Geschiedenisleraar.nl
Dé link tussen verleden en heden

3.1 Leven in de Sovjet-Unie

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

Het Interbellum
 (1919-1939)
1. Leven in de Sovjet-Unie
1 / 66
next
Slide 1: Slide
GeschiedenisMiddelbare schoolvmbo k, g, t, mavo, havo, vwoLeerjaar 3-6

This lesson contains 66 slides, with interactive quizzes, text slides and 1 video.

time-iconLesson duration is: 120 min

Introduction

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Josef Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een linkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

Items in this lesson

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

Het Interbellum
 (1919-1939)
1. Leven in de Sovjet-Unie

Slide 1 - Slide

Slide 2 - Slide

Leerdoel
Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Russische Revolutie verliep, hoe Stalin de Sovjet-Unie veranderde in een extreemlinkse dictatuur en hoe de bevolking leefde onder zijn bewind.

Slide 3 - Slide


De Sovjet-Unie



De Sovjet-Unie is de naam voor Rusland (met een aantal andere landen) tussen 1922 en 1991, toen het land een communistische dictatuur was.

Een sovjet is een raad van boeren, arbeiders en soldaten.
Het bestuur van Sovjet-Unie zou in handen van deze sovjets moeten zijn...

Slide 4 - Slide

Wat is communisme? (1)
  • Arbeiders aan de macht

  • Alle rijkdommen (ook de fabrieken en de machines) naar de arbeiders

  • Omdat 'rijken' en fabrikanten dit niet zomaar zullen laten gebeuren zal er een revolutie van arbeiders komen, mét geweld.

Slide 5 - Slide

Wat is communisme? (2)
  • Einde aan de klassenmaatschappij (indeling van de maatschappij naar economische positie)

  • Tegen kapitalisme (ergens geld in stoppen met als doel meer geld te verdienen: winst maken). 

  • Marx: "Mensen zonder kapitaal moeten leven van hun arbeid."

Slide 6 - Slide

Wat is communisme? (3)
  • Karl Marx schreef zijn ideeën op in Het Communistisch Manifest en later in Das Kapital

  • Toen Marx in 1883 stierf was er nog nergens een revolutie van arbeiders geweest en bestond het communisme alleen op papier

  • Op zijn graf in Londen staat: "Arbeiders aller landen verenigt U"

Hoewel Karl Marx een inwoner van Pruisen was (Duitsland bestond nog niet) was, ligt hij tóch begraven op Highgate Cemetry in Londen. Hoe kwam dit?

Sinds 1843 woonde Marx in Parijs waar hij redacteur van de Deutsch-Französische Jahrbücher werd. Hier ontmoette hij ook Friedrich Engels met wie hij later het Communistisch Manifest zou schrijven. Marx werd steeds kritischer en bekender. Na een positief artikel over een (mislukte) aanslag op Frederik Willem IV, diende Pruisen een aanklacht tegen Marx in wegens majesteitsschennis en hoogverraad en vroeg de Franse regering hem uit te wijzen.

Begin 1845 verhuisde Karl Marx naar Brussel, nadat hij afstand had gedaan van zijn Pruisisch staatsburgerschap. In het revolutiejaar 1848 braken in Frankrijk, Italië en Oostenrijk opstanden uit. Toen Marx in zijn Deutsche Brüsseler Zeitung van 27 februari 1848 de Parijse februarirevolutie loofde, vaardigde de Belgische overheid een verbod uit op de krant, arresteerde Marx wegens ordeverstoring en zette hem het land uit. 

Na een tweede, korte periode, in Frankrijk moest hij in 1850 het land verlaten om te voorkomen dat hij werd vastgezet. Overigens mocht hij zelf kiezen wat hij wilde. De familie Marx ging naar Londen.

Het graf in Londen, dat te bezoeken is, is regelmatig het doelwit van vandalisme.



Slide 7 - Slide

Slide 8 - Slide

Rusland voor 1917
  • Keizerrijk (Russische keizer is een tsaar)

  • Grote verschillen tussen arm en rijk

  • Bondgenoot van Engeland en Frankrijk vóór en tijdens de Eerste Wereldoorlog (tot 1917)
Let op: 
nieuwe naam/nieuw begrip voor dit schooljaar! 
Dit betekent vrijwel zeker dat hierover een vraag komt in het eindexamen!
!

Slide 9 - Slide



Russische Revolutie
1917



Slide 10 - Slide

Oorzaken
  • Volk heeft het slecht: gebrek aan alles

  • Verlies Russisch-Japanse oorlog (1904-1905)

  • Bloedig neerslaan van opstand (1905): Bloedige zondag

  • Grote verliezen in de Eerste Wereldoorlog

Slide 11 - Slide


Bloedige Zondag
1905



De Russische bevolking wil tijdens een demonstratie
de tsaar duidelijk maken dat het niet zo goed gaat in het land 
én om hem te ondersteunen: de meeste demonstranten
zijn helemaal niet tegen de tsaar!

Slide 12 - Slide


Verliezen in de 
Eerst Wereldoorlog





Het Russische leger is groot, 
maar zwak en slecht uitgerust.
Soms hebben soldaten niet eens een wapen

Slide 13 - Slide

Februari 1917
  • Voedselrellen en stakingen

  • Demonstraties tegen de tsaar

  • Er komt een voorlopige (democratische) regering

  • Tsaar treedt af en wordt gearresteerd

Slide 14 - Slide


Aprilstellingen van Lenin
april 1917











alle grond aan de boeren
alle macht aan de sovjets
alle fabrieken aan de arbeiders
vrede met Duitsland

Slide 15 - Slide

Oktober 1917
  • Onrust in Rusland blijft

  • Duitsland(!) helpt Lenin, Rusland binnen te smokkelen (april 1917)

  • Communisten o.l.v. Lenin grijpen de macht en de voorlopige regering wordt afgezet

Slide 16 - Slide


Vrede van Brest-Litovsk
maart 1918





Het communistische Sovjet-Rusland (later: Sovjet-Unie) sluit vrede met Duitsland en laat zijn oude bondgenoten, Engeland en Frankrijk, in de steek

Slide 17 - Slide






In juli 1918 worden tsaar Nicolaas II en zijn gezin
op brute wijze vermoord door de communisten

Slide 18 - Slide






De kamer waarin de familie is vermoord,
laat duidelijk zien hoeveel geweld is gebruikt.

Slide 19 - Slide


De Sovjet-Unie 
onder Lenin
1917-1924

Slide 20 - Slide

Vladimir Iljitsj Oeljanov werd fel tegenstander van de tsaar nadat zijn broer Aleksander ter dood was veroordeeld voor moordcomplot op de tsaar.
Vladimir gebruikte de schuilnaam Lenin (naar de rivier Lena), maar dat voorkwam niet dat hij 1895 werd opgepakt en verbannen naar Siberië.

Slide 21 - Slide

Hoe zag de Sovjet-Unie onder Lenin er uit?
  • Eén partij heeft de macht: de Communistische Partij. Dit heet ook wel: eenpartijdictatuur

  • Geheime politie (NKVD) rekent af met ‘vijanden’ van de Revolutie

  • Alle productie gaat naar de staat

  • Geen privé-bezit

Slide 22 - Slide

Langzaam begint een jongeman, genaamd Iosif Dzjoegasjvili (bijnaam: Stalin), steeds belangrijker binnen de Communistische Partij te worden.
Lenin moet niets van Stalin hebben: hij vindt hem te grof en ongeschikt als leider (op opvolger). Maar Lenin krijgt een aantal beroertes...

Slide 23 - Slide




...en sterft in 1924 zonder een duidelijke 
opvolger aan te kunnen stellen.

Het lichaam van Lenin is sindsdien opgebaard
en te bekijken op het Rode Plein in Moskou

Slide 24 - Slide


De Sovjet-Unie 
onder Stalin
1924-1953

Slide 25 - Slide

Stalin had geen gelukkige jeugd: het gezin leefde in grote armoede. Hij ging naar school, maar werd uiteindelijk weggestuurd...
...omdat hij geen examen had afgelegd en hij de revolutionaire ideeën (van Marx) erg interessant vond. 

Slide 26 - Slide

In maart 1919 werd Stalin als één van de vijf leden van het bestuur van de Communistische Partij gekozen. In april 1922 werd hij secretaris-generaal van de partij. Niemand wist toen dat deze functie zou uitgroeien tot het belangrijkste en machtigste ambt in de Sovjet-Unie. 
Als secretaris-generaal had hij de bevoegdheid mensen binnen de Partij posities te geven of te ontnemen...

Slide 27 - Slide




Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren
en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

Maar dit had een erg hoge prijs..
Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator

Slide 28 - Slide

Stalin wist dat Lenin de voorkeur gaf aan anderen om het land te leiden. 
Deze tegenstanders werden in een machtsstrijd, letterlijk, uit de weg geruimd.


Stalin zal het economisch achtergebleven land snel industrialiseren
en de Sovjet-Unie laten uitgroeien tot een wereldmacht.

Maar dit had een erg hoge prijs..
Het land werd een totalitaire staat met Stalin als dictator

Slide 29 - Slide

Stalin gebruikte alles om zijn macht in het land te vergroten en te behouden, zoals censuur.
Stalin bepaalde wat er in de kranten én de geschiedenisboeken kwam te staan: vroegere medestanders werden 'er uit geschreven'

Slide 30 - Slide

Foto's werden gemanipuleerd, zodat het leek als zijn tegenstanders nooit hadden bestaan...
...of dat ze zulke slechte dingen hadden gedaan, dat er nooit meer aan hen gedacht mocht worden

Slide 31 - Slide


Persoonsverheerlijking


Om het volk te laten zien dat hij de beste leider 
voor het beste volk, in het beste land was, 
liet Stalin zich graag afbeelden als een geweldige leider:
een vader voor het volk.
Dit heet persoonsverheerlijking

Slide 32 - Slide

Slide 33 - Slide

Slide 34 - Slide

Slide 35 - Slide

Slide 36 - Slide

Slide 37 - Slide

Slide 38 - Slide


Showprocessen


Tegenstanders worden (meestal) vals beschuldigd
en worden in een oneerlijke rechtszaak tot zware straffen veroordeeld.

Bij dit soort showprocessen stond de uitkomst al vast 
voordat de rechtszaak was begonnen: schuldig!

Slide 39 - Slide



...en ze waren zeer effectief! 
De angst onder de bevolking was groot. 

Zelfs zó groot dat mensen niet meer op een familiefoto 
met deze 'verraders' wilden worden vertoond.

Slide 40 - Slide


Goelag

Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.
In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

Veel van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden

Slide 41 - Slide


Goelag

Miljoenen 'tegenstanders' kwamen terecht in een goelag, een strafkamp.
In deze 'opvoedingskampen' moesten de gevangenen, onder zeer zware omstandigheden, dwangarbeid verrichten.

Veel van deze kampen hadden niet eens hekken, omdat ontsnappen zinloos was: de kou en de wolven zouden je uiteindelijk wel doden

Slide 42 - Slide




Exacte aantallen zijn onbekend, maar tussen 1936 en 1950 
zijn vermoedelijk 12 miljoen mensen om het leven gekomen
in de goelags.

Meestal als gevolg van de vreselijke omstandigheden,
een combinatie van: honger, kou en zware lichamelijke inspanning

Slide 43 - Slide


De Grote Zuivering

Stalin zag overal tegenstanders, vooral in mensen die
een belangrijke rol in het bestuur of leger hadden.

Tussen 1934 en 1938 laat Stalin rond de 1 miljoen 
'tegenstanders' oppakken en veroordelen.
De Sovjet-Unie wordt zo 'gezuiverd'.

Slide 44 - Slide


Verheerlijking van
arbeiders en boeren




De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren,
dit zijn de helden van het land!

Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...

Slide 45 - Slide


Verheerlijking van
arbeiders en boeren




De Sovjet-Unie is een land van arbeiders en boeren,
dit zijn de helden van het land!

Overigens leek dit in propaganda veel mooier dan de realiteit was...

Slide 46 - Slide

Slide 47 - Slide

Slide 48 - Slide


Collectivisatie

De landbouw moest veranderen om alle monden te voeden. 
Tientallen kleine zelfstandige boerderijen werden samengevoegd (collectivisatie) tot één groot boerenbedrijf, een kolchoz. 

De boerengezinnen werkten en woonden daar met elkaar. 
De grond, het vee, de gereedschappen, de oogst: alles was van iedereen. 


Slide 49 - Slide



De collectivisatie moest zorgen voor een hogere opbrengst, maar dat viel vaak tegen en er ontstonden hongersnoden. Overigens meestal door eigen schuld: boeren slachtten hun vee uit protest tegen de collectivisatie. 

Boeren die zich op deze manier verzetten tegen de collectivisatie, omdat ze hun eigen boerderijtje niet wilden opgeven, werden gezien als vijanden van het communisme. Miljoenen boeren zijn om die reden vermoord.

Slide 50 - Slide


Planeconomie


Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een planeconomie.
Dit betekende dat de staat besliste wat én hoe er moest worden geproduceerd.

Hiermee wilde Stalin laten zien dat de Sovjet-Unie een machtiger land 
was dan de kapitalistische landen met hun vrije markt-economie.

Slide 51 - Slide

Zo waren er vijfjarenplannen: hierin was vastgelegd wat er in de komende vijf jaar moest worden geproduceerd.
Dát het werd geproduceerd was meestal belangrijker dan hoe het was geproduceerd: de kwaliteit en de keuze was beperkt.

Slide 52 - Slide


Totalitaire samenleving

Onder Stalin werd de Sovjet-Unie een totalitaire samenleving:
Een samenleving waarin de overheid alle macht in handen heeft en grote invloed heeft op het leven van de burgers. 
In een totalitaire samenleving is het individu onbelangrijk.

Een ander voorbeeld van een totalitaire samenleving is: Nazi-Duitsland

Slide 53 - Slide

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (1)

  • Tussen 1917-1939 De Sovjet-Unie wordt vrijwel genegeerd: het communisme is een verkeerd systeem

  • Tussen 1939-1941: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze hebben een verdrag met Hitler gesloten!

Slide 54 - Slide

De rol van de Sovjet-Unie in de geschiedenis (2)

  • Tussen 1941-1947: De Sovjet-Unie is onze bondgenoot: ze helpen Hitler te verslaan!

  • Tussen 1947-1989: De Sovjet-Unie is onze vijand: ze willen het communisme verspreiden over de wereld!

Slide 55 - Slide

Kies de juist volgorde
A
Lenin, Stalin, Nicolaas II
B
Nicolaas II, Lenin, Stalin
C
Stalin, Lenin, Nicolaas II
D
Nicolaas II, Stalin, Lenin

Slide 56 - Quiz

Stalin organiseerde showprocessen. Welke reden had hij daarvoor?

A
Zo liet hij zien dat hij beter was dan zijn voorganger, die mensen zonder proces in strafkampen liet opsluiten.
B
Dankzij de showprocessen werd duidelijk dat de planeconomie goed werkte.
C
Dankzij de showprocessen leek het alsof er in de Sovjet-Unie een eerlijke rechtspraak was.
D
Door de showprocessen werd Stalin steeds populairder, ook bij zijn tegenstanders.

Slide 57 - Quiz

Het doel van terreur is dat het volk in angst leeft en daardoor niet in opstand durft te komen.
A
Dit is waar
B
Dit is niet waar

Slide 58 - Quiz

In een totalitaire samenleving, zoals in de Sovjet-Unie, heeft de overheid alle macht. De overheid kan terreur dus makkelijk tegengaan. Daarom komt er in een totalitaire samenleving vrijwel nooit terreur voor.
A
Dit is waar
B
Dit is niet waar

Slide 59 - Quiz

Video
Clipphanger: Wat is communisme?

Slide 60 - Slide

Slide 61 - Video

Begrippen uit deze les
  • Russische Revolutie
  • communisten
  • machtsstrijd
  • censuur
  • propaganda
  • persoonsverheerlijking
  • showprocessen
  • goelag
  • Grote Zuivering
  • collectivisatie
  • planeconomie

Slide 62 - Slide

Personen uit deze les

  • Karl Marx
  • tsaar Nicolaas II
  • Vladimir Lenin
  • Josef Stalin

Slide 63 - Slide

Jaartallen uit deze les
  • februari 1917: 1e Russische Revolutie
  • april 1917: Aprilstellingen
  • oktober 1917: 2e Russische Revolutie
  • 1924: dood Lenin
  • 1928: start eerste vijfjarenplan
  • 1934-1938: Grote Zuivering
  • 1953: dood Stalin

Slide 64 - Slide

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Slide 65 - Open question

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen

Slide 66 - Open question