V4 - T3: BS3 Monohybride kruisingen_oefenen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

basisstof 3: Monohybride kruisingen

V4

Thema 3

Genetica

Klik op de afbeelding hiernaast. Hoe wordt een dergelijke afbeelding genoemd?

1. chromosomenkaart
2. chromogram
3. karyogram
4. allelenpaspoort

Bekijk de afbeelding nogmaals.

Wat is waar?

1. Deze persoon is een man
2. Deze persoon heeft geen chromosomale afwijkingen
3. Er is sprake van aneuploidie: er is een chromosoom te veel weinig
4. Deze persoon heeft trisomie 21: het syndroom van Down

Wat houdt de term diploīd in?

Van elk chromosoom zijn er hoeveel exemplaren aanwezig? Vul alleen in getal (in cijfer(s), dus niet in tekst) in!

Twee allelen per gen/locus

Twee dezelfde allelen voor een gen?  HOMOZYGOOT

Twee verschillende allelen voor een gen? HETEROZYGOOT

Bekijk de afbeelding.

Wat is waar?

Dit organisme is .....

1. homozygoot voor het linker gen heterozygoot voor het gen in het midden heterozygoot voor het rechter gen
2. heterozygoot voor het linker gen heterozygoot voor het gen in het midden homozygoot voor het rechter gen
3. homozygoot voor het linker gen homozygoot voor het gen in het midden heterozygoot voor het rechter gen
4. homozygoot voor het linker gen heterozygoot voor het gen in het midden homozygoot voor het rechter gen

Een zwart cavia-mannetje wordt gekruist met een wit cavia-vrouwtje. Ze krijgen meer dan 20 nakomelingen die allemaal zwart zijn.
Welk allel is dominant? Leg je antwoord uit.

Bij chinchilla's (op cavia lijkend ongedierte) werkt het wat vachtkleur betreft ietsjes anders. Een zwart en wit exemplaar krijgen samen veel nakomelingen. In tegenstelling tot bij cavia's zijn deze nakomelingen allemaal donkergrijs.
Geef een mogelijke verklaring voor dit fenotype.

Leerdoelen B3 

Onvolledige dominantie

Soms is het recessieve allel ook een beetje bepalend

Soms zijn beide allelen even dominant (co-dominantie)

een homozygote plant met twee allelen voor rode bloemen heeft een rood fenotype.

een homozygote plant met twee allelen voor witte bloemen heeft een wit fenotype.

een heterozygote plant met een rood en een wit allel heeft een roze fenotype.

Omdat beide allelen even dominant zijn komen beide allelen tot uiting

Dit wordt een intermediair fenotype genoemd.

Letternotaties voor genen en allelen

Volledig dominant

Het gen krijgt een letter toegewezen of je kiest zelf een letter *

dominante allel: hoofdletter   A

recessieve allel: kleine letter   a

Genotypen

homozygoot dominant:    AA

heterozygoot:                       Aa en aA**

homozygoot recessier:      aa

* = als je zelf een letter kiest, kies een letter waarbij de hoofdletter en kleine letter verschillend wordt geschreven

** = de hoofdletter MOET altijd voorop dus aA wordt ook als Aa geschreven.

Een erwtenplant waarvan de zaden (erwten) groen zijn wordt gekruist met een erwtenplant waarvan de erwten geel zijn.
ALLE nakomelingen hebben groene erwten.
Wat is het genotype van beide ouderplanten?
Wat is het genotype van de nakomelingen?
Gebruik de letter K en/of k om de allelen aan te duiden?

Of je oorlel vast zit aan je hoofd of loshangt is een eigenschap die door 1 gen wordt bepaald. Het allel voor losse oorlellen is dominant.

Een vader die heterozygoot is heeft het genotype Aa.
Welke zaadcellen zal hij produceren in welke verhouding?

1. 100% van zijn zaadcellen zijn Aa
2. 50% van zijn zaadcellen zijn A 50% van zijn zaadcellen zijn a
3. 75% van zijn zaadcellen zijn A 25% van zijn zaadcellen zijn a
4. 100% van zijn zaadcellen zijn a

Segregatie van allelen tijdens meiose

Een lichaamscel is diploīd

(2n) dus elk allel is er 2x (bijv. Pp)

Een gameet is haploīd (n) dus elk allel is er 1x (bijv. P)

Bij meiose 1 worden paren gescheiden. De helft van de gameten krijgt het ene allel

De andere helft het andere allel

Dus een cel met genotype Pp die de meiose ondergaat levert:

50% gameten met P

en 

50% gameten met p

Een vader die heterozygoot is voor het 'oorlel-gen' krijgt een kind met een moeder die ook heterozygoot is.

Welke gameten maken de ouders aan?

1. papa: 50% A en 50% A mama: 50% a en 50% a
2. papa: 100% Aa mama: 100% Aa
3. papa: 50% A en 50% a mama: 50% A en 50% a
4. papa: 75% A en 25% a mama: 75% A en 25% a

Kruisingstabellen / Punnett squares

gameten van ouders langs de assen

in de cellen: mogelijke genotypen bij nakomelingen

Voorbeeld

kans dat bij bevruchting de zaadcel het recessieve allel bevat is 1/2

kans dat bij bevruchting de eicel het recessieve allel bevat is 1/2

De kans dat de zygote dus beide recessieve allelen bevat is 1/2 * 1/2 = 1/4

Concepten

Allelen: Verschillende vormen van hetzelfde gen

Genotype: de allelen die je hebt

Fenotype: uiterlijk

Dominant: S (sterkere allelen)

Recessief: s (zwakkere allelen)

Twee dezelfde: SS of ss: homozygoot

Twee verschillende: Ss: heterozygoot

P: Oudergeneratie

F1: Eerste generatie

F2: Tweede generatie

1. Schrijf de fenotypen van de ouders op
   
2. Schrijf de genotypen van de ouders op
   
3. Schrijf de mogelijke Geslachtscellen op
   
4. Maak het kruisingsschema
   
5. Geef de kans op een bepaald genotype + verhoudingen
6. Geef de kans op een bepaald fenotype + verhoudingen

boek openen op blz. 

(opdracht 25 en 26) 

Maak opdracht 27 en 28

volgens stappenplan genetica

10 minuten de tijd. 

in stilte en zelfstandig maken

testkruising

Huiswerk

Maak van BVJ de volgende opgaven:

• BS3: begrippenlijst
• BS3: opdrachten 25 t/m 34

Werk deze opgave uit op een stuk papier. Maak een foto van je kruisingstabel en upload deze hier.
Een man die heterozygoot is voor het 'oorlel-gen' krijgt samen met een vrouw die vaste oorlellen (recessief) heeft, een kindje.
Bereken hoe groot de kans is dat het kindje ook vaste oorlellen heeft. Leg je antwoord uit met behulp van een kruisingstabel.

Monohybride kruisingen

• Kruisingen waarbij één gen/eigenschap bestudeerd wordt
• Vaak sprake van volledige dominantie
• Onvolledige dominantie is zeldzaam 
• Co-dominantie: intermediaire kruising.

Extra oefening nodig? 
Monohybride normaal: https://biologiepagina.nl/Flashfiles/Ispring/1Monohybridekruising.htm

Intermediair: https://biologiepagina.nl/Flashfiles/Ispring/2Intermediair.htm

Een puntmutatie in een gen kan leiden tot een afwijkend genproduct (eiwit). Dit komt doordat er een codon veranderd kan zijn waardoor er een ander aminozuur in de eiwitketen geplaatst kan worden.

Leg uit of een karyogram geschikt is om een dergelijke afwijking te constateren.

Chromosomale afwijkingen zoals tri- of monosomieen ontstaan door deelfouten tijdens de meiose 1 of meiose 2.
Onder welke naam staan dergelijke deelfouten beter bekend?

1. Genetische recombinatie
2. Genetische modificatie
3. Non-disjunctie
4. Diploïdie

Sleep de juiste term naar de bijbehorende omschrijving

Een genvariant: door mutaties zijn er verschillen ontstaan. Door deze verschillen zijn de eiwitten van elkaar gaan afwijken. 

Een nucleotidesequentie die coderende informatie bevat waarmee ribosomen in staat zijn om een eiwit the synthetiseren. 

Omdat zowel de vader als de moeder er één gedoneerd heeft, heeft een organisme er hier twee van. Samen behoren ze tot hetzelfde paar. Er bestaan (kleine) genetische verschillen tussen de exemplaren

Een vaste plaats op het chromosoom. Op deze 'plek' ligt bij ieder individue dezelfde coderende genetische informatie, hoewel die wel onderling licht kan verschillen.

homologe chromosomen

allel

locus

gen