Lessenserie vakdidactiek Visie Les 1: Grammatica functie

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Werkwoordspelling

1. De grammaticale functie

2. De persoonsvorm tegenwoordige tijd

3. De persoonsvorm verleden tijd

4. Het voltooid deelwoord

Wat gaan we deze les doen?

• Waarom werkwoordspelling?
• Uitleg grammaticale functies van werkwoorden
• Aan de slag!

Na deze les kan ik..

• de ze persoonsvorm in enkelvoudige zinnen benoemen;
• de infinitief in enkelvoudige zinnen benoemen;
• het voltooid deelwoord in enkelvoudige zinnen benoemen;
• het onderwerp in een enkelvoudige zin benoemen.

Waarom krijg je les in werkwoordspelling?

Stel je voor ...

Je hebt later een bijbaantje voor een bezorgingbedrijf en je moet het eten gaan bezorgen. Jouw baas schrijft op de bon betaald met 20 euro. Wat betekent dit?

Stel je voor ...

Je komt uiteindelijk terug van de klant en je hebt niet om geld gevraagd, want je ging ervanuit dat er al betaald was, maar nu blijkt dat je baas betaalt bedoelde.

Een fout in de werkwoordspelling kan zoals je ziet zorgen voor een probleem in communicatie.

Wat is een werkwoord?

Werkwoorden

Werkwoorden zijn dingen die je kunt doen. Een belangrijk eigenschap van werkwoord is dat je ze kunt vervoegen. 

Werkwoorden komen voor in verschillende vormen:

• de persoonsvorm
• de infinitief
• het voltooid deelwoord

De Persoonsvorm

Om te beginnen ga je op zoek naar de persoonsvorm in de zin.

De persoonsvorm geeft het getal van het onderwerp aan en geeft aan in welke tijd de zin staat. Je kunt hem daarom vinden door gebruik te maken van de volgende manieren:

1. Tijdproef
2. Getalproef

Tijdproef

Bij de tijdproef verander je de tijd van de zin. Staat de zin in de tegenwoordige tijd, dan maak je daar de verleden tijd van of andersom. De persoonsvorm van de zin zal daardoor veranderen.

Ik ga vandaag naar mijn oma voor haar verjaardag.

Ik ging gisteren naar mijn oma voor haar verjaardag.

Getalproef

Bij de getalproef verander je het getal van het onderwerp. De persoonsvorm en het onderwerp vormen namelijk altijd een paar. Als een van de twee verandert, verandert de ander automatisch mee.

Ik ga vandaag naar mijn oma voor haar verjaardag.

Wij gaan vandaag naar mijn oma voor haar verjaardag.

Wat is de persoonsvorm?
Mijn opa en ik lopen vaak naar de supermarkt.

Wat is de persoonsvorm?
Ik kan zaterdag niet afspreken.

Wat is de persoonsvorm?
Wil jij mij helpen met mijn huiswerk?

Wat is de persoonsvorm?
Mijn favoriete kleur is paars.

Het onderwerp

Wanneer je de persoonsvorm in de zin hebt gevonden, kun je ook het onderwerp vinden. Deze kun je vinden door de volgende vraag te stellen:

Wie / wat + persoonsvorm?

Wij gaan (pv) vandaag naar mijn oma voor haar verjaardag.

Wie gaan?      Wij (ow)

Wat is het onderwerp?
Mijn opa en ik lopen vaak naar de supermarkt.

Wat is het onderwerp?
Ik kan zaterdag niet afspreken.

Wat is het onderwerp?
Wil jij mij helpen met mijn huiswerk?

Niet de persoonsvorm?

Naast de persoonsvorm kunnen er ook andere vormen van het werkwoord in de zin staan:

• de infinitief
• het voltooid deelwoord

De infinitief

De infinitief noemen we ook wel het hele werkwoord. Wanneer het werkwoord in de zin niet de persoonsvorm is, kan het de infinitief zijn. 

Ik ga morgen naar school lopen.

ga = persoonsvorm (pv)

lopen = infinitief (inf)

De infinitief

De infinitief kun je herkennen doordat het de standaardvorm van het werkwoord is. 

De meeste infinitieven eindigen op -en.

Ik ga (pv) lopen (inf).

Hij gaat (pv) zwemmen (inf).

Zij gaan (pv) fietsen (inf).

Het voltooid deelwoord

Wanneer het werkwoord in de zin niet de persoonsvorm en de infinitief is, kan het het voltooid deelwoord zijn.

Ik heb hem met zijn huiswerk geholpen.

heb = persoonsvorm (pv)

geholpen = voltooid deelwoord (vd)

Het voltooid deelwoord

Een voltooid deelwoord begint bijna altijd met ge, maar kan ook beginnen met be, ver, ont, of her.

Ik heb gehuild.

Zij heeft verteld.

Wij hebben onthouden.

Hoeveel werkwoorden heeft deze zin?
Ik heb hem al vaker met zijn huiswerk moeten helpen.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Wat is de persoonsvorm?
Ik heb hem al vaker met zijn huiswerk moeten helpen.

Wat is het onderwerp?
Ik heb hem al vaker met zijn huiswerk moeten helpen.

Wat is de grammaticale functie van moeten?
Ik heb hem al vaker met zijn huiswerk moeten helpen.

1. Persoonsvorm
2. Onderwerp
3. Infinitief
4. Voltooid deelwoord

Wat is de grammaticale functie van helpen?
Ik heb hem al vaker met zijn huiswerk moeten helpen.

1. Persoonsvorm
2. Onderwerp
3. Infinitief
4. Voltooid deelwoord

Hoeveel werkwoorden heeft deze zin?
Mocht jouw broer niet op het feest komen?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Wat is de persoonsvorm?
Mocht jouw broer niet op het feest komen?

Wat is het onderwerp?
Mocht jouw broer niet op het feest komen?

Wat is de grammaticale functie van komen?
Mocht jouw broer niet op het feest komen?

1. Persoonsvorm
2. Onderwerp
3. Infinitief
4. Voltooid deelwoord

Aan de slag!

Wat: Je maakt de opdrachten op het werkblad.

Hoe: zelfstandig of in tweetallen

Tijd: 15 minuten

Klaar: Bedenk zelf 5-10 zinnen. Benoem de grammaticale functie van alle werkwoorden in jouw zelfbedachte zinnen. 

Na deze les kan ik..

• de grammaticale functie van werkwoorden in zinnen benoemen.
• het onderwerp van de zin benoemen.

Hoeveel werkwoorden staan er in de zin?
Ik ben al snel aan de brugklas gewend.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Wat is de persoonsvorm?
Ik ben al snel aan de brugklas gewend.

Wat is het onderwerp?
Ik ben al snel aan de brugklas gewend.

Wat is de grammaticale functie van gewend?
Ik ben al snel aan de brugklas gewend.

1. Persoonsvorm
2. Onderwerp
3. Infinitief
4. Voltooid deelwoord

Hoeveel werkwoorden staan er in deze zin?
Sem kon zijn rekenmachine nergens vinden.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Wat is de persoonsvorm?
Sem kon zijn rekenmachine nergens vinden.

Wat is het onderwerp?
Sem kon zijn rekenmachine nergens vinden.

Wat is de grammaticale functie van vinden?
Sem kon zijn rekenmachine nergens vinden.

1. Peroonsvorm
2. Onderwerp
3. Infinitief
4. Voltooid deelwoord