College 1 juni: Poëzie

• Jeugdliteratuur
• HBO
• Studiejaar 1

Het doel van vandaag:

Je weet

• wat het belang is van poëzie in de klas;
• hoe de geschiedenis van jeugdpoëzie er in hoofdlijnen uit ziet;
• welke poëzieprojecten er zoal bestaan;
• met wie jij volgende week de boekendozen deelt.

Zoals ik het zie krijgt ieder mens een wonder. Dat zit zo: ik zal wel nooit door de bliksem worden getroffen of een Nobelprijs winnen of dictator van een eilandje in de Stille Zuidzee worden of terminale oorkanker krijgen of spontaan in brand vliegen. Maar als je alle onwaarschijnlijke dingen bij elkaar neemt, krijgt ieder van ons vast wel met minstens één ervan te maken. Ik had het kikkers kunnen zien regenen. Ik had voet op Mars kunnen zetten. Ik had door een walvis verslonden kunnen worden. Ik had met de koningin van Engeland kunnen trouwen of maanden op zee kunnen overleven. Maar mijn wonder was anders. Mijn wonder was dit: dat van alle huizen in alle woonwijken in heel Florida, het huis waar ik kwam te wonen nu net het huis naast dat van Margo Roth Spiegelman was. 

Doel van poëzie door de tijd heen:

• sociaal en voor het verhaal
• moraal
• amusement en rebellie
• identiteitsontwikkeling, maatschappelijk engagement en meer

Poëzie in de klas:

• Creëer sfeer met Plint en raadgedichten.
• Van proeven, lezen naar zelf maken: haiku's, elfjes, limericks, sonnetten, poëzieposters, etc.
• Poëzie is ook: rap, liedteksten, spoken word, verse novel
• Projecten: Doe Maar Dicht Maar (Poëziepaleis), School der poëzie, Poëzieweek, her en der dichtwedstrijden of gelegenheden (bijv. Dodenherdenking).

www.plint.nl

raadgedicht.nl

www.poeziepaleis.nl

schoolderpoezie.nl

www.poezieweek.com

Van zedenspreuken tot levensvragen: de veranderde opvattingen over kind en literatuur

• Kinderpoëzie: gedichten, versjes, rijmpjes voor en door kinderen
• Voor 1778: goed gedrag en wijze lessen in rijmen, spreuken en emblemata

1778: Hiëronymus van Alphen met Een proeve van kleine gedichten voor kinderen

Jantje zag eens pruimen hangen,

O! als eijeren zo groot.

't Scheen, dat Jantje wou gaan plukken,

Schoon zijn vader 't hem verbood.

Hier is, zei hij, noch mijn vader,

Noch de tuinman, die het ziet:

Aan een boom, zo vol geladen,

mist men vijf zes pruimen niet.

Maar ik wil gehoorzaam wezen,

En niet plukken: ik loop heen.

Zou ik, om een hand vol pruimen,

Ongehoorzaam wezen? Neen.

vanuit kinderen geschreven in eenvoudige taal (revolutionair!)

Voord ging Jantje: maar zijn vader,

Die hem stil beluisterd had,

Kwam hem in het loopen tegen,

Voor aan op het middelpad.

Kom mijn Jantje! zei de vader,

Kom mijn kleine hartedief!

Nu zal ik u pruimen plukken;

Nu heeft vader Jantje lief.

Daarop ging Papa aan 't schudden

Jantje raapte schielijk op;

Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,

En liep heen op een galop.

oog voor hun eigenheid maar...

'mijn spelen is leren'

Rond 1840: 

• Verzet tegen de saaie zedenlessen van Van Alphen. 
• Eerst spel, dan leren
• Geef kinderen weer zoals ze zijn, niet zoals ze horen te zijn

Vanaf circa 1880: 'vooroorlogse kwaliteit'

• Engeltjes en bengeltjes
• Aandacht voor esthetische criteria: jeugdpoëzie moet ook mooi zijn (aantal prentenboeken neemt toe)
• Belevingstermen als schattig en lief raken in zwang (Rie Cramer)

Rond 1940: het 'veilige' kinderland begint te verdwijnen

• Humor en fantasie doen hun intrede in de jeugdpoëzie
• Grote vernieuwer: Han G. Hoekstra (Het verloren schaap, 1947)

Rond 1950: de Parool-generatie met Annie M.G. Schmidt

• humor
• solidariteit met het kind, dat anti-autoritair wordt neergezet
• verfrissend taalgebruik met neologismen

• Annie M.G. Schmidt, Han G. Hoekstra, Jac. van Hattum

Rond 1970:  de Stratemakeropzeeshow-golf

• Sterk vanuit het kind (kinderbrieven)
• Actuele en gevoelige thema's als echtscheiding, seksualiteit bij kinderen
• Anti-autoritaire benadering
• Confronteren met de wereld van volwassenen, inclusief de harde kanten
  
• Kijk eens naar de bijzondere poëzie van het Schrijverscollectief.

Vanaf circa 1980: De Blauw Geruite Kiel-groep

• Verwondering en vervreemding
• Beeldspraak
• Wereld laten zien met andere ogen
• Indringende levensvragen
• Woorden soms vermengd met beelden
• Soms complex taalspel, ongewone perspectieven

• Welke dichters horen hierbij?

Uit: Ted van Lieshout - Mijn botjes zijn bekleed met deftig vel

21ste eeuw:

• Bloemlezingen
  
• Grenzen tussen jeugd- en volwassenenliteratuur vervagen enigszins
•  Cross overs

Badmeester

Mijn zoon en ik. Woensdagmiddag.

Sportfondsenbad. Wat er glinstert

stinkt ons tegemoet - dapper duiken

wij de kleverige vloeistof in

vegen losgeschoten inlegkruizen

stukjes stront van tussen de bil geweekt

met koninklijke gebaren van ons af

ploegen door kalknagels duizend

kinderplassen en bejaardenincontinentie

de duikplank van het diepe af versnellen

langs pleisters over bloed die voor straf

niet blijven plakken. Wij gaan

ons straks wel wassen. We laten ons

heel langzaam dieper zakken

driftig met de beentjes

wapperend, met kleine scheutjes

ons ontlastend.

F. Starik

• Didactiek van poëzie: zie Jeugdliteratuur & Didactiek voor mondelinge, schriftelijke, creatieve en theoretische activiteiten
• Eigen bundels op de lijst: voor welke doelgroep?
• Toetsvragen over gedichten uit stromingen

• Op 8 juni: presentatie boekendozen in groepen van vier
• Laatste vragenrondje voor het tentamen op dinsdag 15 juni a.s., 18.30-21.00 uur