11.3 De Sovjet-Unie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Doelen lessenserie

Na deze lessen heb je een beeld van: 

1. het bestuur onder de laatste tsaar.

2. van de economische situatie in Rusland rond 1900.

3. van de invloed van WO I op de situatie in Rusland.

4. de aanleiding voor en het verloop van de Russische Revolutie.

5. Rusland onder Lenin en Stalin

Documentaire over het einde van  WO I en Vrede van Versailles (15 minuten)

0

Karl Marx (1818 - 1886)

• afkomstig uit een Joods Bourgeoisgezin
• zette zich af tegen de sociale kwestie
• riep op tot revolutie door de arbeiders (proletariaat)
• macht en bezittingen van de bourgeoisie zouden worden afgepakt
• hierna zou gewerkt worden aan de klassenloze, communistische samenleving (iedereen gelijke rechten/plichten/bezittingen)
• 'godsdienst is opium voor het volk'

1917: Russische Revoluties in feb. en okt. 

• laatste tsaar in Rusland: Nicolaas II (Romanov familie)
• absoluut vorst, 'macht van God gekregen'
• grote onvrede onder bevolking (armoede/macht adel/uitbuiting)
• Wo I verergert de ellende onder de bevolking (o.a. hongersnood)
• februari 1917: revolutie (spontane volksopstand)
• tsaar wordt afgezet en vervangen door Voorlopige regering (Doema)
• situatie verandert niet echt ten goede voor het volk
• bestuurlijke chaos door versnippering macht (sovjets)

Lenin

- bereidde de oktober-revolutie voor (beter: staatsgreep)

- de Voorlopige regering werd afgezet

- éénpartijstaat (communistische partij)

- burgeroorlog (Witten tegen de Roden) van 1918-1922

- buitenlands beleid: 

                       *wapenstilstand met Duitsland (december 1917)

*vrede van Brest-Litovsk (maart 1918) 

Gevolgen oktober-revolutie

• alle andere partijen verboden
• begin terreur (geheime politie)
• Rusland werd USSR
• geldeconomie afgeschaft
• privébezit afgeschaft
• kerken gesloten, priesters opgepakt

Documentaire over Russische revolutie (15 min. schooltv)

Stalin (1928 -1953)

• na dood van Lenin ('24) volgde een machtsstrijd > Stalin
• Planeconomie: vijfjaren plannen  voor de industrie en landbouw
• Collectivisatie van de landbouw    (grote staatsboerderijen)
• Doelen niet gehaald, maar
• in WO II spectaculaire opbouw leger > SU werd een grootmacht!!

Gevolgen beleid Stalin: totalitarisme/stalinisme

• SU werd een totalitaire staat:
• censuur, propaganda en indoctrinatie
• strafkampen voor tegenstanders en zij die de doelstellingen niet haalden
• 'koelakken' opgepakt
• hongersnood (o.a in Oekraïne, 7 miljoen doden)
• geheime politie
• showprocessen en zuiveringen (KGB) 
• zie volgende slide:

voor de 'zuiveringen'

na de 'zuiveringen'

Documentaire over Russische revolutie (Van tsaar tot Lenin)

Extra: Buitenlands beleid van Stalin:

• anti-Westers (Geallieerden hadden Witten geholpen in burgeroorlog en idelogische verschillen)
• na Conferentie van Munchen (september 1938) zocht Stalin toenadering tot Hitler...
• Gevolg: Niet-aanvalsverdrag met Duitsland (aug. 1939) 
• na aanval van Dld op Rusland (juni 1941) wordt samengewerkt met Engeland en Amerika ('De Grote Drie')

Een korte terugblik

Oorzaken Eerste Wereldoorlog:

1. nationalisme 

2. militarisme

3. modern imperialisme

4. bondgenootschappen (Triple Entente - Driebond)

Aanleiding WO I

Moord op Frans Ferdinand:

- Bosnië/Herzegowina

- Princip

- Sarajevo

Positie Rusland in WO I

1. samen met Engeland en Frankrijk in de Triple Entente.

2. snelle mobilisatie, kleine successen.

3. al snel: nederlagen aan het Oostfront.

4. gevolg: ontevredenheid nam toe onder volk.

economisch/politieke situatie in Rusland rond 1900

1. veelvolkerenstaat.

2. groot leger, slecht georganiseerd.

3. tsaar en adel oppermachtig; Doema (1905) weinig macht.

4. veel verpauperde boeren (80 % van de bevolking).

5. industrialisatie laat begonnen.

Februari-revolutie 1917

• voortgekomen uit onvrede onder de boeren en de arbeiders.
  
• situatie verergerd door WO I: doden/gewonden/uitzichtloosheid/hongersnood
• anti-tsaar demonstraties leiden tot aftreden Nicolaas II.
• Doema vormt een voorlopige regering / sovjets in steden.

Oktoberrevolutie

na februari complete chaos in Rusland:

• voorlopige regering zette oorlog voort.
• vele soldaten deserteerden.
• edelen beroofd en vermoord.
• in steden eisten sovjets de macht op. 

Staatsgreep

Door ontevredenheid onder volk bereidden de Bolsjewieken een staatsgreep voor:

• Rode Garde/Leger
• Lenin
• Belangrijke gebouwen in Sint Petersburg bezet.

Situatie na de staatsgreep

• Rusland een éénpartijstaat.
• tegenstanders in strafkampen/vermoord.
• Lenin aan de macht: communist.
• in december 1917: wapenstilstand met Duitsland.

Communisme

• grondlegger: Karl Marx (1818-1883).
  
• klassenstrijd (proletariaat - bourgeoisie) leidt tot revolutie.
• einddoel: klassenloze (communistische) samenleving.
• mbt godsdienst: 'Opium voor het volk'

Situatie na Oktoberrevolutie

Veel geweld en chaos:

• burgeroorlog in Rusland: Witten -Roden.
• vele boeren in verzet tegen communisten.
• volken vechten om onafhankelijkheid.

einde burgeroorlog

• eind 1921 overwinning Rode leger.
• vijf miljoen doden.
• hongersnood.
• Rusland wordt Sovjet-Unie.
• Moskou heeft totale controle over SU.

Documentaire over het einde van  WO I en de  Russische Revolutie (15 minuten)

Documentaire (alle afleveringen) over Rusland

Ook elders revolutiepogingen:

• Duitsland: Wilhelm II afgezet (9 nov. 1918)
• Spartakusopstand (jan. 1919)
• - Kart Liebknecht en Rosa Luxemburg
• - neergeslagen door de (nieuwe) regering

• Frankrijk: onlusten > oprichting comm. partij
• Nederland: poging van P.J. Troelstra:

• SDAP
• 12 november 1918 toespraak in parlement
• totale mislukking

Steunbetuiging aan Huis van Oranje