Les 1 en 2: Een glorieuze Gouden Eeuw?

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Weten we het nog?

Voorafgaand aan de Gouden Eeuw

Renaissance 1400-1600

Europese expansie 1500-1600

Europese expansie

(tijdvak 5)

Ontdekkingsreizen

Oorzaken nieuwe routes over zee naar Indië:​

• 
  Hernieuwde wetenschappelijke interesse (Renaissance) ​
• 
  Handel met Midden-Oosten was duur door tussenhandelaren​
• 
  Door de val van Constantinopel was handelen over land niet meer  mogelijk 

Ontdekkingsreizen: Portugal

De Portugezen gingen als eerste
zuidwaarts ​richting de westkust van
Afrika. ​

Ze vinden daar goud en stichten
factorijen. ​

Later bereikt Vasco da Gama als
eerste India.

Ontdekkingsreizen: Spanje

Ook Spanje wilde graag een handelsroute naar Indië. ​

Columbus besloot dit via het westen te doen en kwam in 1492 aan in “Indië”: maar dit bleek een heel nieuw continent te zijn

= de Nieuwe Wereld. ​

​

​

 Start Europese expansie overzee.

Europese expansie (vanaf 1500)

Nieuwe contacten

• Door de handel komen mensen in contact met andere culturen en producten.
• Maar, via oude boeken, óók met de oude kennis van de Grieken en Romeinen
• Europeanen gaan op zoek naar nieuwe landen, maar vooral naar nieuwe rijkdommen

Er zijn dus aan het begin van de 17e eeuw (1600-1700) al veel contacten met allerlei landen.

tijdvak 6: Regenten & Vorsten 

1600 - 1700 (17e eeuw)

Een glorieuze Gouden Eeuw

Aan het eind:

1. Kun je uitleggen wat de moedernegotie was, kun je uitleggen waarom Amsterdam het centrum van de handel werd in de 16e en 17e eeuw; 

2. kun je uitleggen hoe de VOC en WIC onderdeel zijn van kolonialisme en van de wereldeconomie;

Hierna: uitleg Gouden Eeuw

• De Gouden Eeuw (een bloeiperiode) duurt geen eeuw, maar van 1602 tot 1672. Nederland heeft in deze 17e eeuw een andere naam, namelijk De Republiek (om precies te zijn de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden).

• De Republiek kent in deze periode een economische bloei door handel, vooral in de gewesten Holland en Zeeland. De moedernegotie (moeder van alle handel) is de (graan en hout)handel rondom de Oostzee. Gevolg is dat vooral Amsterdam een belangrijk handelscentrum wordt. 

• Alle goederen worden bewaard in pakhuizen en worden weer doorverkocht als er veel winst meegemaakt kan worden, waardoor Amsterdam een grote stapelmarkt kent. De handelaren investeren in goederen om zoveel mogelijk winst te maken, dit heet handelskapitalisme. Alle pakhuizen (grachtenpanden) staan langs de wereldberoemde grachtengordel in Amsterdam. In 1585 komen veel handelaren vanuit wereldstad Antwerpen naar Amsterdam, omdat de Spanjaarden (lees: 80-jarige-oorlog) Antwerpen veroveren. 

Hierna: plaatje grachtengordel

Hierna: 

Google Maps grachtengordel

'Moedernegotie' heet zo omdat...

1. ...je met je moeder onderhandelt over de hoogte van je zakgeld
2. ...je met je moeder op reis gaat om handel te drijven
3. ...het de moeder is van alle handel, waarmee het meeste geld wordt verdiend
4. ...het de moeder is van alle handel, waarmee het minste geld wordt verdiend

De Republiek en de VOC:

• De Republiek kent dus vooral een Gouden Eeuw door (graan en hout)handel op de Oostzee, maar bekender is de overzeese wereldhandel van bedrijf (compagnie) de V.O.C (Verenigde Oost-indische Compagnie).                             De VOC- schepen varen naar Oost-Indië (zeg maar Azië). Er waren al veel compagnieën uit De Republiek die naar

 Oost-Indië voeren, gevolg is veel concurrentie waardoor weinig winst werd gemaakt. Daarom wordt de VOC in 1602 opgericht die van de Republiek een monopolie-positie krijgt (het alleenrecht, geen concurrentie). Dit betekent ook dat de VOC zonder goedkeuring van de regering van de Republiek zelf forten mag bouwen, oorlogen voeren, verdragen sluiten en veroverde gebieden mag besturen. 

• Om de VOC op te richten is veel geld nodig. Om aan dit geld te komen is het voor iedereen mogelijk geld in de VOC te steken. Wie dat doet, krijgt een betaalbewijs - een aandeel. Maakt de VOC. winst? Dan krijg je ook een deel van de winst. Maak de VOC verlies? Dan moet je extra bij betalen. Ruim 1100 mensen durven een gok te wagen om een aandel van de VOC te kopen. 

    Gevolg: De VOC is het eerste bedrijf ter wereld met aandelen!

• In Indië wordt gehandeld in specerijen (bv kruidnagel, cacao, nootmuskaat, foelie en peper(duur)). Deze exotische kruiden leveren in Europa veel geld op en worden gebruikt in de keuken, maar ook als geneesmiddel.

    De VOC heeft heel veel handelsposten  langs de kust, het hoofdkwartier is Batavia (nu: Jakarta) op  Java.

 De VOC is de eerste multinational (een bedrijf met vestigingen over meerdere landen) ooit ter wereld en groeit uiteindelijk uit tot het grootste bedrijf ter wereld! 

Voorbeeld factorij

Kaapkolonie

Jan v. Riebeeck sticht in 1652 de Kaapkolonie met een verversingsstation nabij Kaap de Goede Hoop.

Welke uitspraak is juist?

1. De Republiek dankt de Gouden Eeuw aan specerijenhandel door de VOC
2. De Republiek dankt de Gouden Eeuw aan handel in hout en graan met de Oostzee (Moedernegotie)

KIES DE JUISTE OPTIE:

Specerijen uit (1). Indië / Amerika zijn in de 17e eeuw erg gewild. Te veel verschillende bedrijven bieden deze specerijen op de markt aan, waardoor de prijs daalt.

(2) Een oorzaak / Een gevolg is dan ook de oprichting van de VOC in 1602 die een  monopolie-positie krijgt. 

1. 1. Indië, 2. een oorzaak
2. 1. Indië, 2.een gevolg
3. 1. Amerika, 2. een oorzaak
4. 1. Amerika, 2. een gevolg

West-Indische Compagnie

De vaarroute van de VOC en de WIC:

Hierna: Wat is de WIC nog meer?

Europese Expansie in Amerika en Afrika

In de 80-jarige oorlog wilde De Republiek schade brengen aan de Spaanse handel in Amerika. 

WIC stond piraterij (kaapvaart) toe op Spaanse schepen uit Amerika. 

in 1628 verovert Piet Heijn de Zilvervloot op de Spanjaarden. Dit geld kon niet meer gebruikt worden door de Spanjaarden in oorlog tegen de Republiek, maar de Republiek wel tegen de Spanjaarden. 

Een directe oorzaak ('trigger') heeft direct invloed op de gebeurtenissen (denk aan: 'de laatste druppel die de emmer doet overlopen').

Een indirecte oorzaak speelt al langer, vaak op de achtergrond. Soms herken je pas achteraf dat dit een oorzaak was.

1. Een directe / indirecte oorzaak van het feit dat de Republiek in 1628 de oorlog tegen Spanje kon betalen was de kaap op de Spaanse Zilvervloot nabij Cuba door Piet Hein.

2. Een bewust / onbewust gevolg van deze Spaanse Zilvervloot was dat de 4000 bemanningsleden bij thuiskomst in de Republiek in protest kwamen, omdat zij de 200 gulden per man als beloning te weinig vonden.

1. 1. directe, 2. bewust
2. 1. directe, 2. onbewust
3. 1. indirecte, 2. bewust
4. 1. indirecte, 2. onbewust

De WIC- schepen varen in een driehoek. 

Bekijk eerst de 3 pijlen. Wat is er op het WIC- schip te vinden? 

Sleep de woorden naar het juiste WIC-schip:

Hierna: fimpje WIC (+ 2 min.)

goud

wapens

kleding

slaven

koffie

cacaco

tabak

suiker

drank

ivoor

Op de afbeelding zie je de skyline van een stad die belangrijk is geweest in de WIC.

Van welke stad is dit de skyline?


(hierna: uitleg slavenhandel.

1. New York
2. Batavia
3. Elmina
4. Cuba

Een inktzwarte bladzijde

• Een inktzwarte bladzijde in de Nederlande geschiedenis is de slavenhandel die ruim 200 jaar duurt.

Met name vanuit hoofdkwartier Fort Elmina (Ghana - Afrika) worden vanaf 1637 in totaal 600.000 slaven verscheept naar de plantages in de Nieuwe Wereld aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. De scheepsreis duurt 2 maanden en 1 op de 8 'slaafgemaakten' (ook wel 'koppen') haalt de overtocht niet. Deze 'koppen' zijn geen mensen, maar goederen.

• Terwijl andere Europese landen, zoals Frankrijk en Engeland, allang zijn gestopt met de slavernij, schaft Nederland pas in 1863 als laatste de slavenhandel af. 

Elk jaar op 1 juli vieren wij het einde van de slavernij. Dit feest heet Keti Koti, dit betekent 'verbroken ketenen'. 

Hierna: filmpje slavenhandel WIC (2 min.)

Sleep de onderstaande woorden naar de juiste kolom, kies uit:

- VOC, of

- WIC, of

- VOC en WIC

VOC:

WIC:

VOC en WIC:

slavenhandel

monopolie

specerijen

aandelen

J.P. Coen

multinational

Spaanse schepen kapen

Fort Elmina

Batavia

driehoeks- handel

Piet Hein

kolonialisme

Een Gouden eeuw voor iedereen?

Rijk en arm

De keerzijde van de Gouden Eeuw

Rijk...

• Regenten (rijke bestuurders), kooplieden en handelaren

• Woonden in grote grachtenpanden ('De Gouden Bocht') in Amsterdam of in grote buitenhuizen (aan de Vecht)

...en arm

• Mensen konden in problemen komen. Bijvoorbeeld: Stijging van broodprijzen

• 2/3 Amsterdam geen vast werk en/of inkomen

• Oosten/Noorden van NL  vooral 'kleine' boeren. 

Armenzorg

• Ongeveer 15% van de Amsterdamse bevolking leefde van de armenzorg

• Armenzorg, via: kerk, gilde, de stad en soms rijken

• Rasphuis: soort gevangenis waarin je tucht (=discipline en gehoorzaamheid) werd bijgebracht, door hard te werken