Hoofdstuk 4

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Hoofdstuk 4: (On)eens

Nieuw Nederlands 5de editie

2vwo

Inhoud Eindtoets hoofdstuk 4

1. Lezen H4
2. Woordenschat H4
3. Grammatica zinsdelen H4
4. Grammatica woordsoorten H4
5. Spelling H4
   

    
    
      

        
      
   

   
     
       
          Differentiëer
       
     
     

       
         
            Differentiëer
         
         
         

         
            Instellingen
         
       
     
   

   
   
 
   
   
   

   
   
   
     
       
       
     
   
 

   
   

   
   
     
       Het schrijven van getallen
     
   

   
   
      In teksten schrijf je getallen soms in cijfers en soms in letters. De regels die je daarbij moet hanteren zijn helder, maar het zijn er veel. Leer ze niet allemaal uit je hoofd, maar probeer een logica te vinden. Twijfel je bij het schrijven van een officieel document: zoek de regel dan op!
   

 
 
 
   
     
       
       
       
 
   
   
    Slide
 
 
       
       
     
   
 
   
   
   
   
   
   
 
 

Aa

Bestudeer de theorie bij Lezen H4 en maak 

daarvan een korte samenvatting in je schrift

Leerdoelen

• Ik kan feitelijke van niet-feitelijke informatie onderscheiden
• Ik kan een mening of standpunt in een tekst herkennen
• Ik kan een argument in een tekst herkennen

Inleiding Lezen hoofdstuk 4

Sommige teksten hebben tot doel je alleen te informeren. In deze teksten staat de overdracht van kennis of informatie centraal. Dit noemen we informatieve teksten. Veel teksten worden echter geschreven met als doel je van een mening of standpunt te overtuigen. 

De schrijver van een overtuigende tekst zal je altijd proberen in te pakken met sterke argumenten. Daarom onderbouwt hij zijn mening het liefst met argumentatie die is gebaseerd op feitelijke informatie. Die kan zijn lezer controleren en geven zijn argumentatie kracht. Ook zal hij gebruikmaken van informatie die actueel en betrouwbaar zijn. Informatie van tien jaar geleden is vaak niet meer goed bruikbaar en informatie van een onbetrouwbare bron maakt een tekst ongeloofwaardig!

Aan het werk

• Ga naar 'De Kwestie Nederlands'.
• Doorloop het stappenplan en post je mening.
• Maak opdracht 'Extra' bij Lezen H4. 
• Score <75%? Maak de opdracht opnieuw.

Bestudeer de theorie bij Grammatica zinsdelen H4

en maak een korte samenvatting in je schrift

Leerdoelen

• Ik kan hoofdzinnen van bijzinnen onderscheiden
• Ik kan neven- en onderschikking in een zin onderscheiden
• Ik kan de zinsdelen in een samengestelde zin benoemen

Inleiding Grammatica zinsdelen hoofdstuk 4

Tot nu toe hebben we alleen zinsdelen benoemd in enkelvoudige zinnen. Dat zijn zinnen met een persoonsvorm en een onderwerp. Verander je deze zinnen van tijd, dan verandert er slechts een werkwoord: de persoonsvorm.

In dit hoofdstuk maken jullie kennis met het benoemen van zinsdelen in samengestelde zinnen. Dat zijn zinnen met meerdere persoonsvormen. Soms hebben deze zinnen en komma. Daaraan kan je een samengestelde zin eenvoudig herkennen. Helaas is dat niet bij alle samengestelde zinnen het geval. 

De beste manier om een samengestelde zin te herkennen, is door het uitvoeren van de persoonsvormcheck. Verandert in de zin meer dan een werkwoord als je die van tijd verandert? Dan heb je te maken met een samengestelde zin. 

Ik heb nooit ruzie,
want ik ga die gewoon uit de weg.

1. Dit is een enkelvoudige zin.
2. Dit is een samengestelde zin.

Als je graag een discussie aangaat,
moet je wel tegen je verlies kunnen.

1. Dit is een enkelvoudige zin.
2. Dit is een samengestelde zin.

De beste vriendin van mijn zus
is altijd al een enorme ruziezoeker geweest.

1. Dit is een enkelvoudige zin.
2. Dit is een samengestelde zin.

Hoofdzinnen en bijzinnen

In de grammatica onderscheiden we hoofd- en bijzinnen. Een hoofdzin is een zelfstandige zin. Je herkent een hoofdzin aan de plaats van de persoonsvorm ten opzichte van het onderwerp van de zin. In een hoofdzin staan die zinsdelen naast elkaar. Een enkelvoudige zin is altijd een hoofdzin.

Iedere samengestelde zin heeft ook een hoofdzin. Sommige samengestelde zinnen bestaan uit twee of meerdere hoofdzinnen die aan elkaar worden gevoegd met een voegwoord; andere bestaan uit een hoofdzin en een of meerdere bijzinnen. Een bijzin kan verschillende functies hebben, maar is altijd afhankelijk van de hoofdzin. In een bijzin staan persoonsvorm en onderwerp vaak juist niet naast elkaar!

[1a] Ik heb nooit ruzie,
[1b] want ik ga die gewoon uit de weg.

1. Zin 1a is een hoofdzin; zin 1b ook.
2. Zin 1a is een bijzin; zin 1b ook.
3. Zin 1a is een hoofdzin; zin 1b is een bijzin.
4. Zin 1a is een bijzin; zin 1b is een hoofdzin.

[2a] Als je graag een discussie aangaat,
[2b] moet je wel tegen je verlies kunnen.

1. Zin 2a is een hoofdzin; zin 2b ook.
2. Zin 2a is een bijzin; zin 2b ook.
3. Zin 2a is een hoofdzin; zin 2b is een bijzin.
4. Zin 2a is een bijzin; zin 2b is een hoofdzin.

[3a] Ik haat het [3b] als mijn broertje zijn mening onderbouwt met zwakke argumenten.

1. Zin 3a is een hoofdzin; zin 3b ook.
2. Zin 3a is een bijzin; zin 3b ook.
3. Zin 3a is een hoofdzin; zin 3b is een bijzin.
4. Zin 3a is een bijzin; zin 3b is een hoofdzin.

Neem de onderstaande zinnen over in je schrift en verdeel ze in subzinnen. Nummer de subzinnen en markeer de voegwoorden.

1. Vorige week was mijn moeder boos op me, omdat ik mijn kamer niet had opgeruimd.
2. Ik zei toen dat ze niet meteen hoefde te gaan schelden.
3. Mijn moeder liep kwaad de kamer uit en ze heeft verder geen woord meer tegen me gezegd.  

Antwoorden

1a Vorige week was mijn moeder boos op me,

1b omdat ik mijn kamer niet had opgeruimd.

2a Ik zei toen 

2b dat ze niet meteen hoefde te gaan schelden.

3a Mijn moeder liep kwaad de kamer uit

3b en ze heeft verder geen woord meer tegen me gezegd.  

Onderstreep nu in iedere subzin de persoonsvorm en het onderwerp. Geef daarna aan of de subzinnen hoofd- of bijzinnen zijn.

1a Vorige week was mijn moeder boos op me,

1b omdat ik mijn kamer niet had opgeruimd.

2a Ik zei toen 

2b dat ze niet meteen hoefde te gaan schelden.

3a Mijn moeder liep kwaad de kamer uit

3b en ze heeft verder geen woord meer tegen me gezegd.  

Antwoorden

1a Vorige week was (pv) mijn moeder (ow) boos op me, [HZ]

1b omdat ik (ow) mijn kamer niet had (pv) opgeruimd. [BZ]

2a Ik (ow) zei (pv) toen [HZ]

2b dat ze (ow) niet meteen hoefde (pv) te gaan schelden. [BZ]

3a Mijn moeder (ow) liep (pv) kwaad de kamer uit [HZ]

3b en ze (ow) heeft (pv) verder geen woord meer tegen me gezegd. [HZ]  

Nevenschikking en onderschikking

Samengestelde zinnen kunnen dus bestaan uit twee of meerdere hoofdzinnen die aan elkaar worden gevoegd met een voegwoord, of uit een hoofdzin en een of meerdere bijzinnen.

Als twee of meerdere hoofdzinnen aan elkaar worden gekoppeld, bestaat de zin dus eigenlijk uit meerdere subzinnen die allemaal een zelfstandige boodschap bevatten. In die zinnen is er sprake van nevenschikking. Het woord 'neven' in nevenschikking heeft overigens niets te maken met het meervoud van het woord 'neef'; het betekent 'naast' of 'gelijk'. Er is ook sprake van nevenschikking als een zin bestaat uit een hoofdzin en twee gelijkwaardige bijzinnen.

In alle andere gevallen is er in de zin sprake van onderschikking.   

[1a] Ik heb nooit ruzie,
[1b] want ik ga die gewoon uit de weg.

1. In deze zin is sprake van nevenschikking.
2. In deze zin is sprake van onderschikking.

[2a] Als je graag een discussie aangaat,
[2b] moet je wel tegen je verlies kunnen.

1. In deze in is sprake van nevenschikking.
2. In deze zin is sprake van onderschikking.

[3a] Ik haat het [3b] als mijn broertje zijn mening slecht onderbouwt [3c] en hij niet tegen zijn verlies kan.

1. In deze zin is sprake van nevenschikking.
2. In deze zin is sprake van onderschikking.

Splits eerst de onderstaande zinnen in subzinnen. 

Bepaal daarna of de subzin een hoofdzin of bijzin is. 

Ontleed daarna alleen de hoofdzin(nen) volgens het stappenplan.

1. Mijn moeder wil na haar dood haar hart, lever en nieren aan iemand schenken en daarom is zij orgaandonor geworden.
2. Ik vind dat iedereen in Nederland donor zou moeten worden.
3. Donorschap kan niet vrijblijvend blijven, want er is een te groot tekort aan donoren.
4. Als je zelf op een orgaan wacht, begrijp je pas de ernst van dat probleem.

Huiswerk

Antwoord zin 1

1a Mijn moeder wil na haar dood haar hart, lever en nieren aan iemand schenken [HZ]

1b en daarom is zij orgaandonor geworden. [HZ]

1a pv = wil

     ow = Mijn moeder

     wg = wil schenken

     lv = haar hart, lever en nieren

     mv = aan iemand

     bwb = na haar dood

1b pv = is

     ow = zij

     ng = is [orgaandonor] geworden

     bwb = daarom

Antwoord zin 2

2a Ik vind [HZ]

2b dat iedereen in Nederland donor zou moeten worden [BZ]

2a pv = vind

     ow = Ik

     wg = vind

Antwoord zin 3

3a Donorschap kan niet vrijblijvend blijven, [HZ]

3b want er is een te groot tekort aan donoren. [HZ]

3a pv = kan

     ow = Donorschap

     ng = kan [niet vrijblijvend] blijven

3b pv = is

     ow = er

     ng = is [een te groot tekort aan donoren]

Antwoord zin 4

4a Als je zelf op een donor wacht, [BZ]

4b begrijp je pas de ernst van dat probleem. [HZ]

4b pv = begrijp

     ow = je

     wg = begrijp

     lv = de ernst van dat probleem

     bwb = pas

Taalontwikkeling door de eeuwen heen

Eeuwenlang gebruikte de mens geen taal. Mensen communiceerden met elkaar door naar dingen te wijzen en klanken uit te stoten. De eerste gesproken taal was heel eenvoudig. De mens sprak in 'zinnetjes' van een tot twee woorden: 'kijk', 'daar' en 'ik eten'. Dat mensen dezelfde taal spraken, bleek wel heel handig. Het voorkwam veel misverstanden. 

Het Nederlands van nu is een bijzonder complexe taal. Dat komt om te beginnen, omdat we altijd een handelsland zijn geweest. Daarom is onze taal een rijke mengelmoes van woorden die afkomstig zijn uit veel verschillende landen. Dat zie je vooral terug in onze spelling. Die behoort tot de lastigste van de wereld! 

Nederlanders zijn ook erg creatief met hun taal. Ze gebruiken die op ontzettend veel verschillende manieren. Al eeuwenlang brengt Nederland wereldberoemde schrijvers, dichters en muzikanten voort. 

De afgelopen jaren zijn we onze taal vooral steeds efficiënter gaan gebruiken; met name jongeren willen steeds meer zeggen in minder tijd en met steeds minder woorden. Dat heeft grote gevolgen voor onze grammatica.

Hoe klonk oertaal eigenlijk?

Benieuwd hoe onze voorouders klonken? Enkele linguïsten zijn erin geslaagd om een aantal eeuwenoude fabels te vertalen in het Proto-Indo-Europees, zeg maar de moeder van bijna alle Indo-Europese talen. Luister maar eens:

De koning en de god

Er was eens een kinderloze koning die een zoon wilde. "Wat moet ik doen om een zoon te krijgen", vroeg de koning aan zijn priester. "Bidden tot de god Werunos", zei de priester. De koning benaderde de god Werunos en bad: "Luister naar me, vader Werunos." De god daalde neer uit de hemel en vroeg: "Wat wil je van mij?" "Ik wil een zoon", antwoordde de koning. "En zo zal het ook zijn", zei de heldere god Werunos en de koningin baarde een zoon.

Volgens Professor Eloquent is er in zin 1 sprake van nevenschikking en in zin 2 van onderschikking. Bewijs of zijn theorie klopt. 

1. Wie graag discussieert, zal niet bang zijn voor een uitdaging.

2. Ik haat discussies en mijn moeder heeft er ook een hekel aan.

Antwoorden

1a Wie (ow) graag discussieert (ow), [BZ] = onderwerp van de hoofdzin!

1b zal (pv) niet bang zijn voor een uitdaging. [HZ]

BZ + HZ = onderschikking

2a Ik (ow) haat (pv) discussies [HZ]

2b en mijn moeder (ow) heeft (pv) er ook een hekel aan. [HZ]

HZ + HZ = nevenschikking

Aan het werk

• Maak opdracht 'Extra' van Grammatica zinsdelen H4.
• Score <75%? Maak de opdracht dan opnieuw.
• Maak dan opdracht 'Test' van Grammatica zinsdelen H4.
• Laat je eindscore aan je docent zien!

De staten van zijn

Zij zijn eerlijk.

Zij worden eerlijk (maar ze zijn het nog niet).

Zij blijven eerlijk (ze zijn het nog een tijd).

Zij blijken eerlijk te zijn (het is bevestigd dat ze het zijn).

Zij schijnen eerlijk te zijn (het is niet bevestigd dat ze het zijn).

Zij lijken eerlijk te zijn (het is niet zeker dat ze het zijn).

Bestudeer de theorie bij Grammatica woordsoorten H3 en 

maak daarvan een korte samenvatting in je schrift

Leerdoelen

• Ik kan de zinsdelen benoemen
• Ik kan het bijwoord in een zin benoemen
• Ik kan de telwoorden in een zin benoemen

Bijwoorden (bw), hoofdtelwoorden (htw) en rangtelwoorden (rtw)

De lijst met woordsoorten is bijna compleet. We hebben er inmiddels bijna twintig geleerd en we hebben er nog een stuk of acht te gaan. Daarvan leren we er vandaag vijf: het bijwoord en de vier telwoorden.

Bijwoorden (bw) zeggen iets over alles, behalve over een zelfstandig naamwoord. Er zijn ontelbare bijwoorden.

De telwoorden verdelen we in twee groepen: de hoofdtelwoorden en de rangtelwoorden. Hoofdtelwoorden geven een getal aan en rangtelwoorden een rang. Een rang kun je voor je zien als een rij in de bioscoop. Bij bepaalde telwoorden staat het aantal of de rang vast, bij onbepaalde telwoorden is dat niet het geval.

Waarom zou je de eerste de beste baan accepteren?

1. eerste = bhtw
2. eerste = brtw
3. eerste = ohtw
4. eerste = ortw

Marly en Carine zitten graag op de achterste rij.

1. achterste = bhtw
2. achterste = brtw
3. achterste = ohtw
4. achterste = ortw

Ik zou eigenlijk liever thuis willen leren.

1. zou = hww thuis = bw
2. zou = zww thuis = bw
3. zou = hww thuis = zn
4. waarom = zww daar = zn

Ik zou niet weten waarom je daar gaat zitten.

1. waarom = vvnw daar = bw
2. waarom = bw daar = bw
3. waarom = vvnw daar = avnw
4. waarom = bw daar = avnw

Woordsoorten challenge

1. De jongeren van nu behoren tot de eerste generatie die niet zo nodig rijk wil worden.

2. Als je aan ze vraagt wat hun doel is, zeggen ze steevast: gelukkig zijn.

3. Dat betekent overigens niet dat jongeren later niet succesvol willen zijn.

4. Ze hechten alleen minder waarde aan geld dan vorige generaties.

5. Jongeren vinden het hebben van een gelukkige relatie belangrijker dan geld.

6. Jongens geven verder aan dat ze later 'een goede vader' willen zijn voor hun kinderen.

7. Ze willen daarvoor in de toekomst best een of twee dagen minder gaan werken.

Woordsoorten challenge

1. eerste = bepaald rangtelwoord

    wil = hulpwerkwoord

2. je = onbepaald voornaamwoord

    zeggen = zelfstandig werkwoord

3. Dat = aanwijzend voornaamwoord

    succesvol = bijvoeglijk naamwoord

4. hechten = zelfstandig naamwoord

    minder = onbepaald hoofdtelwoord

5. het = bepaald lidwoord

    hebben = zelfstandig naamwoord

6. aan = voorzetsel

    hun = bezittelijk voornaamword

7. een = bepaald hoofdtelwoord

Aan het werk

• Maak de opdracht 'Extra' van woordsoorten H3.
• Score <75% goed? Maak de oefening dan opnieuw.
• Maak dan de opdracht 'Test' van woordsoorten H3.

Bestudeer de theorie bij Spelling H3 en maak

daarvan een korte samenvatting in je schrift

Leerdoelen

• Ik weet wanneer ik een weglatingsstreepje moet plaatsen
• Ik weet wanneer ik een koppelstreepje moet plaatsen

Spelling verdieping: een weglatings- en koppelstreepje

Weglatingsstreepjes worden in de spelling op een plek geplaatst waar - de naam zegt het al - een deel van een woord

wordt weggelaten. Neem bijvoorbeeld het woord 'voor- en nadelen'. Op de plaats van het streepje wordt het woorddeel 

'delen' weggelaten. Dat kan in de spelling niet zomaar; dat geef je aan met een leesteken.

Streepjes worden ook gebruikt om een klinkerbotsing op te lossen, zoals bij het woord gala-avond, of als woorden een combinatie vormen. Dat is het geval bij kant-en-klaarmaaltijd. De woorden 'kant-en-klaar' vormen hier een combinatie: het gaat hier niet om een maaltijd, het gaat om een kant-en-klaarmaaltijd. Dat je klaar aan maaltijd koppelt, komt omdat je dat ook zou doen bij een diepvriesmaaltijd. Ook bij twee gelijkwaardige begrippen plaats je een streepje, zoals bij cafe-bistro. 

Welk woord is niet goed gespeld?

1. kippen- en tomatensoep
2. kippenvleugels en -dijen
3. ham-kaastosti
4. kaastosti - en hapje

Welk woord is niet goed gespeld?

1. directeur-eigenaar
2. chef-kok
3. lange- en korte broeken
4. zwem- en skibroeken

Welk woord is niet goed gespeld?

1. on-aardig
2. co-assistent
3. oud-trainer
4. leerling-mentor

Neem de onderstaande woorden over. Schrijf woorden daar waar dat mag aan elkaar, en plaats daar waar nodig of mogelijk een koppel- of weglatingsstreepje.

1. koffie en thee buffet
2. rekenschriften en taalboeken
3. boter kaas en eieren spel
4. vooroorlogse en naoorlogse problemen
5. zo even
6. oud minister van Defensie
7. pasta bolognese en pasta pesto
8. na schoolse opvang
9. coach trainer
10. pro actief

Antwoorden

1. koffie-en-theebuffet
2. rekenschriften en taalboeken
3. boter-kaas-en-eierenspel
4. voor- en naoorlogse problemen
5. zo-even
6. oud-minister van Defensie
7. pasta bolognese en pasta pesto
8. naschoolse opvang
9. coach-trainer
10. proactief

Werkwoordspelling challenge

1. Vorig jaar heeft mijn vriend Kars een tijdje met een meisje in Canada ... (chatten). 
2. Na een tijdje had hij haar om een foto ... (vragen).
3. Kars ... (posten) ook een foto van zichzelf in zijn zwembroek.
4. Het meisje ... (sturen) hem toen een foto van zichzelf zonder bovenstukje.
5. Kars ... (uploaden) de foto.
6. Dezelfde dag nog had hij de foto ... (deleten).
7. Na een paar dagen ... (staan) de politie voor zijn deur.
8. Die ... (nemen) zijn computer in beslag.
9. Het meisje ... (blijken) een man van bijna zeventig te zijn.
10. Kars ... (zeggen) tegen me dat hij zich nog nooit zo had ... (schamen).

Antwoorden

1. Vorig jaar heeft mijn vriend Kars een tijdje met een meisje in Canada gechat.
2. Na een tijdje had hij haar om een foto gevraagd.
3. Kars postte ook een foto van zichzelf in zijn zwembroek.
4. Het meisje stuurde hem toen een foto van zichzelf zonder bovenstukje.
5. Kars uploadde de foto.
6. Dezelfde dag nog had hij de foto gedeletet.
7. Na een paar dagen stond de politie voor zijn deur.
8. Die nam zijn computer in beslag.
9. Het meisje bleek een man van bijna zeventig te zijn.
10. Kars zei tegen me dat hij zich nog nooit zo had geschaamd.

Wat is de hij-vorm, het voltooid
en het onvoltooid deelwoord
van het werkwoord
'googlen'?

Vul aan:

Terwijl zijn docent hem had ... (waarschuwen),
heeft hij die foto toch ... (downloaden).

1. gewaarschuwt + gedownload
2. gewaarschuwd + gedownload
3. gewaarschuwd + gedownloat
4. gewaarschuwt + gedownloat

Aan het werk

• Minder dan 8 goed? Maak oefening 'Extra' van Spelling H3.
• Score <75% goed? Maak de oefening dan opnieuw.
• Meer dan 8 goed? Maak oefening 'Test' van Spelling H3.