4H thema 8 basisstof 6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Gedrag

4 Havo

Thema 8

Basistof 6

Programma

• Leerdoelen
• Weet je nog: welke soorten gedrag zijn er?
• Hoe verschilt menselijk gedrag van dierlijk gedrag?
• Zelf werken

Met welke huiswerkvragen had je moeite? Wat vond je lastig aan deze vraag/vragen?

Leerdoelen

Hoe verschilt menselijk gedrag van dierlijk gedrag? 

Na deze les kun je:

• In een context de overeenkomsten en verschillen in het gedrag bij dieren en mensen toelichten

Welke soorten gedrag
weet je nog
van vorige les?

Vormen van sociaal gedrag

Er zijn verschillende vormen van sociaal gedrag, bijvoorbeeld:

• Voortplantingsgedrag
• Verzorgingsgedrag (zie plaatje linksboven)
• Territoriumgedrag (zie plaatje rechtsboven)
• Imponeergedrag (Zie plaatje linksonder)
• Conflictgedrag
• Rangorde
• Rolpatronen
• Broedzorggedrag (zie plaatje rechtsonder)

Je bent met de hond aan het spelen, gooit de bal weg maar de hond mist hem en de bal valt in de vijver. De hond begint te piepen en rent heen en weer langs de rand van de vijver, komt dan weer terug bij jou en gaat dan weer terug naar de vijver. Van wat voor een gedrag is hier sprake?

1. Balts
2. Conflictgedrag
3. Dreiggedrag
4. Verzoeningsgedrag

Gedrag bij mensen

Leerprocessen en bewuste keuzes zijn veel belangrijker bij mensen dan bij dieren en deze leerprocessen verlopen ook nog eens sneller bij mensen. Dit komt doordat het brein van onze voorouders de afgelopen miljoenen jaren is geevolueerd tot wat het nu is. De hersenschors (weet je nog van regeling en waarneming: daar wordt de sensorische en motorische informatie verwerkt) is enorm toegenomen net als het geheugen, waardoor taalgebruik begon te ontwikkelen.

Het leervermogen (= vermogen van een mens of dier tot effectieve leerverandering, ookwel intelligentie genoemd) wordt beïnvloed door de fysieke omvang en ontwikkeling van de hersenen en is dus deels aangeboren. Intelligentie is gedeeltelijk aan te leren door in een prikkelend, stimulerend omgeving op te groeien.

Ontstaan van menselijk gedrag

Je hebt geleerd dat gedrag ontstaat als reactie op prikkels uit het interne en externe milieu en dat deze prikkels wel of niet leiden tot een bepaald gedrag door de aanwezige motivatie. Doordat mensen bewust zijn van zichzelf en van de omgeving kunnen we kiezen of en hoe we op prikkels reageren en hebben we meer invloed op onze motivatie. 

Bijvoorbeeld: het is 17.30 uur en je zit in de woonkamer te werken aan je huiswerk. Je hebt trek en ziet de koektrommel naast je laptop staan. Hoe verleidelijk het ook is, pak je geen koekje want je weet dat het avondeten binnen een half uur klaar is. Mensen zijn in staat keuzes te maken in welk gedrag we wel en niet laten zien.

Aangeboren en aangeleerd gedrag

Zoals eerder genoemd is intelligentie gedeeltelijk aangeboren. Ook gedragselementen kunnen (gedeeltelijk) bepaald zijn door erfelijke factoren (aageboren), zoals  het zuiggedrag van baby's en gezichtsuitdrukkingen bij emoties. 

Ga maar na bij jezelf: niemand heeft je ooit geleerd dat je je wenkbrauwen naar elkaar toe moet bewegen en je lippen op elkaar moet drukken als je boos bent. Dat gebeurt 'gewoon'  en je begrijpt ook direct wat het betekent als je iemand anders met deze gezichtsuitdrukking ziet.

Bij het aanleren van gedrag is bij mensen inzicht een veel belangrijkere methode dan bij dieren, omdat mensen een denkbeeldige voorstelling kunnen maken van hun omgeving en dit beeld kunnen manipuleren. 

Aangeleerd gedrag

Ondanks dat inzicht belangrijker is bij mensen dan bij dieren bij het aanleren van gedrag, gebruiken we ook andere methoden. Zo heb je eerder gelezen dat kleine kinderen veel leren door trial and error en dat we gedurende ons hele leven leren door imitatie. Heb je je opa of oma weleens een bepaalde functie op de smartphone aangeleerd door het een keertje voor te doen? Dan leerde je hem of haar iets aan door imitatie. Ook kun je mensen iets aanleren door conditionering (zie filmpje).

In dit experiment van Victor Mids werden mensen geconditioneerd om te gaan staan bij het belletje. De eerste vrouw leerde dit door met andere mensen mee te doen. Welke leermethode is dit?

1. Trial and error
2. Imitatie
3. Inzicht
4. Conditionering

Normen en waarden

Of je gedrag wel of niet vertoond is ook afhankelijk van de normen en waarden van je omgeving en van jezelf.

• Normen = algemeen aanvaarde gedragsregels die bepalen hoe we handelen, zoals je mag niet stelen.
• Waarden = idealen of uitgangspunten die mensen gebruiken bij de inrichting van hun leven, zoals eerlijkheid, respect, vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid, etc.

Aan de hand van waarden worden normen bepaald. De norm 'je mag niet stelen' komt voort uit de waard 'respect (voor een ander en zijn eigendommen)'. Welke normen en waarden gelden is afhankelijk van de cultuur (= geheel aan gewoontes en gedragsregels die bij een volk horen) en is niet overal hetzelfde. Ook de rolpatronen van mensen worden bepaald door de cultuur. Hier zijn man en vrouw voor de wet gelijk, terwijl er ook landen zijn waar de man boven de vrouw staat.

Milgram experiment

Stanley Milgram (1933-1984) was sociaal psycholoog en deed  onderzoek naar gehoorzaamheid aan autoriteit (1961) d.m.v. het Milgram experiment.

Bij het experiment werd gekeken naar hoe ver iemand zou gaan tegen zijn eigen normen en waarden in, omdat een autoritair persoon (onderzoeker) zegt dat hij door moet gaan.

Hiernaast zie je de opstelling van hoe dit experiment eruit zag: E is de onderzoeker die druk legt op de proefpersoon (T) en L was een acteur (dit wist de proefpersoon niet). Hoe dit experiment precies ging wordt in het volgende filmpje uitgelegd. Alleen het eerste gedeelte is niet ondertiteld.

He examined justifications for acts of genocide offered by those accused at the World War II, Nuremberg War Criminal trials. Their defense often was based on "obedience" - that they were just following orders from their superiors.

Hoeveel procent van de mensen in het experiment van Milgram ging door tot het einde?

1. 15%
2. 25%
3. 45%
4. 65%

Welke leermethode gebruiken mensen meer dan dieren?

1. Trial and error
2. Imitatie
3. Inzicht
4. Conditionering

Zelf werken

Lees:

  - Basisstof 6 (blz. 226 t/m 230)

Maak:

  - Opdracht 24 t/m 28

Wat vond je lastig in deze les?
Welke vraag/vragen heb je nu?

Afsluiting

Heb je de leerdoelen behaald?

Na deze les kun je:

• In een context de overeenkomsten en verschillen in het gedrag bij dieren en mensen toelichten

Volgende les gaan we alles wat we dit hoofdstuk geleerd hebben kort herhalen en de les daarna maken we een beginnetje met stofwisseling. Dit komt in havo 5 als eerste aan bod en is vrij ingewikkeld, daarom beginnen we daar nu vast mee.

Hieronder nog één filmpje ... hoe zou jij in zo'n situatie reageren?