9.1 Oorlog en crisis

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Tijd van Wereldoorlogen 1900 - 1950

9.1 Oorlog en crisis

Leerdoelen nabespreken

Je kunt beschrijven welke oorzaken het machtsevenwicht tussen de Europese mogendheden verstoorden.

Je kunt beschrijven waarom en hoe de manier van oorlog voeren tussen 1914 en 1918 veranderde.

Je kunt uitleggen dat de Eerste Wereldoorlog voor een verandering in de wereldwijde economische verhoudingen zorgde.

Je kunt de zwakke plekken van de Amerikaanse economie beschrijven en je kunt uitleggen hoe die zwakke plekken leidden tot een economische wereldcrisis.

Je kunt uitleggen hoe onder president Roosevelt de economische problemen werden aangepakt en dat deze aanpak een breuk met het verleden was.

9.1

Kenmerkende Aspecten

39 De crisis van het wereldkapitalisme.

40 Het voeren van twee wereldoorlogen.

43 Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering.

Theorie

Theorie

De lange 19e eeuw was een van de vreedzaamste periodes in de Europese geschiedenis. Alle Europese landen waren bezig met de industriele revolutie en met het modern imperialisme (..?). Juist dit zorgde voor een goed machtsevenwicht: het sterk en machtig maken van je land leek de beste garantie voor vrede. 

Theorie

Zoals gezegd, het was een bijzondere tijd. Iedereen was vrolijk. De mooiste dingen werden uitgevonden en de toekomst leek oneindig veel mogelijkheden te hebben. 

Deze periode noemen we ook de la belle epoque: de periode van vrede, voorspoed en welvaart in Europa rond 1900. 

Theorie

Amerika hield zich op dat moment afzijdig van Europa. Zij wilden weinig tot geen inmenging van Europese landen. Zij voerden een politiek van isolationisme. 

Isolationisme (VS) is een vorm van politiek waarbij een land kiest om zich niet met buitenlandse aangelegenheden te bemoeien. 

Theorie

Behalve dat er deze vrede was rond 1900, heerste er wel een heftige vorm van nationalisme (..?) en militarisme. 

Dit zorgde er eigenlijk voor dat de vrede een meer gewapende vrede werd: er werd gewerkt aan een leger en het opbouwen van wapens en munitie maar niet (vooralsnog) om gebruikt te worden.

Militarisme is een voorliefde hebben voor alles dat met het leger te maken heeft (uniformen, medailles, discipline en parades). 

Theorie

Het militarisme en het nationalisme zorgden ervoor dat spanningen enigszins terugkeerden in Europa. Landen keken gingen toch een beetje angstig naar elkaar kijken. De hoofdrolspelers hadden sowieso elk hun redenen om dit te doen..

Theorie

• Duitsland: Pas sinds 1871 een eenheidsstaat -> zoeken nog naar eenheid. Streeft naar eenheid en een imperium zoals Frankrijk en Engeland.
  
• Frankrijk: De Fransen hadden de Frans-Duitse oorlog verloren (1870-1871). Ze moesten ook nog het gebied Elzas-Lotharingen afstaan en zinden op wraak.  
• Engeland: Hadden grootste rijk van de wereld en keken met schuin oog naar imperialistische wensen van Duitsland en de bouw van hun vloot.  
• Oostenrijk-Hongarije: Staat van tientallen verschillende culturen, talen, landen die zelfstandig wilden worden.  

Theorie

Vanwege het nationalisme, militarisme en imperialisme vonden de Europese landen het belangrijk om een groot leger en een grote vloot te hebben. Dit resulteerde in een wapenwedloop. 

Wapenwedloop: Een 'wedstrijd' tussen landen over wie verder is op het gebied van wapentechnologie of wie de meeste wapens bezit. 

 

Theorie

Op 24 juni 1914 wordt kroonprins Franz Ferdinand vermoord door Gavrilo Princip. Dit is de directe aanleiding voor WO1. 

DE BONDGENOOTSCHAPPEN

Theorie

• Munitie en wapens werden gemaakt .. 
  
• Legers werden opgetrommeld .. 
  
• Bondgenootschappen waren gesmeed .. 
• Nu nog een aanleiding voor een oorlog ..  

 

Theorie

Op 28 juni 1914 werd Franz Ferdinand vermoord door Gavrilo Princip tijdens een rondrit door Sarajevo. De dood leidde tot een conflict tussen Oostenrijk-Hongarije en Servie. Het zou escaleren door bemoeienis van Rusland en uitgroeien tot de Eerste Wereldoorlog. Maar hoe werken die bondgenootschappen nou precies .. ?

Opschrijven:

Op 28 juni 1914 wordt kroonprins Franz Ferdinand vermoord door Gavrilo Princip. Dit is de directe aanleiding voor WO1. 

Theorie

Opschrijven:

• Franz Ferdinand wordt door de Servische Gavrilo Princip vermoord.
  
• Oostenrijk-Hongarije stelt Servië een ultimatum.
  
• Servië gaat hier niet op in. Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog.
  
• Rusland schiet Servië te hulp.
  
• Duitsland verklaarde hierop de oorlog aan Rusland.
  
• Frankrijk verklaarde hierop de oorlog aan Duitsland.
  
• Duitse leger valt Frankrijk aan door gebruik te maken van neutraal België.
  Groot-Brittanie verklaarde Duitsland de oorlog. 

Theorie

Het Von Schlieffenplan:

Plan om Parijs binnen 6 weken te veroveren om daarna leger in te kunnen zetten aan oostfront. 

Waarom mislukt?:

Duitsland dacht dat Rusland langer over mobilisatie zou doen en had niet gerekend op vele Belgische tegenstand. 

Theorie

Het Von Schlieffenplan mislukte en Duitsland had toch de gevreesde 'tweefrontenoorlog'. Ze hadden niet verwacht dat de Belgen zo veel tegenstand zou bieden en daarna mobiliseerde Engeland en Frankrijk hun legers erg snel. 

De legers bevochten elkaar in Belgie en Noord-Frankrijk. Deze legers waren erg aan elkaar gewaagd en konden de ander niet verslaan. Daarom groeven ze zich in de befaamde loopgraven. 

De loopgravenlinie liep van Belgie tot de Frans-Zwitserse grens. 

Theorie

Generaals waren echter nog steeds vastbesloten om naam te maken en roem te behalen door de tegenstander massaal aan te vallen. Ze hielden geen rekening met de nieuwe manier van oorlog voeren en de nieuwe wapens.

Opschrijven:

Enkele nieuwe wapens in de Eerste Wereldoorlog waren tanks, vlammenwerpers, gas, vliegtuigen en miltrailleurs. 

Theorie

In de jaren van de Eerste Wereldoorlog werden enkele grote en vreselijke veldslagen gevochten: 

Slag om de Somme (1 miljoen 'casualties') 

Slag om Verdun (750.000 'casualties')

Slag om Ieper (1 miljoen 'casualties') 

Theorie

Theorie

In 1917 was de oorlog compleet vastgelopen en het leek er niet op dat er snel een einde aan de oorlog zou komen..

Theorie

In 1917 brak de Russische Revolutie uit. Dit zorgde ervoor dat de geallieerden uiteenvielen en Duitsland GEEN tweefrontenoorlog meer hoefde te voeren. 

Theorie

Duitsland begon in Belgie en Frankrijk op te trekken. Maar op het moment dat de Eerste Wereldoorlog steeds meer de kant van Duitsland op ging maken ze twee verkeerde keuzes. 

Theorie

Amerika besloot hierop om tóch mee te doen aan de Eerste Wereldoorlog. Ze sturen hierop 1 miljoen soldaten naar Europa die helpen om de Duitsers geleidelijk terug te dringen. De regering in Duitsland besluit te capituleren. 

Capitulatie: overgave 

Theorie

Op 11 novembert 1918 zwegen de kanonnen. De Eerste Wereldoorlog zat er op. De vrede werd een jaar later in Versailles (daar was 'ie weer) ondertekend.  De overwinnaars kwamen hier om te onderhandelen en de Duitsers moesten de resultaten maar accepteren. 

Met het Verdrag van Versailles (1919) werden de straffen voor Duitsland bepaald. Zo moesten ze land afstaan, marine en luchtmacht afschaffen en 132 miljard goudmark betalen. 

Even een sprongetje naar de V.S. na WOI

Dat leek in eerste instantie geen probleem en sommige optimisten dachten dat er een tijd van eeuwige economische groei was aangebroken.

Deze optimisten kregen ongelijk, de Amerikaanse economie had naast deze overproductie, nog een aantal andere zwakke punten.

Een van deze zwakke punten was de protectionistische politiek. Door hoge invoertarieven werd ervoor gezorgd dat buitenlandse producten duur waren. Hierdoor werden er vooral Amerikaanse producten gekocht.

Overproductie en ander ongemak

Deze kettingreactie leidde tot een economische crisis, waarin de productie steeds verder afnam en de werkloosheid steeds verder toenam.

De meeste politici vetrouwden op het economisch liberalisme, uiteindelijk zou de economie zich vanzelf herstellen als er maar voldoende economische vrijheid zou zijn.

Daarom deden de meeste politici weinig om de economische crisis op te lossen.

Beurskrach en economische crisis

Filmpje

De crisis in de jaren dertig

Vrijemarkteconomie

• Presidenten in de jaren '20 grote voorstanders van kapitalisme
• Ondernemingen krijgen daardoor enorm veel vrijheid en rechten
• Weinig overheidsbemoeienis in dagelijks leven en economie
• De ongelijkheid in de samenleving groeit: rijken worden rijker

Een zeepbel

• Gouden toekomst voor alle Amerikanen blijkt een illusie
• Overproductie in de landbouwsector (mechanisatie)
• Veel kopen op afbetaling, waardoor er veel schulden waren
• Sterk vertrouwen in aandelen, vaak gekocht met geleend geld

Op 29 oktober 1929 stort de Amerikaanse economie in. Aandeelhandelaren gaan in ongeloof massaal de straat op (New York, 1929)

Beurskrach en crisis

• Zwarte Donderdag 24 oktober 1929: beurskrach
• 'Miljoenen aandelen zijn in één klap niets meer waard
• Bedrijven en banken gaan failliet: grote werkloosheid
• Daling van de handel zorgt voor een economische wereldcrisis

Veel mensen verliezen hun banen, tot wel 25% van de werkenden

Deze mensen gaan wanhopig op zoek naar een nieuwe baan

Werklozen die zelf geen eten konden betalen, konden terecht bij één van de vele soepkeukens (Chicago, 1931)

Mensen verloren hun werk en al hun geld. Ze kwamen terecht in Hoovervilles, vernoemd naar de president Herbert Hoover (Seattle, 1934)

Florence Owens Thompson (32) woonde met haar familie in een Hooverville. Ze kon haar 7 kinderen maar moeilijk voeden (Nipomo, 1936)

Armoede kon mensen tot waanhoop drijven. Sommige ouders waren zo wanhopig dat ze hun kinderen te koop aanboden (Chicago, 1948)

Hoe ontstond de crisis?

Aandeelhouders waren bang dat hun aandelen minder waard werden, zij verkochten hun aandelen.

Veel aandelen werden gekocht met geleend geld. Dit geld zagen banken niet meer terug en ze gingen failliet.

Waardoor kon de crisis ontstaan?

Er waren 4 zwakke plekken:

1. Te veel mensen verdienden te weinig
2. Het ging slecht met de landbouw
3. Te veel vertrouwen in economie
4. Te weinig controle op banken

In 1929: De rijken hadden alles al, de armen konden niks betalen. Bedrijven bleven echter producten maken.

Probleem: Bedrijven maken producten, maar verkopen niks.

Gevolg: Bedrijven krijgen geldproblemen

1

Er was veel mechanisatie in de landbouw. Hierdoor verloren veel landarbeiders hun baan.

De machines werden betaald met geleend geld er zorgden voor te veel productie (overproductie). De prijzen daalden en boeren konden hun schulden niet meer betalen (probleem voor boer en bank)

2

Mensen verwachtten dat het economisch goed bleef gaan. Ze kochten aandelen met geleend geld. Prijzen van aandelen gingen hierdoor omhoog. 

Fabrikanten hadden zoveel vertrouwen dat ze producten bleven maken ondanks tegenslagen in de industrie (1) en landbouw(2)

3

Banken leenden aan iedereen geld uit, ook als de kans klein was dat dit terugbetaald werd (3). Toen aandelen niks meer waard werden en mensen schulden niet meer konden betalen, gingen veel banken failliet

4

Franklin Delano Roosevelt

Herbert Hoover kreeg steeds meer tegenstanders, Roosevelt werd zijn opvolger (1933)

Roosevelt wilde een ander beleid:

• De regering moest veranwoordelijkheid nemen
• Alle groepen moesten rekening met elkaar houden en helpen (socialer)

• Hij was veel in de media (radio en film) en inspireerde mensen
• Hij had grote economische plannen (New Deal)

De New Deal

De New Deal: Economische maatregelen om de economie weer op gang te brengen

De overheid zette projecten op om mensen werk te geven en maakte strengere regels voor bedrijven en banken

Leerdoelen nabespreken

Je kunt beschrijven welke oorzaken het machtsevenwicht tussen de Europese mogendheden verstoorden.

Je kunt beschrijven waarom en hoe de manier van oorlog voeren tussen 1914 en 1918 veranderde.

Je kunt uitleggen dat de Eerste Wereldoorlog voor een verandering in de wereldwijde economische verhoudingen zorgde.

Je kunt de zwakke plekken van de Amerikaanse economie beschrijven en je kunt uitleggen hoe die zwakke plekken leidden tot een economische wereldcrisis.

Je kunt uitleggen hoe onder president Roosevelt de economische problemen werden aangepakt en dat deze aanpak een breuk met het verleden was.