationale niet-gouvernementele organisaties: Unicef, Unesco, Rode kruis, Amnesty International

- intergouvernementele organisaties: VN, EU

De macht van verschillende niet-statelijke organisaties is groter dan die van sommige staten. Zo beschikt een aantal multinationale industriële ondernemingen over veel grotere inkomsten dan het bruto nationaal product van veel landen. 

Culturele gevolgen van het proces van globalisering en internationalisering 

- De liberale markteconomie breidde zich uit

-   veel landen ontwikkelden zich in de richting van een politieke democratie. 

- Door globaliseringsprocessen komen er veel westerse producten, en daarmee westerse ambities en denkbeelden, verder in andere culturen. 

Gevolg:  Westerlingen werden in de niet-westerse wereld in toenemende mate gestereotypeerd als onverantwoord individualistisch, arrogant en seksueel verdorven en het kapitalisme werd gezien als een immoreel 

uitbuitingssysteem. 

 Ideologische tegenstelling: tussen traditie en moderniteit. 

Een andere culturele tegenstelling

- integratie/immigratie 

- winnaars en verliezers van de mondialisering. 

- tussen hoog- en laagopgeleiden

Cultuurrelativisme : andere culturen worden bekeken zonder ze te beoordelen naar de normen van de eigen cultuur, maar als een uniek fenomeen. Gedrag proberen te begrijpen binnen (de ontwikkeling van) een andere cultuur en zeker niet veroordelen: waarden en normen van de eigen cultuur zijn ‘relatief’ en mogen geen standaard zijn voor een waardering van andere (sub) culturen. 

12.4 Nieuwe problemen, nieuwe structuren? 

0

Gevolgen van de ‘Global Village’ 

1) Een groeiende wereldbevolking produceert meer, consumeert meer, vervuilt meer, heeft meer energiebronnen en grondstoffen nodig. 

2) Opkomende economieën  gaan meepraten vanuit hun andere culturele achtergrond. 

3) Afrika liberaliseert en integreert in de wereldeconomie en dit proces gaat gepaard met armoede en ongelijkheid, zwakke staten, interne conflicten en wanbeheer van natuurlijke rijkdommen. 

4) De scheiding tussen interne en externe veiligheid is vervaagd 

5) Grote en zeer diverse belangen staan op het spel waarvan ernstige conflicten het gevolg kunnen zijn. 

6) De VN heeft moeite om consensus te bereiken over een te varen koers 

12.5 De betekenis en relatieve rol van het internationale recht 

Het internationaal recht is gebaseerd op soevereiniteit van staten.

Het handhaven van die regels is in het internationaal recht minder gemakkelijk dan binnen een staat. 

Het besluit om lid te worden van het Internationaal Strafhof of om de rechtsmacht van het Internationaal Gerechtshof te aanvaarden wordt door staten niet zomaar genomen en heeft ook effecten voor die staten.  

0

Internationaal strafrecht en het individu 

Met de opkomst van de rechten van de mens en de ontwikkeling van het 

internationaal strafrecht heeft ook het individu een rol gekregen in het internationaal recht. 

Een individu kan zich beroepen op internationaal recht en kan worden aangeklaagd op basis van het internationaal strafrecht. 

 Europese Unie en de Verenigde Naties 

Internationale organisaties nemen steeds meer wetgevende en regulerende taken van staten over of krijgen zelfstandig nieuwe taken op dat terrein. 

 De VN is  zeer terughoudend in het zich bemoeien met zaken die zich binnen de staten afspelen, maar het non-interventiebeginsel heeft zijn onaantastbaarheid verloren. De VN-Veiligheidsraad staat soms gebruik van geweld tegen een land toe om humanitaire redenen. Daarnaast kan de Veiligheidsraad problemen als een burgeroorlog of een vluchtelingenstroom tegenwoordig beschouwen als een bedreiging van de internationale vrede en veiligheid wat ingrijpen in een land mogelijk maakt.

0

 Rechtsgeschillen tussen staten worden o.a. door het Internationaal Gerechtshof 

of het Europese Hof van Justitie beslecht. 

12.6 De economische (onder)ontwikkeling van staten verklaard met behulp van theorieën

2 groepen theorieën

Twee groepen theorieën die een verklaring geven voor het feit dat sommige landen arm zijn en andere rijk: 

de evolutionistische en de afhankelijkheidstheorieën. 

Evolutionistische theorieën

Deze zien de grote verschillen tussen arm en rijk binnen ontwikkelingslanden als een kenmerk van een fase in de ontwikkeling. 

Deze verschillen zullen verdwijnen als de traditionele economie getransformeerd is in een moderne markteconomie. Als de economische ontwikkeling van een land ver genoeg gevorderd is, zal dit tot een minder ongelijke inkomensverdeling leiden,

Welk paradigma past hierbij?

Functionalisme paradigma:

Het functionalisme-paradigma wil het functioneren van een samenleving als systeem verklaren en legt de nadruk op de functies die een samenleving ontwikkelt om te kunnen voortbestaan. 

Bij zich veranderende externe omstandigheden zal het systeem zich geleidelijk aanpassen aan die omstandigheden en opnieuw op zoek gaan naar het hervinden van het evenwicht. 

0

Afhankelijkheidstheorieën

Ze verklaren onderontwikkeling uit scheve machtsverhoudingen. Rijkdom is mogelijk door de armoede van anderen. 

Door bv naweeën van koloniale verhoudingen of de voordelen die geïndustrialiseerde staten hebben.

of door een wereldomvattend sociaal systeem waarin politiek en economisch handelen met elkaar verweven zijn ten gunste van een bovenstatelijk proces van kapitaalaccumulatie (de macht van bedrijfsleven en dan vooral van de multinationals) . 

Binnen de ontwikkelingslanden bestaat ongelijkheid. Vaak is er een elite met veel geld en macht, en daarnaast een grote groep straatarme mensen. 

Welk paradigma past hierbij?

Conflict paradigma

maatschappelijke tegenstellingen en de daaruit voortvloeiende conflicten zijn bepalend voor een alsmaar veranderende maatschappij. 

Ongelijkheid is de kern van de samenleving: de samenleving is de resultante van conflicten tussen verschillende groeperingen binnen die samenleving. Ongelijkheid berust op machtsverschillen, die het gevolg zijn van het feit dat actoren in verschillende mate over hulpbronnen en sociale contacten beschikken

Is er iets wat je nog niet zo goed snapt?