Korsakov

• Psychologie
• WO
• Studiejaar 2

Het syndroom van Korsakov

Amber Hilligehekken (4821080), Thirza Verdoold (1386239), 

Zoë Tuinder (4107232)

Inhoud 

Feit of fabel?

Wat is Korsakov?

De cognitieve domeinen

De hersengebieden

Vergelijkbare ziektebeelden

Casussen 

Bredere context geheugen

Behandeling/begeleiding

Take-home message

Feit of fabel?

Korsakov edition

Korsakov is net als Alzheimer een vorm van dementie.

1. Feit
2. Fabel

Korsakov is net als Alzheimer een vorm van dementie.

Mensen denken vaak dat het syndroom van Karsakov een vorm van dementie is. De symptomen lijken namelijk veel op elkaar. Mensen zijn vergeetachtig en in de war. Maar Korsakov is echt iets anders.

Iedereen met een alcoholverslaving krijgt Korsakov.

1. Feit
2. Fabel

Iedereen met een alcoholverslaving krijgt Korsakov.

Slechts twee tot vijf procent van de mensen met een ernstige alcoholverslaving krijgt Korsakov. Alcoholverslaafden die ongezond of helemaal niet meer eten, lopen het risico Korsakov te krijgen.

Als je eenmaal Korsakov hebt, kun je niet meer genezen.

1. Feit
2. Fabel

Als je eenmaal Korsakov hebt, kun je niet meer genezen.

Als de hersenen eenmaal beschadigd zijn, kan dat niet meer worden hersteld. Wel is de ziekte beter te hanteren als iemand met Korsakov stopt met het drinken van alcohol en gezond eet. 

Je kunt medicatie krijgen tegen Korsakov.

1. Feit
2. Fabel

Je kunt medicatie krijgen tegen Korsakov.

Helaas is er geen medicijn tegen Korsakov. Medicatie helpt dan ook niet om de geheugen- en gedragsproblemen te verminderen. 

Je kunt niet voorkomen dat je Korsakov krijgt.

1. Feit
2. Fabel

Je kunt niet voorkomen dat je Korsakov krijgt.

Als je voldoende vitamine B1 binnen krijgt, kan Korsakov worden voorkomen. In de praktijk is dat voor mensen met een alcoholverslaving makkelijker gezegd dan gedaan. Alcoholverslaafden hebben vaak geen behoefte aan eten en dus ligt het gevaar van ongezond of helemaal niet eten op de loer.

Wat is je go-to snack als je alcohol hebt gedronken?

Alcoholconsumptie

• Schadelijke gevolgen
•       Cognitieve functiestoornissen
  


•       Ondervoeding

(Kessels et al., 2022)

Ondervoeding

• Zelfverwaarlozing & isolatie 
• Verminderd gevoel van honger
• Weinig & ongezond eten
• Thiaminetekort 
• --> Wernicke-encefalopathie

(Kessels et al., 2022)

Wernicke encefalopathie

• Acute neurologische aandoening
  
• Minstens 1 van de volgende symptomen:
•           -  Verwardheid/delier
  
•           -  Motorische problemen (ataxie/vallen)
  
•           -  Oogbewegingsstoornissen
  
•           -  Confabulaties
  
•           -  Niet-neurologische infecties
  
•           -  Geheugenproblemen
  
•           -  Gewichtsverlies
  
• Omkeerbaar

                                                                                                                                                          

(Kessels et al., 2022)

Het syndroom van Korsakov

• Te late/ inadequate behandeling Wernicke
  
• Stoornis in het gebruik van alcohol 
• Thiaminetekort
• Chronisch 

(Kessels et al., 2022)

Het syndroom van Korsakov

• Cognitieve tekorten
  
•          -  Anterograde amnesie
  
•          -  Retrograde amnesie
  
•          -  Desorientatie
  
•          -  Executieve dysfunctie
  
•          -  Apathie
  
•          -  Angst
  
•          -  Confabulaties
  
•          -  Geen ziekte-inzicht
  

(Smits et al., 2022)

De cognitieve domeinen

Geheugen

Visueel-ruimtelijke en executieve functies

Sociale cognitie

Intelligentie

Neurologische symptomen

Geheugen

• Anterograde amnesie
  
• Juist in tijd plaatsen herinneringen
• Retrograde amnesie
• Prospectief geheugen

(Kessels et al., 2022)

Geheugen

• Prospectief geheugen
•      Episodisch geheugen
•      Executief functioneren

• Toekomstige intentionele actie

• Sociale relaties
• Werkprestatie
• Gezondheid

(Smits et al., 2022)

Geheugen

• Non-declaratief & procedureel
  
• Herhaald oefenen
• Priming- en procedurele leertaken

(Kessels et al., 2022)

Visueel-ruimtelijke en executieve functies

• Schakelen & updaten nieuwe informatie
  
• Individuele verschillen
• Ernstigere Wernicke-encefalopathie --> Slechtere executieve uitkomst

(Kessels et al., 2022)

Sociale cognitie

• Socio-cognitieve tekorten
  
• Gebrek aan empathie & cognitieve flexibiliteit
• Herkennen van emoties
• Perspectiefname
• Beperkt begrip sociaal ongemakkelijke situaties
• Gevolgen voor:
•       Emotionele zelfregulatie
•       Motivatie om te veranderen
•       Interpersoonlijke interacties

(Vlot, 2021)

Intelligentie

• Gekristalliseerde, verbale intelligentie intact
  


• Achteruitgang totale IQ,
• Verwerkingssnelheid
• Perceptuele redeneerfuncties
• Fluïde intellectuele functies gestoord
• Overlap executieve functies

(Kessels et al., 2022)

Neurologische symptomen: confabulaties

• Overdreven, onwaar of gefantaseerd verhaal
• Niet-intentioneel
• Uitgelokte vs. Spontane confabulatie
• Uitgelokt: wordt naar gevraagd
• Spontaan: geen aanleiding uit omgeving
• Koppelen inhoud geheugen aan de bron

(Kessels et al., 2022; Wat zijn confabulaties?, z.d.)

Neurologische symptomen: overig

• Prikkelbaarheid
  
• Agitatie
  
• Disinhibitie
  
• Apathie
  
• Individuele verschillen

(Kessels et al., 2022)

De hersengebieden

Hoe werkt het thiaminetekort?

Lokalisatie

Herstel na abstinentie

Hoe werkt het thiaminetekort?

• Tekort aan thiamine-pyrofosfaat (TPP)
  
• Energiemetabolisme & neurotransmitter synthese
• Minder beschikbare energie + kleine hoeveelheid neurotransmitters --> atrofie

(Vernau et al., 2014)

Lokalisatie

• Schade aan het diëncefalon
  
•       Thalamus
•       Corpora mamillaria
• Specifiek bij Korsakov

Figuur 2

Het limbisch systeem en het diëncefalon

noot. Herdrukt van "Klinische Neuropsychologie", door Kessels, R., van den Berg, E., Ponds, R., Spikman, J., & van Zandvoort, M., 2022 p. 22, Nederland: Boom uitgevers Amsterdam

(Kessels et al., 2022)

Lokalisatie

• Overlap met Wernicke-encefalopathie
• Diëncefale-hippocampale geheugencircuit

• Thalamus --> prefrontale cortex

Figuur 3

Een FLAIR MRI-scan van de hersenen van een patiënt met het syndroom van Korsakov

noot. Herdrukt van “Neuroimaging of the Wernicke-Korsakov Syndrome”, door Sullivan, E. V., Pfefferbaum, A., 2008, Alcohol & Alcoholism, 44(2), 155-165.

(Kessels et al., 2022)

Lokalisatie

• Globale Atrofie
  
• Frontaalschade --> executieve functies, sociale cognitie & werkgeheugen
• Hippocampale schade --> episodisch geheugen
• Langdurig alcoholgebruik

Figuur 4

Een MRI-scan van gezonde hersenen en hersenen van iemand met een stoornis in het alcoholgebruik

Noot. Herdrukt van “Using Magnetic Resonance Imaging and Diffusion Tensor Imaging to Assess Brain Damage in Alcoholics”, door Rosenbloom, M., Sullivan, E. V., Pfefferbaum, A., 2003, Alcohol Research & Health, 27(2), 146-152.

(Kessels et al., 2022)

Herstel na abstinentie

• Herstel globaal volumeverlies --> herstel neuropsychologisch functioneren
• >40 jaar: langzamer en mindere mate van herstel
  

(Brandt et al., 1983)

Herstel na abstinentie

Figuur 5

Een MRI-scan van een 41-jarige vrouw, 2 maanden en 1 jaar na het stoppen met het gebruiken van alcohol

Noot. Herdrukt van “Magnetic Resonance Imaging of the Living Brain”, door Rosenbloom, M. J., Pfefferbaum, A., 2008, Alcohol Research & Health, 31(4), 362-376.

Vergelijkbare ziektebeelden

Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen

Alcoholdementie

Alcoholgerelateerde cognitieve stoornissen

• Overmatig alcoholgebruik
  
• Geheugenstoornissen & problemen met executief functioneren
• Verschil alcoholgerelateerde cognitieve stoornis vs Korsakov
•          Oorzaak van hersenschade
•          Locatie van hersenschade
•          (Gedeeltelijk) herstel na abstinentie

(Caballeria et al., 2020)

Alcoholdementie

• Progressief beeld, onherstelbare schade verschillende cognitieve domeinen.
  
• Publicaties beperkt
• Dementie als gevolg van alcoholgebruik

(Kessels et al., 2022)

Casussen

Slingedael

Patient 1

Patient 2

Patient 3

Neuropsychologisch onderzoek

Slingedael

• Korsakov expertisecentrum
  
• Begeleid wonen
  
• Onderzoek
  

Patiënt 1

• Man
  
• 53 jaar
  
• Laagopgeleid (code Verhage 4)
  
• Opgenomen sinds 2010
  
• Tussen 2016 en 2020 zestien flesjes bier per dag
  
• --> Zelfrapportage onbetrouwbaar

Patiënt 2

• Man
  
• 56 jaar
  
• Gemiddeld opgeleid (code Verhage 5)
  
• Opgenomen sinds 2020
  
• Tussen 1985 en 2009 vierentwintig flesjes bier per dag

Patiënt 3

• Vrouw
  
• 63 jaar
• Hoogopgeleid (code Verhage 7)
• Opgenomen sinds 2018
• Tussen 2010 en 2020 drie flessen wijn per dag
• --> Zelfrapportage onbetrouwbaar

Neuropsychologisch onderzoek

• Werkgeheugen --> Digit Span Test (DS)
  
• Episodisch geheugen --> Visual Association Test (VAT) & Rey Auditory Verbal Learning Test
• Executief functioneren --> Trail Making Test (TMT), Stroop Color-Word-task &  Behavioral Assessment of the Dysexecutive system (BADS)

Neuropsychologisch onderzoek

• Visual Association Test
  
• Episodisch geheugen

(Lindeboom et al., 2002)

Neuropsychologisch onderzoek

• Trail Making Test (TMT)
• Executief functioneren
• Deel A: Psychomotorische snelheid
• Deel B: Mentale flexibiliteit

(Lindeboom et al., 2002)

Wat zou een verklaring kunnen zijn van deze uiteenlopende testresultaten?

Sleutel-zoektest

• Executieve functies

Bredere context geheugen

Behandeling/Begeleiding

• Begeleiding 
• Compensatoire benadering
• Foutloos leren
• Externe geheugensteuntjes

Smartwatch vs. verbale herinneringen

• Externe geheugensteuntjes 
• Compensatie prospectieve geheugenproblemen
• Effectiviteit is gelijk

Voordelen Smartwatch

• Voorkeur van patiënt 1 en 3
•  Bespaart tijd en moeite voor de verpleging
• Goedkoper op lange termijn
• Kan ingezet worden bij andere patiëntenpopulaties

Take-home message

Er bestaan grote individuele verschillen tussen patiënten met het syndroom van Korsakov

Korsakov wordt veroorzaakt door een thiamine (vitamine B1) tekort

Literatuurlijst pt I

Brandt, J., Butters, N., Ryan, C., Bayog, R. (1983). Cognitive loss and recovery in long-term alcohol abusers. Archives of General Psychiatry, 40(4), 435-442. https://doi.org/10.1001/archpsyc.1983.01790040089012 

Caballeria, E., Oliveras, C., Nuño, L., Balcells-Oliveró, M., Gual, A., López-Pelayo, H. (2020) A systematic review of treatments for alcohol-related cognitive impairment: lessons from the past and gaps for future interventions. Psychological Medicine, 50(13), 2113-2127. https://doi.org/10.1017/S0033291720002925 

Kessels, R., van den Berg, E., Ponds, R., Spikman, J., & van Zandvoort, M. (2022). Klinische Neuropsychologie. Boom uitgevers Amsterdam.

Lindeboom, J., Schmand, B., Tulner, L. R., Walstra, G. J. M., & Jonker, C. (2002). Visual association test to detect early dementia of the Alzheimer type. Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry, 73(2), 126–133. https://doi.org/10.1136/jnnp.73.2.126 

Rosenbloom, M., Sullivan, E. V., Pfefferbaum, A. (2003). Using magnetic resonance imaging and diffusion tensor imaging to assess brain damage in alcoholics. Alcohol Research & Health, 27(2), 146-152.

Rosenbloom, M. J., Pfefferbaum, A. (2008). Magnetic Resonance Imaging of the Living Brain. Alcohol Research & Health, 31(4), 362-376.

Literatuurlijst pt II

Smits, S., Oudman, E., Altgassen, M., & Postma, A. (2022). Smartwatch reminders are as effective as verbal reminders in patients with Korsakoff’s syndrome: three case studies. Neurocase, 28(1), 48–62. https://doi.org/10.1080/13554794.2021.2024237 

Sullivan, E. V., Pfefferbaum, A. (2008). Neuroimaging of the Wernicke-Korsakoff syndrome. Alcohol & Alcoholism, 44(2), 155-165. https://doi.org/10.1093/alcalc/agn103 

Vernau, K., Napoli, E., Wong., S., Ross-Inta, C., Cameron, J., Bannasch, D., Bollen, A., Dickinson, P., Giulivi, C. (2014). Thiamine Deficiency-Mediated Brain Mitochondrial Pathology in Alaskan Huskies with Mutation in SLC19A3.1. Brain Pathology, 25(4), 441-453. https://doi.org/10.1111/bpa.12188 

Vlot, N. (2021). Moral decision-making and moral reasoning in Korsakoff’s Syndrome patients: an explorative study on the mediating effects of empathy, cognitive flexibility and premorbid delinquency [Masterthese Forensische Neuropsychologie]. Vrije Universiteit Amsterdam.

Wat zijn confabulaties? (z.d.). https://www.korsakov.nl/verwijzers/kennisbank/confabulaties/wat-zijn-confabulaties/