3. Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 3,4

3. Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918 

Planning

• Start
• Terugblik
• Lesdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken

Kritiek op het cultuurstelsel

• Tussen 1845 en 1850 waren er op Java vreselijke hongersnoden door misoogsten.
  
• Critici vonden dat de Nederlandse overheid te veel bezig was met winst maken en te weinig deed voor de arme Javaanse bevolking.
  
• Het cultuurstelsel werd aangepast: de cultuurprocenten werden afgeschaft, de herendiensten verminderd en Nederlandse ambtenaren kregen de opdracht de bevolking te beschermen tegen uitbuiting. 

Kritiek op het cultuurstelsel.

• Ook de liberalen, de politieke groep die sinds 1848 in Nederland de macht had, hadden kritiek op de uitbuiting.
  
• Zij waren van mening dat er een systeem moest komen zonder dwangarbeid, maar met ‘vrije arbeid’.
  
• Daarnaast vonden zij het verkeerd dat de handel met Nederlands-Indië geheel in handen was van de overheid.
  
• Zij wilden dat ondernemers de kans zouden krijgen om bedrijven te beginnen in Nederlands-Indië.
  

Wie was Multatuli?

• Eduard Douwes Dekker werkte zo’n twintig jaar als ambtenaar in Indië̈.
  
• Toen hij iets wilde doen aan de corruptie en het machtsmisbruik van de Indische regenten, werd hij ontslagen.
  
• Onder de naam Multatuli schreef hij zijn klachten op in het boek Max Havelaar
  
• Het boek beschrijft regenten die hun onderdanen uitpersen.
  
• De Nederlandse ambtenaren en de regering grijpen niet in, omdat zij er ook van profiteren.
  
• Het boek maakte grote indruk in Nederland en steeds meer mensen vroegen zich af of de koloniale politiek moest worden aangepast.
  

1. De Nederlandse ambtenaar vindt dat de Nederlandse overheid de inheemse vorsten meer/minder moet controleren.
2. Voor een Nederlandse ambtenaar is deze een uitzondering/heel gewoon in de tijd van het cultuurstelsel.
3. De Indische bevolking durft geen klacht in te dienen, omdat de mensen bang zijn voor de inheemse vorsten/ Nederlandse ambtenaren.

Leg uit of het boek van Multatuli, Max Havelaar, een betrouwbare bron is.

Wat wil Fairtrade Nederland bereiken?

1. Alleen biologische producten promoten
2. Zo goedkoop mogelijk producten uit ontwikkelingslanden importeren
3. Zorgen voor eerlijke en duurzame internationale handel, waarbij lokale boeren een eerlijke prijs krijgen en niet worden uitgebuit
4. Concurrentie tussen boeren in arme landen stimuleren

1. Slecht

2. Slechter

3. Niet

4. Opstanden

5. Veel

6. Plantloon/geld

7. Nederlandse

8. Minder

9. Harder

10. Vijfde

11. Hongersnood

Deelvraag:

Hoe werd Nederland in bijna heel Nederlands-Indië de baas, en welke gevolgen had dat?

op de afbeelding die je een lijfstraf voor een contractarbeider.

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen welke mening de liberalen hadden over Nederlands-Indië.
2. Je kunt vertellen welke drie wetten werden aangenomen om ondernemers naar Nederlands-Indië te halen.
3. Je kunt uitleggen wie ‘koelies’ waren en wat hun werkomstandigheden waren.

Liberalen in Nederland

• Nemen in 1848 macht over van de koning.
• Liberalen gaan uit van de vrijheid van ieder mens.
  
• Geen dwangarbeid en bemoeienis van de overheid  
• Niet alleen de NHM mocht handelen in Nederlands-Indië. 
• Ondernemers naar Nederlands-Indië halen.  
• Cultuurstelsel moet worden afgeschaft. 

Ondernemers naar Indië

Het cultuurstelsel werd stap voor stap afgeschaft. Nieuwe wetten werden aangenomen zodat ondernemers meer kansen kregen:

• Mijnwet (1850): ondernemers mogen delfstoffen, zoals tin, aardolie en koper, winnen.
  
• Agrarische wet (1870): ondernemers mogen grond huren van de Indonesiërs of van de staat.
  
• Suikerwet (1871): Javaanse boeren zijn niet meer verplicht om suiker te leveren aan de Nederlandse staat.
  

Ondernemers naar Indië

• Er kwamen steeds meer ondernemers naar Indië.
  
• In eerste instantie vooral naar Java en Sumatra (koffie, thee, suiker).
  
• Later gingen ze ook rubberplantages beginnen of investeren in de mijnbouw. Dit vond vooral plaats in de buitengewesten: de gebieden buiten Java en Sumatra.  

Koelies

• Op de plantages waren veel arbeidskrachten nodig, maar die waren in de dunbevolkte buitengewesten nauwelijks te vinden.
  
• Daarom werden arbeiders uit andere gebieden gehaald, met name uit China en vanaf 1900 van Java.
  
• De arbeiders waren contractarbeiders, of koelies.
  
• Koelies werkten hard voor een laag loon en werden slecht behandeld.
  
• Het voedsel en onderdak waren slecht, medische verzorging ontbrak en lijfstraffen waren heel normaal.
  

Deze koelies werkten als sjouwer

	Wat	Maak opdracht 3, 4, 6, 7. Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	15 min
	Hoe	5 min in stilte daarna zachtjes overleggen.
	Hulp	na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Lees de tekst en maak 9,11,16 Maak een eigen begrippenlijst

3. Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918 

Planning

• Start
• Terugblik
• Lesdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken

Liberalen in Nederland

• Nemen in 1848 macht over van de koning.
• Liberalen gaan uit van de vrijheid van ieder mens.
  
• Geen dwangarbeid en bemoeienis van de overheid  
• Niet alleen de NHM mocht handelen in Nederlands-Indië. 
• Ondernemers naar Nederlands-Indië halen.  
• Cultuurstelsel moet worden afgeschaft. 

Ondernemers naar Indië

Het cultuurstelsel werd stap voor stap afgeschaft. Nieuwe wetten werden aangenomen zodat ondernemers meer kansen kregen:

• Mijnwet (1850): ondernemers mogen delfstoffen, zoals tin, aardolie en koper, winnen.
  
• Agrarische wet (1870): ondernemers mogen grond huren van de Indonesiërs of van de staat.
  
• Suikerwet (1871): Javaanse boeren zijn niet meer verplicht om suiker te leveren aan de Nederlandse staat.
  

Ondernemers naar Indië

• Er kwamen steeds meer ondernemers naar Indië.
  
• In eerste instantie vooral naar Java en Sumatra (koffie, thee, suiker).
  
• Later gingen ze ook rubberplantages beginnen of investeren in de mijnbouw. Dit vond vooral plaats in de buitengewesten: de gebieden buiten Java en Sumatra.  

Koelies

• Op de plantages waren veel arbeidskrachten nodig, maar die waren in de dunbevolkte buitengewesten nauwelijks te vinden.
  
• Daarom werden arbeiders uit andere gebieden gehaald, met name uit China en vanaf 1900 van Java.
  
• De arbeiders waren contractarbeiders, of koelies.
  
• Koelies werkten hard voor een laag loon en werden slecht behandeld.
  
• Het voedsel en onderdak waren slecht, medische verzorging ontbrak en lijfstraffen waren heel normaal.
  

Deze koelies werkten als sjouwer

Cultuurstelsel

Na 1870

Suiker

Rubber

thee

tin

steenkool

koffie

goud

tabak

aardolie

indigo

Verplichte levering door boeren, onder toezicht van dorpshoofden en regenten en in opdracht van de Nederlandse staat.

Afkomstig van plantages en uit mijnen, die in handen waren van ondernemers. Ze gebruikte vaak koelies om het werk te doen.

Noem een overeenkomst en een verschil tussen een contractarbeider en een slaaf.
Overeenkomst:
Verschil:

Wat is de betekenis van segregatie en geef twee voorbeelden

Om welke economische reden hadden liberalen kritiek op het cultuurstelsel?

1. Boeren verdienden te veel geld
2. De overheid bemoeide zich overal mee en er was geen ruimte voor eigen bedrijven
3. Er werden te weinig producten verbouwd
4. Het klimaat was niet geschikt voor landbouw

Waarom kregen de liberalen na 1848 meer invloed?

1. Omdat er een nieuwe grondwet kwam en het parlement meer macht kreeg. In het parlement zaten veel liberalen
2. Omdat de koning alle macht aan het volk gaf
3. Omdat ze geld gaven aan de koning om invloed te kopen
4. Omdat ze goed konden samenwerken met andere landen

Leerdoelen

4. Je kunt uitleggen wat modern imperialisme is en welke gevolgen het had voor Europese landen en hun koloniën

5. Je kunt uitleggen welk gevolg de opening van het Suezkanaal had

6. Je kunt uitleggen om welke twee redenen Nederland ook mee ging doen met het modern imperialisme

7. Je kunt uitleggen wat de Atjeh-oorlog was.

Internationale ontwikkeling

• Vanaf 1870 werden in Europa veel nieuwe producten gemaakt, zoals zeep, margarine en auto’s.
  
• Veel van de grondstoffen voor deze producten waren in Nederlands-Indië te vinden.
  
• Door de uitvinding van stoomschepen en de opening van het Suezkanaal (1869) konden deze grondstoffen sneller, makkelijker en goedkoper worden vervoerd.
  
• In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam het modern imperialisme op.
  
• Dit betekende dat Europese landen zo veel mogelijk kolonies probeerden te veroveren.
  
• Een kolonie bezitten betekende onder andere aanzien en goedkope grondstoffen.
  

Schepen tussen de noordelijke Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan moesten voorheen om het continent Afrika heenvaren en zo de Kaaproute via Kaap de Goede Hoop nemen. 

Sinds het Suezkanaal bestaat is dat niet meer nodig, behalve wanneer het kanaal gesloten is; de langste periode dat dat het geval was, was van 1967 tot 1975.

00:08

Over welk kanaal zal de video gaan? Tip: we hebben het er deze les over gehad.

00:41

Hoe zouden de schepen (gigantisch) moeten omvaren?

1. Om Amerika heen
2. Om Azië heen
3. Om Rusland heen
4. Om Afrika heen

Nederlands Imperialisme

• Nederland deed eerst niet mee aan het veroveren van koloniale gebieden.
  
• Pas na een aanval op het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) op het eiland Lombok (1894) ging Nederland macht in Nederlands-Indië uitbreiden.
  
• Dit leidde tot bloedige oorlogen, bijvoorbeeld in Atjeh, Sumatra (1873-1909).
  
• In 1910 was Nederland in bijna heel Nederlands-Indië de baas.
  
• Nederland had de vele grondstoffen veiliggesteld en telde weer mee in de wereld.
  

het KNIL bestond uit beroepsmilitairen die zowel binnen als buiten Nederlands-Indië geworven werden. 

Het KNIL heeft tussen 1814 en 1914 vele militaire veldslagen en expedities uitgevoerd die uiteindelijk resulteerden in de verovering van het gebied dat nu de Republiek Indonesië vormt.

	Wat	Maak opdracht 3, 4, 6, 7, 9, 11, 16, Werk de leerdoelen uit. Werk alles bij wat nodig is.
	Tijd	15 min
	Hoe	5 min in stilte daarna zachtjes overleggen.
	Hulp	na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak een eigen begrippenlijst Moeilijk? pak een blaadje en maak een woordweb/ mindmap over deze paragraaf. Makkelijk? maak opdracht 25

3. Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918 

Planning

• Start
• Terugblik
• Lesdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken

Internationale ontwikkeling

• Vanaf 1870 werden in Europa veel nieuwe producten gemaakt, zoals zeep, margarine en auto’s.
  
• Veel van de grondstoffen voor deze producten waren in Nederlands-Indië te vinden.
  
• Door de uitvinding van stoomschepen en de opening van het Suezkanaal (1869) konden deze grondstoffen sneller, makkelijker en goedkoper worden vervoerd.
  
• In de tweede helft van de negentiende eeuw kwam het modern imperialisme op.
  
• Dit betekende dat Europese landen zoveel mogelijk kolonies probeerden te veroveren.
  
• Een kolonie bezitten betekende onder andere aanzien, goedkope grondstoffen en extra afzetmarkten.
  

Nederlands Imperialisme

• Nederland deed eerst niet mee aan het veroveren van koloniale gebieden.
  
• Pas na een aanval op het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) op het eiland Lombok (1894) ging Nederland macht in Nederlands-Indië uitbreiden.
  
• Dit leidde tot bloedige oorlogen, bijvoorbeeld in Atjeh, Sumatra (1873-1909).
  
• In 1910 was Nederland in bijna heel Nederlands-Indië de baas.
  
• Nederland had de vele grondstoffen veiliggesteld en telde weer mee in de wereld.
  

het KNIL bestond uit beroepsmilitairen die zowel binnen als buiten Nederlands-Indië geworven werden. 

Het KNIL heeft tussen 1814 en 1914 vele militaire veldslagen en expedities uitgevoerd die uiteindelijk resulteerden in de verovering van het gebied dat nu de Republiek Indonesië vormt.

Leg uit wat modern imperialisme is

Wat was geen reden om mee te doen aan modern imperialisme?

1. Aanzien in de rest van Europa
2. Goedkope grondstoffen
3. Verspreiden van democratie
4. Extra afzetmarkt

Aanleiding Nederlands imperialisme

Oorzaken Nederlands imperialisme

Gevolgen Nederlands imperialisme

Heel Indisch gebied kwam onder Nederlands bestuur

De aanval op het KNIL in Lombok

Aanzien tegenover andere Europese landen

Regenten en vorsten verliezen hun macht

Voorkomen andere Europese landen interesse in buitengebieden

Leerdoelen:

8. Je kunt uitleggen waarom de ethische politiek werd ingevoerd.

9. Je kunt vertellen uit welke vier punten de ethische politiek bestond.

10. Je kunt uitleggen door welke gebeurtenissen het nationalisme in Nederlands-Indië groeide.

11. Je kunt uitleggen wat het doel was van de eerste nationalisten.

Spotprent: Prent waardoor iets of iemand bespot wordt.

De titel van de spotprent is:

Ons doel in Indië.

De maker:

 Albert Hanh (1905). Heeft veel spotprenten gemaakt die nu nog gebruikt worden in het examen.

1. Wat zie je?
2. Wat zou de mening van de maker zijn geweest? 

Ethische politiek

Rond 1900 kwam er kritiek op de manier waarop Nederland veel geld verdiende aan Nederlands-Indië. Steeds meer mensen in Nederland vonden dat Indiërs meer te zeggen moet krijgen over het bestuur van de kolonie.  

Met de ethische politiek (1901) wilde Nederland iets terugdoen (beschaving en welvaart brengen, christendom verspreiden) :

1. Onderwijs: er kwamen meer dorpsscholen en speciale scholen voor de kinderen van regenten.
2. Irrigatie: door betere irrigatie kon er meer rijst verbouwd worden en was er minder honger
3. Migratie: mensen van het dichtbevolkte Java naar andere gebieden laten emigreren. Hiervoor werd ook de infrastructuur verbeterd. 
4. Gezondheidszorg: Betere gezondheidszorg en inentingen. 

Opkomst nationalisme

Door de ethische politiek leerden de Indische studenten in Nederland over vrijheid en democratie: iets wat ze in hun land niet terugzagen. De ethische politiek had zo onbedoeld tot gevolg dat de Indische bevolking ging verlangen naar een eigen staat: nationalisme.

          

Door de verbeterde communicatiemiddelen hoorden zij dat er in Brits-Indië (nu India) een nationalistische partij, onder leiding van Gandhi, was opgericht.

In 1905 won Japan een oorlog van Rusland: de Europeanen waren dus toch niet onoverwinnelijk.

Mahatma Gandhi was een Indiase jurist en politicus, die nationaal en spiritueel leider van India werd. Hij staat bekend om zijn actieve geweldloosheid als midden voor een revolutie.

Gematigde nationalisten

• De eerste nationalisten wilden alleen maar meer zelfstandigheid, geen onafhankelijk land.
  
• Zij wilden samenwerken met het Nederlandse bestuur.
  
• Nederland richtte daarom de Volksraad op (1918), een vergadering van Indonesische vorsten en leiders die mochten meepraten over het bestuur.
  
• De nationalisten waren blij met de Volksraad, omdat ze dachten dat ze nu invloed zouden krijgen.
  
• Dit was niet het geval: ze mochten alleen advies geven.
  

Toen het in 1918 voor het eerst bij elkaar werd geroepen bestond deze uit 20 Europeanen en 15 Indonesiërs. 

Hoe zouden de Indische nationalisten zich hebben gevoeld ,nadat zij wisten dat ze alleen advies mochten geven?

	Wat	Maak opdracht 3, 4, 6, 7, 9, 11, 16, 15 , 17, 18, 19, 20, 21 (pagina 44) Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	15 min
	Hoe	5 min in stilte daarna zachtjes overleggen.
	Hulp	na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak een eigen begrippenlijst Moeilijk? pak een blaadje en maak een woordweb/ mindmap over deze paragraaf. Makkelijk? maak opdracht 25

3. Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918 

Planning

• Start
• Lesdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken

Leerdoelen:

1. Je kunt omschrijven waarom de ethische politiek werd ingevoerd
   
2.  Je kunt vertellen uit welke vier punten de ethische politiek bestond.
3. Je kunt omschrijven door welke gebeurtenissen het nationalisme in Nederlands-Indië groeide.
4. Je kunt vertellen wat het doel was van de eerste nationalisten.

	Wat	Maak opdracht 3, 4, 6, 7, 9, 11, 16, 17, 19, 21, 22 Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	15 min
	Hoe	5 min in stilte. Daarna zachtjes overleggen.
	Hulp	Na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak een eigen begrippenlijst Moeilijk? pak een blaadje en maak een woordweb/ mindmap over deze paragraaf. Makkelijk? maak opdracht 25

	Wat	Maak de eindtoets van paragraaf 3
	Tijd	10 min
	Hoe	volledig in stilte
	Hulp	na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak de opdrachten/lesdoelen af als dat nog niet gelukt is. Helemaal klaar? maak een eigen begrippenlijst/ mindmap of samenvatting.