5.3 Genen en allelen + 5.8 Dominant en recessief

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Erfelijkheid en evolutie

5.3 Genen en allelen + 5.8 Dominant en recessief

JdW-kijkwijzer

Lesopbouw:

1. Vooraf:
   Startklaar, Voorkennis activeren, Formatief Handelen
   
   
2. Instructie:
   Leerdoelgericht werken, Inclusieve didactiek, Concrete en herkenbare voorbeelden, Formatief Handelen
   
   
3. Toepassing:
   Actieve verwerking, Formatief handelen 
   
   
4. Evaluatie:
   Afsluiting

Overzicht Periode 3 (ZV3A)

• Thema: Erfelijkheid & Evolutie en alle eerdere lesstof
• Benodigde lesmaterialen: BvJ B, later ook A, papier en pen

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11	Week 12
Toetsbespreken (Suikerfeest)	5.1 Genotype en fenotype + 5.2 Chromosomen	5.3 Genen en alllelen + 5.8 Dominant en recessief	Vakantie	Vakantie	Vakantie	5.9 Kruisingen	5.5 Evolutietheorie	5.4 Transcriptie	Herhaling	Pinksteren	Herhaling

Overzicht Periode 3 (ZV3B)

• Thema: Erfelijkheid & Evolutie en alle eerdere lesstof
• Benodigde lesmaterialen: BvJ B, later ook A, papier en pen

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11	Week 12
Toetsbespreken (Suikerfeest)	5.1 Genotype en fenotype + 5.2 Chromosomen	5.3 Genen en alllelen + 5.8 Dominant en recessief	Vakantie	Vakantie	5.9 Kruisingen	5.5 Evolutietheorie	5.4 Transcriptie	Hemelvaart	Herhaling	Herhaling	Herhaling

              Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Boek, JdW-map, etui 

1. Startklaar

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan hun welbevinden. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zijn startklaar: ingelogd in LessonUp, telefoons opgeborgen in het Zakkie, en JdW-map op tafel.

Wat is de relatie tussen genotype en fenotype?

1. Het genotype bepaalt het fenotype
2. Het fenotype bepaalt het genotype
3. Genotype en fenotype hebben geen relatie
4. Het genotype en fenotype zijn hetzelfde

Is informatie in het DNA genotype of fenotype?

1. Genotype
2. Fenotype

Uit hoeveel chromosomen bestaat een mens?

Hoeveel chromosomen heeft een geslachtscel?

Hoeveel chromosomen heeft de cel na bevruchting?

Alle dieren hebben hetzelfde aantal chromosomen

1. Waar
2. Niet waar

           Leerdoelen

1. Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.
   
2. Je kunt omschrijven wat een mutatie is.
3. Je kunt omschrijven wat dominant en recessief betekenen.

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.      

Van organisme tot base

Voorbeeld: genen voor oogkleur

De informatie op een gen noem je een genvariant of allel.

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Allel = variant van een gen.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Genenparen

• Van elk chromosoom heb je er twee.
• Op 1 chromosoom zitten meerdere genen.
• Genen komen zoals chromosomen dus ook

     voor in paren.

Heterozygote VS Homozygote

Hetero = ander

Homo = het zelfde 

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen. (komt tot uiting in fenotype)

Recessief: gen dat onderdrukt wordt. (alleen tot uiting in fenotype bij homozygoot)

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

2 x hetzelfde allel voor haarkleur = HOMOZYGOOT

Allel: rood haar

Allel:

rood haar

Dominante en recessieve allelen

Dominant allel: een allel dat een ander allel overheerst

Recessief allel: een gen dat onderdrukt wordt door een ander allel

2 verschillende allelen voor haarkleur:    heterozygoot

Allel: donker haar

Allel:

rood haar

Homozygoot &  heterozygoot

• De ouders zijn heterozygoot, ze hebben twee verschillende genen voor haarkleur. Bruin haar is het dominante gen.

• De jongen is homozygoot, hij heeft twee dezelfde genen voor haarkleur. 1 van pa, 1 van ma.
  Rood haar is het recessieve gen. Alleen bij 2 van deze genen zichtbaar

Mutaties

Chromosoom kan beschadigd raken

Plotselinge verandering in genotype

Een of meer allelen gemuteerd

Mutagene invloeden

Muteren --> DNA beschadigd raken

Straling 

Chemische stoffen

Een Allel is een .... van een gen

De allelen zijn afkomstig van?
(Hoe kom je aan 2 allelen voor een gen?)

Wat betekent homozygotie voor een gen? Geef hierbij een voorbeeld

Je hebt een gen voor bruine haren (A) en een gen voor blonde haren (a). Je bent dus heterozygoot.
Welke kleur haar krijg je dan?

1. Bruin
2. Blond

Aan de slag

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen.

Terugkijken 

op de leerdoelen

1. Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn.
   
2. Je kunt omschrijven wat een mutatie is.
   
3. Je kunt omschrijven wat dominant en recessief betekenen.

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

           Begrippen
           uit deze les

• Eiwitten
• Mutagene invloeden
• Basen
• Homozygoot
• Allel (genvariant)
• Heterozygoot
• Mutatie
• Gemuteerd
• Basenpaar
• Albino
• Allelenpaar
• Mutant
• Dominant allel
• Recessief allel

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Exit ticket

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Eindslide.

Ruimte voor een afsluitend woord.