Vrijheid: Foucault en Sartre

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Vrijheid: Foucault en Sartre

In hoeverre ben jij vrij?
10= volledig vrij, 0= volledig onvrij

010

Wanneer voel jij je het meeste vrij?

Wanneer voel je je helemaal niet vrij? Waar komt dat door/wat is daarvan de oorzaak?

Waarin voel je je onvrij:

- Schoolregels

- Verplichtingen

- Druk van sociale media

- Verwachtingen van ouders/vrienden

- Norm uiterlijk

- ..

Zijn dit vormen van onderdrukking van anderen, of zitten ze ook in onszelf?

Zijn wij vrij?

Ja!

Nee!

Zijn wij vrij?

Ja!

Nee!

 Je kunt de visie van Sartre en Foucault m.b.t. vrijheid uitleggen, evalueren en met elkaar vergelijken

Foucault

• Centraal fenomeen: macht en machtsstructuren
• De mens waant zich veelal vrij
• Dit is een illusie: macht en onderdrukking komen voornamelijk van binnenuit, uit onszelf
• Structuren waarin wij leven bepalen wat wij denken, voelen, doen, zelfs als er helemaal geen dwingende macht aanwezig is
• Hij maakt dit inzichtelijk d.m.v. het gevangenismodel van het panopticum

De gevangenen zijn altijd         --> zichtbaar

De bewaker is niet zichtbaar voor de gevangenen

                -->

De gevangenen kunnen niet met elkaar communiceren

Stel: jij bent hier gevangene. Hoe voel je je? Wat zou het effect zijn van deze gevangenis op jou?

De gevangenen zijn altijd         --> zichtbaar

De bewaker is niet zichtbaar voor de gevangenen

                -->

De gevangenen kunnen niet met elkaar communiceren

Foucault en vrijheid

• De gevangenen hebben het gevoel dat ze constant bekeken (kunnen) worden. Daardoor passen ze hun gedrag aan aan de verwachtingen van de bewaker
  
• Na lange tijd verlaat gevangene het panopticon maar is zo gewend aan de blik van de bewaker dat hij zijn gedrag nog steeds aanpast
  
• De macht ligt niet bij een persoon (bewaker) maar bij het systeem als geheel
  
• Wij (mensen) zijn gevangen in dit soort systemen. Er wordt aan alle kanten macht over ons uitgeoefend zonder een eenduidige machtuitoefening
• Deze vorm van macht heet disciplinerende macht
  
• Het ultieme doel van dergelijke systemen is zelfcontrole, ook wel: zelfdisciplinering
• Mensen internaliseren de eisen/regels die het systeem aan ze stelt -> je eigen bewaker

Noem een voorbeeld waarin jij jezelf regels oplegt zonder dat iemand het zegt?

Hedendaagse voorbeelden?

• Sociale media en zelfpresentatie: aanpassing van gedrag, taal en uiterlijk aan wat er verwacht wordt op het platform. Je "corrigeert" jezelf
• School en werkdiscipline: je hoort van jongs af aan dat je moet stilzitten, opletten, je tijd productief gebruiken -> dit ga je zelf ook vinden. Je voelt je schuldig als dit niet lukt. Je gedraagt je zo dat je binnen het systeem past
• ...

Kun je vrij zijn als je in de gevangenis zit?

Ja

Nee

Sartre

• Neem tegenovergestelde positie in vergeleken met Foucault
• Volgens Sartre is vrijheid zo belangrijk voor de mens dat hij stelt: ja, je bent altijd en overal vrij (zelfs in een gevangenis)
• Hij is een van de grondleggers van het existentialisme

Noem een voorbeeld waarin iemand zegt géén keuze te hebben, maar eigenlijk toch een keuze maakt (en er dus eigenlijk wél een heeft)?

De mens is wat hij van zichzelf maakt: existentialisme

Enkele sleutelbegrippen existentialisme:

• Dat iets is: bestaan, existentie
  
• Wat het is: wezen, essentie
  
• Hoe het is: zijnswijze
  

Wat maakt de mens tot mens? -> traditioneel vraag naar het wezen, een essentieel kenmerk of reeks eigenschappen die alle mensen delen

Denk aan: dier met rede, denkend ding, tabula rasa

Existentialisten: dat wezen is er niet, elke essentie doet geen recht

De mens moet je begrijpen vanuit het individu in zijn concrete bestaan, oftewel vanuit de existentie. We moeten altijd iets van ons individuele leven maken

Sartre over vrijheid

• Kerngedachte: de existentie gaat aan de essentie vooraf, het bestaan gaat vooraf aan het wezen
  
• Dat je bent komt eerst (existentie), wat je wordt (essentie) komt daarna
  
• Alleen zo doe je recht aan het typisch menselijke: het individuele bestaan
  
• Dat impliceert een zijnswijze van vrijheid
  
• De mens is gedoemd tot vrijheid
  

Tekst lezen: p. uit HOIDS

1. Wat bedoelt Sartre met de begrippen ‘être-en-soi’ en ‘être-pour-soi’?
2. Sartre neemt de mensvisie van Descartes over maar heeft er ook kritiek op. Leg dit uit.
   
3. Leg uit dat volgens Sartre vrijheid het belangrijkste is voor de mens.
   
4. Geef de argumentatie weer dat de dingen in de wereld door pas hun betekenis verkrijgen door de menselijke vrijheid.
   
   
   Huiswerk voor dinsdag 09/12