Hoofdstuk 11.1: Erfelijkheid

• Biologie
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 4

H11 - ERFELIJKHEID

Na deze les kun je:

Leerdoelen:

• Uitleggen dat alle cellen in je lichaam dezelfde erfelijke informatie hebben.
• Uitleggen wat genotype en fenotype betekenen.
• Uitleggen dat je van beide ouders de helft van je chromosomen krijgt.
• Uitleggen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door speciale chromosomen.

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

• Eigenschappen zijn dingen die die je kan zien en waaraan je mensen kan herkennen.
  
• Eigenschappen die je van je ouders heb gekregen noem je erfelijke eigenschappen.
  
• Hoe een eigenschap eruitziet, noem je het fenotype.
  
• Bijvoorbeeld haarkleur, oogkleur, enzovoort.
  

Kun je het fenotype veranderen?

Het fenotype van een organisme wordt op 3 manieren bepaald:

• Door de erfelijke eigenschappen, bijvoorbeeld oogkleur.
  
• Door invloeden uit de omgeving, bijvoorbeeld een tattoo of geverfd haar.
  
• Door erfelijke eigenschappen in je aanleg en door invloeden uit de omgeving (Milieu), bijvoorbeeld de aanleg om goed te kunnen zingen en vaak te oefenen.
  

Kun je het genotype veranderen?

FENOTYPE VERANDERT

Ons uiterlijk blijft niet het hele leven hetzelfde.

In de puberteit ontstaan secundaire

geslachtskenmerken, zoals baardgroei

en borsten.

• Bij het ouder worden ontstaan rimpels.
• Je kunt het fenotype ook zelf veranderen, door je haar te verven.
• Kleurlenzen dragen, tatoeages laten zetten.
• plastische chirurgie toe te passen.

Waar zit de informatie voor je eigenschappen?

• In alle celkernen zitten chromosomen. 
  
• Een chromosoom bestaat onder andere uit de stof DNA.
  
• Het DNA bevat de informatie voor de bouw van je lichaam. 
  
• Deze bouwbeschrijving bevat niet alleen informatie over je uiterlijk, maar ook over hoe je organen werken.
  
• DNA bevat dus de informatie voor al je erfelijke eigenschappen.
  

Chromosomen 

• Je hebt in iedere lichaamscel 46 chromosomen.
  
• Deze komen voor in paren dus dit zijn er 2x23=46
• De chromosomen kunnen worden geordend in een chromosomenkaart (zie afbeelding).

Geslachtschromosomen 

Paar 23 bepaalt je geslacht. 
Dit zijn de geslachtschromosomen.
Deze worden aangeven met X en Y.

• Vrouwen hebben 2 X  =  (XX).
• Mannen hebben 1 Y en 1 X = (XY).

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

• DNA lijkt een beetje op een wenteltrap, de treden bevatten de informatie voor één erfelijke eigenschap, dit heet een gen.
  
• De informatie voor al je erfelijke eigenschappen op je chromosomen noem je het genotype.