5.4 Transcriptie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Erfelijkheid en evolutie

5.4 Transcriptie

JdW-kijkwijzer

Lesopbouw:

1. Vooraf:
   Startklaar, Voorkennis activeren, Formatief Handelen
   
   
2. Instructie:
   Leerdoelgericht werken, Inclusieve didactiek, Concrete en herkenbare voorbeelden, Formatief Handelen
   
   
3. Toepassing:
   Actieve verwerking, Formatief handelen 
   
   
4. Evaluatie:
   Afsluiting

Overzicht Periode 3 (ZV3A)

• Thema: Erfelijkheid & Evolutie en alle eerdere lesstof
• Benodigde lesmaterialen: BvJ B, later ook A, papier en pen

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11	Week 12
Toetsbespreken (Suikerfeest)	5.1 Genotype en fenotype + 5.2 Chromosomen	5.3 Genen en alllelen + 5.8 Dominant en recessief	Vakantie	Vakantie	Vakantie	5.9 Kruisingen	5.5 Evolutietheorie	5.4 Transcriptie	Herhaling	Pinksteren	Herhaling

Overzicht Periode 3 (ZV3B)

• Thema: Erfelijkheid & Evolutie en alle eerdere lesstof
• Benodigde lesmaterialen: BvJ B, later ook A, papier en pen

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11	Week 12
Toetsbespreken (Suikerfeest)	5.1 Genotype en fenotype + 5.2 Chromosomen	5.3 Genen en alllelen + 5.8 Dominant en recessief	Vakantie	Vakantie	5.9 Kruisingen	5.5 Evolutietheorie	5.4 Transcriptie	Hemelvaart	Herhaling	Herhaling	Herhaling

              Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Boek, JdW-map, etui 

1. Startklaar

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan hun welbevinden. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zijn startklaar: ingelogd in LessonUp, telefoons opgeborgen in het Zakkie, en JdW-map op tafel.

X	Vader	Vader
Moeder
Moeder

Twee kanaries met donkere veren worden gekruist. Beide zijn heterozygoot. Het gen voor donkere veerkleur is dominant over het gen voor witte veerkleur. 

Vul de kruissingstabel correct in:

AA

Aa

Aa

aa

Wat is evolutie?

1. Het veranderen van een individueel organisme
2. De ontwikkeling die een organisme doormaakt
3. Het ontstaan, veranderen en/of verdwijnen van soorten
4. Het groter worden van een populatie

Wat is natuurlijke selectie?

1. Het verschijnsel dat individuen met ongunstige eigenschappen meer nakomelingen krijgen.
2. Het verschijnsel dat individuen met bepaalde gunstige eigenschappen minder nakomelingen krijgen.
3. Het verschijnsel dat individuen met bepaalde gunstige eigenschappen meer nakomelingen krijgen.

Rode oeakari's hebben een rood gezicht (zie afbeelding). Hoe feller rood het gezicht, hoe fitter het dier is. Zieke dieren hebben een bleek gezicht. De apen met het felst rode gezicht zijn het best in staat te overleven en krijgen de meeste nakomelingen.

Klopt de volgende bewering?
"Het verschijnsel dat rode oeakari's met een fel rood gezicht meer nakomelingen krijgen dan die met een bleek gezicht is een voorbeeld van natuurlijke selectie."

1. ja
2. nee

           Leerdoelen

1. Je kunt benoemen hoe transcriptie en eiwitsynthese plaatsvinden in de cel.
2. Je kunt benoemen dat de genetische variatie toeneemt door spontane mutaties.
3. Je kunt omschrijven wat kanker is.

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.      

Weet je nog?

• DNA bestaat uit basen
• Hier zit een volgorde in = de DNA-sequentie

De genen in een cel kunnen worden aangezet of uitgezet -> genexpressie. Afhankelijk van de functie van de cel.

Actief gen

Als een gen actief is (aan staan...tot uiting komt) --> DNA wordt afgelezen en verwerkt. 

De DNA-sequentie van een gen bevat informatie voor het maken van een specifiek eiwit. 

(DNA-sequentie is een 'recept' voor een eiwit.)

Eiwitsynthese 

1. Staat de gen 'aan'?  Dan wordt de DNA-sequentie afgelezen.

2.  De DNA-sequentie wordt gekopieerd.

Het kopietje heet RNA

3. De code van RNA wordt door de ribosomen vertaald een specifiek eiwit.

Eiwitsynthese 

Transcriptie = de vorming van RNA (kopiëren van DNA--> RNA) 

De cel maakt eiwitten wanneer ze nodig zijn. 

Eiwitten --> bouwstoffen zoals hormonen, enzymen, antistoffen.

Transcriptie

Mutatie

Een mutatie kan ontstaan door

factoren van buitenaf = 

mutagene invloeden

Maar mutatie kunnen ook ontstaan door 

een fout tijdens de celdeling =

spontane mutatie

Mutatie in lichaamscel

Mutatie in geslachtscel

Meer genetische variatie door mutaties

Genetische Variatie

Overleg in met degene naast je:

Waarom is genetische variatie belangrijk voor soorten? 

Hoe kan genetische variatie helpen bij overleving?

Leid een discussie over waarom genetische variatie belangrijk is voor soorten. Laat studenten nadenken over hoe genetische variatie kan helpen bij het overleven in verschillende omgevingen.

Kanker

Wat heeft kanker met celdeling te maken?

Foutje celdeling > blijven delen

bij kopieëren > foutje DNA

duwen gezonde cellen opzij / er door heen

Kanker

• Kanker ontstaat door een mutatie aan een lichaamscel.
• Deze cel deelt zich ongeremd, waardoor er een tumor ontstaat.
• Een kwaadaardige tumor kan de weefsels aantasten en uitzaaien via het bloed naar andere delen van het lichaam.

Cel en DN

Wat is kanker eigenlijk?

Kankercel = Als een cel niet stopt met delen

1 cel worden er 2, 2 cellen worden er 4 …, de kankercellen hopen zich snel op. 

Tumor = een kluitje of klompje cellen

Kwaadaardige tumor =  tumor maakt omgeving 

kapot en je wordt er ziek van. 

Aan de slag

Lees blz. 128 t/m 130

Maken: opdracht 1 t/m 4

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen.

Terugkijken 

op de leerdoelen

1. Je kunt benoemen hoe transcriptie en eiwitsynthese plaatsvinden in de cel.
   
2. Je kunt benoemen dat de genetische variatie toeneemt door spontane mutaties.
   
3. Je kunt omschrijven wat kanker is.

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

           Begrippen
           uit deze les

• RNA
• spontane (erfelijke) mutaties
• uitzaaiing
• DNA-sequentie
• kanker
• tumor
• transcriptie
• kwaadaardig
• eiwitsynthese

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Exit ticket

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Eindslide.

Ruimte voor een afsluitend woord.