Grammatica woordsoorten

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo, havo, vwo
• Leerjaar 2

Grammatica woordsoorten

taalkundig ontleden

Sheets om te gebruiken:

Taalkundig ontleden

Hierbij bepaal je voor elk woord tot

welke woordsoort het behoort.

Namen van woordsoorten zijn bijvoorbeeld lidwoord, werkwoord en zelfstandig naamwoord.

LIDWOORD

Er zijn drie lidwoorden:

- de

- het ('t)

- een ('n)

Bepaalde en onbepaalde lidwoorden

De en het zijn bepaalde lidwoorden.

Een is een onbepaald lidwoord.

Lidwoorden

1. De (bepaald lidwoord)
2. Het (bepaald lidwoord)
3. Een (onbepaald lidwoord)
   
   

De vader en het kind zitten in een vliegtuig.

ZELFSTANDIG NAAMWOORD

Woorden voor:

mensen

dieren

planten/natuurverschijnselen

dingen/gevoel

(eigen) namen

ZELFSTANDIG NAAMWOORD

- heeft meestal een enkelvoud en een meervoud

(vriend - vrienden)

- kan vaak klein of groot gemaakt worden

(taart - taartje)

- staat vaak met een lidwoord geschreven

(de klas, een boek, het paard)

WERKWOORD

- werkwoorden = doe-woorden

- zegt wat iets of iemand doet of overkomt

- kan vervoegd worden (kan verschillende vormen hebben)

Bijvoeglijk naamwoord

Dat voegt iets bij aan het zelfstandig naamwoord:

De auto - De grijze auto - De kleine, grijze auto - De kleine, vieze, grijze auto- De kleine, vieze, oude, grijze auto

BIJVOEGLIJK NAAMWOORD

- staat meestal in de buurt van een zn

- heeft een korte en een lange vorm

- kent de trappen van vergelijking

de groene appel - de appel is groen - de groene

sterk - sterke  /  zwart - zwarte

gaaf - gaver - gaafst

BIJVOEGLIJK NAAMWOORD

- vertelt meer over een zelfstandig naamwoord

- het spannende boek

- een spannend boek

- het boek is spannend

STOFFELIJK

BIJVOEGLIJK NAAMWOORD

- het gouden horloge

- een papieren tas

de zijden bloemen

- de houten tafel

BIJVOEGLIJK NAAMWOORD VAN EEN WERKWOORD

 (verven) - het geverfde huis

(ontdooien) - de ontdooide maaltijd

(ontwerpen) - het speciaal ontworpen toestel

VOORZETSEL

Vaak staan er één of meer woorden tussen het voorzetsel en het woord waar het bij hoort

op de tafel - in de kast - achter het behang

op de houten tafel - na een halve minuut - in de grote groene tent

VAST VOORZETSEL

Bij sommige werkwoorden hoort een voorzetsel dat je niet kunt vervangen: een vast voorzetsel

Het boek bestaat uit zes hoofdstukken.

Ik houd van kip met frietjes en appelmoes.

bepaald of onbepaald telwoord

• bepaald telwoord (btw)

het aantal is bekend. vijf, 5, vijftig, 50

• onbepaald telwoord (otw)

het aantal is niet bekend. veel, weinig, enkele

Bepaalde hoofdtelwoorden

Noemt een bekend aantal of bekende hoeveelheid

Voorbeeld

Zeven boeken, zesendertig koeien, drie vijfde van de klas

Onbepaalde hoofdtelwoorden

• Noemt een onbekend aantal of onbekende hoeveelheid

Voorbeeld

Veel, weinig, enkele

Rangtelwoorden

Bepaalde rangtelwoorden

Geeft een bekende plaats in een rij aan

Voorbeeld

Zevende, zesendertigste

Onbepaalde rangtelwoorden

• Geeft een onbekende plaats in een rij aan

Voorbeeld

Middelste, zoveelste, laatste, hoeveelste

VOEGWOORDEN

voegwoorden verbinden 

woorden, woordgroepen en zinnen met elkaar

VOEGWOORDEN

die woorden en woordgroepen verbinden

VOORBEELD:

- Rik heeft twee honden en een kat.

- Hebben we straks Engels of Nask?

VOEGWOORDEN

die twee zinnen verbinden

dus, en, maar, of, want, aangezien, als, dat, doordat, hoewel mits, nadat, ofschoon, omdat, opdat, tenzij, terwijl, toen, voordat, zodat ,zodra

VOORBEELD:

- Milou zit op tennis, maar haar zusje hockeyt liever.

- Voordat Els iets kon zeggen, was Joris al vertrokken,

nevenschikkend voegwoord

Deze metselen twee hoofdzinnen aan elkaar. 

De nevenschikkende voegwoorden : 

want, of, dus, en, maar (WODEM)

voorbeeld

Het is droog, dus we kunnen buiten spelen.

1. Het is droog.

2. We kunnen buiten spelen.

Door het voegwoord dus wordt er één zin van gemaakt.

onderschikkend voegwoord

Deze metselen een hoofdzin en een bijzin aan elkaar. Er zijn zo veel onderschikkende voegwoorden, dat je ze niet uit je hoofd kunt leren. 

Voorbeelden zijn: doordat, nadat, omdat, totdat, voordat, aangezien, als, daarom, dan, hoewel, indien, mits, tenzij, terwijl, toen, zodra.  

voorbeeld

Het heeft hard geregend, waardoor er

overal plassen liggen.

De tweede zin is geen goedlopende zin:

1. Het heeft hard geregend. (goed!)

2. Er overal plassen liggen. (fout!)

Persoonlijk voornaamwoord

Het persoonlijk voornaamwoord verwijst naar:

 een persoon, een groep personen, voorwerpen of onzichtbare zaken.

ik, hij, zij, het, wij, jullie, ons,

jou, ons, hen, mij, hem..........

Bezittelijk voornaamwoord

Het bvnw geeft een bezit aan. Het komt voor samen met een ZN.

Dat is mijn fiets.

Het is jouw boek.

Daar loopt zijn vader.

Let op:

Dat is mijn boek.      bez. vnw.

Dat boek is van mij.   pvnw

Wederkerend voornaamwoord

Komt voor in combinatie met een wederkerend werkwoord.

Wederkerend  betekent 'iets wat terugkomt'.

zich vergissen

Ik vergis me.

Jij vergist je.

Wij vergissen ons.

Wederkerig voornaamwoord

elkaar, elkander

Wederkerend voornaamwoord

Ik                       me                  Ik vergis me(zelf)

Jij                      je                     Jij herinnert je(zelf)

Hij/zij/het      zich                Hij bedenkt zich

Wij                     ons                Wij ergeren ons

Jullie                 jullie/je        Jullie vervelen je
u                         zich/u           U stelt u voor

Zij                       zich               Zij haasten zich

Vragend voornaamwoord

wie, wat, welke, wat voor (een)

Let op:

waarom, wanneer, hoe, waar zijn geen vraagwoorden, maar bijwoorden!

Aanwijzend voornaamwoord

wijst iets of iemand aan

die man

deze vrouw

dat huis

Geheugensteuntje: Je kunt erbij wijzen

Betrekkelijk voornaamwoord

verwijst terug naar een woord of groepje woorden dat er vlak voor staat.

De man die mij een ijsje gaf.

De tas die daar op de grond ligt.

Het meisje dat achterin de klas zit.

Het boek dat voor je ligt.

Bijvoeglijke bepaling

Zegt iets over het zelfstandig naamwoord in de zin

Het schattige meisje gaat naar ballet.

bijstelling

De bijstelling is een stukje zin dat extra uitleg geeft over iets dat al genoemd is. 

Amsterdam, de hoofdstad van Nederland, is erg mooi.

Voorzetselvoorwerp

Een voorzetselvoorwerp (vzv):

- begint met een voorzetsel (in, op, tijdens, na etc.)

- het voorzetsel kun je (bijna) niet vervangen door een ander voorzetsel

- het voorzetsel hoort bij een vast werkwoord

- heeft vaak een figuurlijke betekenis

Verschil bwb en vzv

Hij wacht op zijn vriendin. -- vzv

Hij wacht op de stoep. -- bwb

Bij een bwb:

- geeft het voorzetsel een precieze plaats of tijd aan

- kun je het vaak vervangen door een ander voorzetsel

Bijwoordelijk bepaling

Zegt iets over tijd, plaats, reden enz.

Kan met een voorzetsel beginnen

Is altijd letterlijk bedoeld

Voorzetselvoorwerp

Begint met een voorzetsel

Vaste combinatie tussen een werkwoord en het voorzetsel

Voorzetsel is figuurlijk bedoeld