8 mei 2025

• Natuurkunde
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Natuurkundige onderwerpen

-LDR

-NTC

-RELAIS

-TRANSISTOR

-POTENTIELE EN KINETISCHE ENERGIE + SNELHEID BEREKENING

-HEFBOOM

KRACHTEN ALS VECTOREN

Een lichtsensor: LDR

Een LDR is een weerstand die van waarde verandert als er licht op valt.

Weinig licht = grote weerstand

Veel licht = kleine weerstand

Een temperatuursensor: NTC

Een NTC is een weerstand die van waarde verandert als de temperatuur verandert.

Lage temperatuur = grote weerstand

Hoge temperatuur = kleine weerstand

De weerstand van een LDR kan in korte tijd sterk veranderen.
Wanneer wordt de weerstand van een LDR kleiner?

1. Meer licht op de LDR
2. Minder licht op de LDR
3. Temperatuur van de LDR daalt
4. Temperatuur van de LDR stijgt

Hoe noemt men het volgende symbool:

1. Voltmeter
2. LDR
3. Schakelaar
4. Spanningsmeter

Wanneer er meer licht op een LDR valt, wordt de weerstand ...... en de stroomsterkte door de LDR ......

1. Groter, Kleiner
2. Kleiner, Groter
3. Groter, Blijft Gelijk
4. Kleiner, Kleiner

Het relais

Het relais is een schakelaar die wordt bediend door een elektromagneet. 

Een elektromagneet bestaat uit een spoel en een ijzeren kern.

9.3 Schakelen met een relais

De werking van een relais

In afbeelding hiernaast is schematisch getekend 

hoe je een lamp met een relais kunt in- en 

uitschakelen. Als er geen stroom door de spoel 

loopt, is de spoel S niet magnetisch. 

Een veer trekt het beweegbare anker A dan 

omhoog (zie afbeelding ). 

Daardoor wordt het anker tegen 

contactpunt 1 aangedrukt.

Er kan dan geen stroom lopen via 

contactpunt 2: de lamp is uit.

De werking van een relais

De spoel wordt magnetisch als je er stroom 

doorheen laat lopen. Hij trekt dan het ijzeren 

anker naar zich toe. Daardoor wordt het anker

tegen contactpunt 2 aangedrukt 

(afbeelding hiernaast). 

Dit veroorzaakt het typische klikgeluid van een

relais. De stroomkring via contactpunt 2 is 

hierdoor gesloten: de lamp begint te branden.

Anker

Beweegbaar ijzeren onderdeel van een relais.

Een startmotorschakeling

Zoals je aan het schakelsymbool hier kunt zien, 

heeft een relais vijf aansluitpunten.

De aansluitpunten 1 en 2 zijn voor:

het aansluiten van de spoel. 

Hiermee maak je stroomkring 1. 

Op de aansluitpunten 3, 4 en 5 die je rechts ziet,

kun je een actuator aansluiten. 

Hiermee maak je stroomkring 2.

Het symbool voor een relais

Een startmotorschakeling

Van de drie aansluitpunten voor de actuator

gebruik je de onderste aansluiting (5) altijd. 

Je houdt dan twee aansluitpunten over: 

het maakcontact M (3) en het breekcontact B (4).

Het hangt van het doel van de schakeling af of je

het maakcontact gebruikt of het breekcontact. 

Soms worden zelfs beide contacten in één 

schakeling gebruikt.

Het symbool voor een relais

Startmotor auto met relais

-Sleutel in slot

-Spoel magnetisch

-Anker naar M

-Motor aan.

Een inbraakalarm

In de afbeelding zie je een

schakeling die wordt gebruikt 

als inbraakalarm bij een 

winkelruit van een juwelier. 

In deze schakeling wordt het

breekcontact van het relais 

gebruikt. Zolang de stroomkring

door de ruit gesloten blijft, loopt er

stroom door de spoel. De elektro-

magneet trekt in deze situatie het

 anker naar zich toe. Hierdoor kan er geen stroom via het breekcontact lopen: de sirene staat uit.

Transistor

Een transistor kun je gebruiken als automatische schakelaar, net als een relais.

 Een transistor heeft verschillende voordelen:

• Een transistor is kleiner dan een relais.

• Een transistor is goedkoper dan een relais.

• Een transistor verbruikt minder elektrische energie dan een relais.

Transistor

Transistor heeft 3 aansluitpunten:

Basis

Collector

Emitter

Door een transistor kunnen twee stromen lopen:

• van de basis naar de emitter,

• van de collector naar de emitter.

Transistor

De stroom door de basis bepaalt of de transistor uit- of aanstaat.

De transistor staat in de UIT-stand als de stroom door de basis nul of bijna nul is. Er kan dan ook geen stroom lopen van de collector naar de emitter (afbeelding).

Transistor

De transistor staat in de AAN-stand als er een kleine stroom door de basis loopt. Er kan dan een veel grotere stroom lopen van de collector naar de emitter (afbeelding). Zo kun je een apparaat aanzetten dat je op de collector hebt aangesloten.

Transistor

Schakelen met een transistor

• In het bovenste plaatje is het inbraakalarm (het slingerende lijntje) heel. Omdat er tussen A en B een weerstand zit, gaat hier geen stroom heen. Het is makkelijker om door het alarm te stromen.
• In het onderste plaatje is het inbraakalarm verbroken (bijvoorbeeld een raam kapot gemaakt. Hierdoor gaat de stroom van A naar B en dan naar E. Nu kan er ook stroom van C naar E en zal er een zoemer afgaan.

De automatische straatlantaarn