lesson plan
Vrijheid en gelijkheid
A lesson plan by Geschiedenisleraar.nl
Ready to use this lesson plan? Use the button below to save a copy of this lesson plan in your account. After doing so, you will be able to modify the lessons as you wish.
Tijdvak van Pruiken en Revoluties
Waarover gaat deze serie?
Als Lodewijk XIV als 22-jarige definitief de Franse kroon gaat dragen begint de centralisatiepolitiek van zijn belangrijkste raadgever en mentor, de inmiddels overleden kardinaal Mazarin, vruchten af te werpen. Lodewijk rekent definitief af met het feodalisme en maakt Parijs het centrum van het koninkrijk.
Lodewijk is een absolute monarch: zijn wil is wet. Of zoals hij het zelf formuleerde: "L'état, c'est moi." ("De staat, dat ben ik”). Historisch niet helemaal correct overigens, maar wel passend bij het beeld dat de geschiedenis heeft bij de goddelijke en absolute monarch. En de leerlingen vinden het een prachtige quote!
De opvolgers van Lodewijk XV en Lodewijk XVI konden schijnbaar moeiteloos deze politiek blijven doorgaan. Schijnbaar, want er veranderde wel het één en ander. Niet zozeer in de weelde van het paleis van Versailles, maar wel in de straten en salons van de Franse steden. De Verlichting met ideeën over vrijheid en gelijkheid zette de bourgeoisie, de rijke burgers, aan het denken.
De gebeurtenissen tijdens de Franse Revolutie hebben ook invloed gehad op de staatsinrichting van Nederland. Een nieuwe grondwet, de scheiding der machten en uiteindelijk een beperking van de macht van de monarch. Hoewel dat laatste overigens pas later kwam, tijdens het Revolutiejaar 1848.
De Franse Revolutie is niet perse een makkelijk onderwerp. Maar met de nodige anekdotes over het leven aan het hof van Versailles en de werking van de guilliotine tijdens de Terreur, blijkt dit achteraf één van de meest gewaardeerde onderwerpen.
Een oneerlijke verdeling
De middeleeuwse maatschappijpiramide stond in het Frankrijk van de 18e eeuw nog stevig overeind. De goddelijke monarch die met het Droit Divine, het goddelijke recht, was boven de drie standen verheven. De eerste- en tweede stand: de geestelijkheid en de adel, bij elkaar goed voor ongeveer 500.000 Fransen, maar in het bezit van ongeveer 75% van alle grond.
In slide 5 van deze les zit een 360º-video waarmee leerlingen op hun device kunnen ‘rondlopen’ in het paleis van Versailles. De video is lineair: de leerlingen kunnen naar een volgende ruimte gaan door de video vooruit te spoelen.
En dan de derde stand, met rond de 20 miljoen Fransen. Die derde stand was een enorm diverse groep: van de allerarmste boeren tot de rijke bourgeoisie met rijkdommen die zelfs het vermogen van de verarmde adel overstegen.
Binnen die derde stand broeit het: de ideeën van de Verlichting voeren de boventoon tijdens gesprekken in de salons van Parijs. De motor van de Revolutie begint zich warm te draaien, alleen 'het chassis', het Franse volk, is nog niet in beweging gekomen. Dat verandert na nieuwe belastingen en misoogsten in 1788/1789. De derde stand-troepen, gedreven door honger, worden gemobiliseerd met spotprenten gemaakt door de bourgeoisie. De Bastille, wapendepot en gevangenis, wordt bestormd!
Onderwerpen:
- arm en rijk in Frankrijk
- de oorzaken van de Franse Revolutie
- de bestorming van de Bastille
Personen:
- Lodewijk XIV
- Lodewijk XVI
Video's:
De Terreur
De bestorming van de Bastille was slechts het begin van een onrustige periode die tot zeker de staatsgreep van Napoleon in 1799 zou duren.
Na de bestorming was het lang onduidelijk wat men met de koning aan moest. In de nieuwe grondwet van 1791 was voor hem een, weliswaar kleine, rol weggelegd. Zelfs na zijn vluchtpoging was het zeker niet voor alle Fransen een uitgemaakte zaak dat de koning zou worden afgezet.
Dit verandert in september 1792 als de koning en koningin in het Tuilerieënpaleis worden gearresteerd en de monarchie wordt afgeschaft. Na de ontdekking van de geheime briefwisseling met Oostenrijk, waarin hij de keizer om hulp vraagt, wordt de koning van hoogverraad beschuldigd en ter dood veroordeeld.
De periode die dan in Frankrijk ontstaat, de Terreur, wordt gezien als de gevaarlijkste periode van de Franse Revolutie. Een periode van ongeveer een jaar waarin eigenlijk iedereen, en lang niet alleen meer edelen en geestelijken, onder de guillotine terecht kon komen waarvan men het vermoeden had dat deze niet in de pas liep met de ideeën van de Revolutie. Met het terreurbewind van Robespierre bereikt de revolutie zijn kookpunt.
Onderwerpen:
- Verklaring van de rechten van de mens en de burger
- een nieuwe grondwet
- de onthoofding van Lodewijk en Marie-Antoinette
Personen:
- Lodewijk XVI
- Marie-Antoinette
- Maximilien de Robespierre
- Jean-Paul Marat
Video's:
De Generaal
De bevolking heeft na de Terreur, die eindigde met de onthoofding van Robespierre, en een korte burgeroorlog tussen radicalen en royalisten, vooral behoefte aan rust. Die rust komt er, min of meer, met de komst van een nieuwe regering, de Directoire. Een bestuur dat vanaf het begin te kampen heeft met een zwakke economie. Napoleon Bonaparte, die in 1795 de Republiek al heeft gered van de royalistische staatsgreep, kan het niet langer aanzien. In 1799 grijpt hij de macht en benoemt zichzelf, geheel in de stijl van de Romeinen, tot eerste consul.
Napoleon heeft niet zo gek veel met de ideeën van de Franse Revolutie, hoewel het hem als lid van de derde stand veel kansen heeft gebracht. Van democratisch bestuur is echter weinig sprake en hij schakelt zijn tegenstanders uit. Vanuit Frankrijk zelf zijn er nagenoeg geen kritische geluiden. In 1804 kroont hij zichzelf tot keizer. Het enorme schilderij (6,21m x 9,79m) van de Franse schilder David laat de plechtigheid zien.
Een belangrijke vraag die kan worden gesteld in de klas: "Wat is er, na 15 jaar, van de idealen van de Franse Revolutie terecht gekomen? Er is immers weer een monarchie..."
Mede door de veroveringen van Napoleon wordt hij op handen gedragen. Zo bezetten de Franse legers vanaf 1795 Nederland. De Franse bezetting van Nederland duurde bijna twintig jaar. Dat is een periode die bijna vier maal zo lang was als de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoewel historisch niet geheel juist, is het wel goed om met leerlingen een vergelijking te maken tussen beide overheersingen. De Franse bezetting zorgt er ook voor dat Nederland voor het eerst een koning krijgt, Lodewijk Napoleon.
De ondergang van Napoleon is even spectaculair als tragisch: de tocht naar Rusland en dan met name de terugtocht. In deze les is de infographic avant la lettre van Charles Joseph Minard opgenomen. Hierin zijn Napoleon's tocht en legergrootte verwerkt. Mocht er tijd over zijn dan is de onderstaande video uit de serie Keerpunten over deze gebeurtenis een aanrader.
Onderwerpen:
- chaos en onvrede na de Terreur
- de zakelijke regering: de Directoire
- Napoleon neemt de macht over
- Napoleon's terugtocht uit Rusland
Personen:
- Napoleon Bonaparte
Video's:
Slaven op de plantages
De verandering in het denken over de rechten en vrijheden van de mens, de Verlichting, hebben ook direct gevolgen gehad voor de wijze waarop er gekeken werd naar slavernij.
Deze les gaat in eerste instantie in op de behandeling van slaven op de plantages in de Zuidelijke Staten van de Verenigde Staten, alsmede de wijze waarop tot slaaf gemaakten naar Amerika werden vervoerd via de Transatlantische slavenhandel.
Het is makkelijk, en verleidelijk, om direct de meest gruwelijke ankedotes en fragmenten (bijvoorbeeld uit: Amistad), de revue te laten passeren, maar voor een helder, afwisselend én minder stereotype beeld is het ook goed om met de klas te spreken over de zwarte slavenhouders en de blanke tot slaaf gemaakten op de plantages.
Dit onderwerp vraagt daarom wat meer voorbereiding dan in eerste instantie lijkt. Ga goed beslagen ten ijs om het gesprek in de klas niet te eenzijdig laten zijn of te laten ontsporen in 'een Zwarte Piet-discussie'.
Onderwerpen:
- slavernij
- plantage-economie
- Transatlantische slavenhandel
- opstanden
De opkomst van machines
Dit lijkt wellicht een beetje een te 'modern' onderdeel van deze lesserie c.q. tijdvak. Toch verschijnen de eerste 'machines' reeds vóór de Franse Revolutie. De schietspoel en de stoommachine luiden het begin van de Industriele Revolutie in, waarmee de wereld in een totaal nieuw tijdperk stapt.
Geen enkele revolutie, los van de Landbouwrevolutie, heeft zoveel impact gehad op de wereld. Uiteraard in positieve en negatieve zin. Net zoals bij de Landbouwrevolutie zijn de gevolgen van sociaal-economische aard: sommigen worden steenrijk, anderen kunnen het hoofd nauwlijks boven water houden.
Deze les gaat echter vooral in op de (oorzaken van de) belangrijkste uitvindingen tijdens de Industriële Revolutie, alsmede de (technische) gevolgen op korte termijn.
Onderwerpen:
- Engeland in de 18e eeuw
- Van Schietspoel tot stoommachine: de belangrijkste uitvindingen.
- De Industriële Revolutie
Video's:
LinkS en BIJLAGEN
Hoe leer je voor een proefwerk Geschiedenis?
