Een haiku bij een Van Gogh
1 / 20
Lesson duration is: 45 minIntroduction
Aan de hand van een schilderij van Vincent van Gogh schrijven de leerlingen een haiku, een kort gedicht van maximaal 17 lettergrepen.
Instructions
Algemeen leerdoel
- De leerlingen bekijken een schilderij van Vincent van Gogh en beschrijven de sfeer daarvan, of hun gevoel daarbij, in een kort gedicht van maximaal 17 lettergrepen.
Aansluiting bij het curriculum
- Domein Nederlands: kerndoel 1, 8, 10
- Domein Kunst en cultuur: kerndoel 50, 52
- Tehatex: Domein A Vaktheorie
- Kunst algemeen: Domein A Vaardigheden
Benodigde materialen
- Pennen of potloden met een aantal blaadjes kladpapier
- Velletjes stevig A5-papier om de eindresultaten op over te schrijven
- Eventueel: tekenpapier (A3), Oost-Indische inkt en dunne penselen
Differentiatie
1. Een haiku kan ook met minder lettergrepen worden geschreven: 5 - 7 - 4 bijvoorbeeld, of 4 - 6 -4. Andere combinaties zijn ook goed mogelijk, zolang er maar een bepaald ritme ontstaat binnen de verdeling van drie korte regels. Gewoonlijk worden niet meer dan de 17 lettergrepen gebruikt. Laat de leerlingen met de verschillende mogelijkheden experimenteren.
2. Bundel de gemaakte haiku's in een boekje, met per haiku een afbeelding van het schilderij waar het over gaat. Of laat leerlingen er een eigen illustratie van het schilderij bij maken.
Items in this lesson
Slide 1 - Slide
Vertel: Dit is een schilderij van Vincent van Gogh. Als ik zou moeten vertellen over wat ik zie op dit schilderij, of over wat er op dit schilderij gebeurt, dan kan ik daar een heleboel woorden bij gebruiken. Maar het kan ook heel kort, luister maar...
Ga vervolgens door naar de volgende slide.
Zelfportret als schilder, 1887 - 1888
Slide 2 - Slide
Lees het gedicht voor.
Vraag:
- Wie weet welke dichtvorm dit is?
> Het is een haiku, een dichtvorm die bedacht is in Japan.
- Wie kan het lettergrepenschema benoemen?
- Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Of gaat het misschien meer over de maker? Of over allebei?
Slide 3 - Slide
Bespreek vervolgens de opbouw van het gedicht: drie regels, met lettergrepenschema
5 - 7 - 5. Vertel dat het bij haiku's gaat het om het aantal lettergrepen, niet om het aantal woorden.
Sta eventueel nog even stil bij het afbreken van woorden, en hoe iets soms anders kan klinken dan je het meestal schrijft: 'stree - pjes' vs. 'streep - jes'.
Slide 4 - Slide
Toon deze samenvatting even kort alvorens naar het volgende voorbeeld te gaan.
Is de klas al bekend met haiku's, dan is dit een goed moment om afwijkende lettergrepenschema's (zie: VOORBEREIDING - differentiatie) te introduceren. Met de schrijftool onderaan de pagina kunnen de cijfers worden doorgestreept en aangepast.
Slide 5 - Slide
Vertel: Dit schilderij (De oogst, 1888) maakte Vincent in het zuiden van Frankrijk. Het is een landschap met boeren die op een warme dag aan het oogsten zijn. Vincent schreef later in een brief dat zijn teken- en schilderwerk net zo zwaar was als het werk van de boeren op het land.
Vraag: Hoe zou het zijn als jij, net als Vincent, in dat landschap zou staan? Wat zou je zien, horen, voelen, ruiken..?
Slide 6 - Slide
Lees de haiku met de klas. Vraag: Is het een goed gedicht over dit schilderij? Waarom wel, of niet? Licht toe dat haiku's ook over een gevoel kunnen gaan dat je bij een schilderij hebt.
Vraag een leerling om op het digibord de lettergrepen aan te geven.
(Korter lettergrepenschema? Vraag leerlingen dan hoe deze haiku anders zou kunnen. Bijvoorbeeld: De geur van stro - op een zomerdag - kietelt mijn neus; 4-5-4)
Slide 7 - Slide
Vertel: Dit zijn een paar voorbeelden van beginregels voor een haiku over dit schilderij, met steeds 5 lettergrepen. Jullie kiezen (alleen of in tweetallen) een beginregel, en daar maak je dan in 5 tot 10 minuten de rest van de haiku bij. Denk steeds goed aan het aantal lettergrepen.
De oefening kan ook klassikaal.
Slide 8 - Slide
Bespreek nog even kort de belangrijke punten bij het maken van een haiku. Benoem dat het niet noodzakelijk is dat alle vragen 'beantwoord' worden. De vragen zijn een hulpmiddel bij het zoeken naar woorden en zinnen.
Ander lettergrepenschema? Met de tekenfunctie rechtsonder kan het schema worden doorgestreept en veranderd.
Slide 9 - Slide
Laat tijdens de oefening deze slide op het digibord staan.
Slide 10 - Slide
Laat een aantal leerlingen de gemaakte haiku's voorlezen, en / of op het digibord schrijven met hun vinger of de digibord-pen. Gebruik daarvoor de tekenfunctie rechtsonder.
Slide 11 - Slide
Vertel dat de leerlingen nu (alleen of in tweetallen) een haiku gaan maken bij een ander schilderij van Vincent. Ze kunnen kiezen uit de voorbeelden op het digibord. Toon daarna met ca. 10 seconden per slide de individuele werken, en vraag de leerlingen om vooral goed te kijken.
Bij ieder schilderij staat in de bijbehorende notities een voorbeeld van een haiku, dat naar eigen inzicht wel of niet als voorbeeld kan worden ingezet.
Slide 12 - Slide
Een vrouw schenkt koffie
aan een tafeltje waarop
aardappels dampen.
De aardappeleters, 1885
Slide 13 - Slide
Onder blauwe lucht
rijdt een gitzwarte stoomtrein
langs gele huizen.
Het Gele Huis ('De straat'), 1888
Slide 14 - Slide
De kamer is leeg
met de deuren gesloten,
het raam op een kier.
De slaapkamer, 1888
Slide 15 - Slide
Bloemen als vlinders
in blauw en paars, groen en geel
wuivend naar de stad.
Veld met irissen bij Arles, 1888
Slide 16 - Slide
Japanse dame
in kleurrijke kimono
bij kikker en pad.
Courtisane (naar Eisen), 1887
Slide 17 - Slide
Iedereen weet toch
dat roken ongezond is.
De knekelman lacht.
Kop van een skelet met brandende sigaret, 1886
Slide 18 - Slide
Mannen en vrouwen
aan de wandel in een park
vol jonge bomen.
Tuin met geliefden: Square Saint-Pierre, 1887
Slide 19 - Slide
Laat de leerlingen een keuze maken en ca. 10 minuten aan hun haiku werken. Daarvoor kunnen ze hun eerste versies op kladpapier maken. Zijn ze tevreden, dan kunnen ze hun haiku in het net overschrijven op een stevig velletje A5-papier.
Slide 20 - Slide
Vraag ter afronding van de les een aantal leerlingen hun haiku's voor te lezen. Toon tijdens het voorlezen het bijbehorende schilderij op het digibord, of laat de andere leerlingen raden over welk schilderij de haiku gaat.
