Thema 6.1 t/m 6.3

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Thema 6 - Ecologie en duurzaamheid

Thema 6 - Ecologie en duurzaamheid

6.1 - Organismen en hun omgeving

6.2 - Voedselrelaties en kringlopen

6.3 - Samenleven

6.4 - Natuurbeheer

6.5 - Mens en milieu

6.6 - Duurzaamheid

6.1 - Organismen en hun omgeving

Niveaus van de ecologie

Ecologen bestuderen relaties op verschillende niveaus:

• Individu
• Populatie
• Levensgemeenschap
• Ecosysteem
• Biosfeer

Individu

Eén organisme;

 beestje/ mens/ plantje/insect 

1

Populatie

Een groep individuen:

• van DEZELFDE soort
• in een bepaald gebied.
• die zich met elkaar voortplanten.

Levens-gemeenschap

Alle populaties in een gebied,

die elkaar beïnvloeden.

Ecosysteem

Bijv. bossen, duinen, sloten, woestijnen, enz.

• Een biotoop = alle abiotische factoren in een gebied

• Een ecosysteem = Een gebied waar de biotische en abiotische factoren samen één geheel vormen.
• Dus: biotoop + levensgemeenschap van organismen.

Biosfeer

Het deel van de aarde waar leven mogelijk is.

Tot welk niveau behoren wilde zwijnen?

Voedselketen

• Elke schakel eet de vorige.

• Voorbeeld: alg -> watervlo -> baars -> snoek

Elke voedselketen begint altijd met een plant!

Waarom?

Voedselweb

In de werkelijkheid zijn er veel

voedselketens die samen een netwerk vormen

piramide van biomassa

Biomassa = de totale hoeveelheid energierijke stoffen (zoals koolhydraten, eiwitten en vetten) in een organisme of een groep organismen.

massa = gewicht!

In een voedselketen neemt de biomassa af op elk volgend niveau.

Je leest af van onder naar boven.

Piramide van biomassa

Stel je een voedselketen voor als een soort trap met verschillende treden.

Op de onderste trede staan planten, zoals gras. Die maken zelf voedsel met zonlicht. Dieren die planten eten (zoals konijnen) staan op de volgende trede. Daarboven staan roofdieren (zoals vossen), die de konijnen opeten.

📉 Op elke trede van die trap is er minder ‘biomassa’. Biomassa is het totaal aan gewicht van al het levende materiaal, zoals spieren, botten en bladeren.

Wanneer een dier een plant eet, gebruikt het niet alle energie van die plant om zelf groter te worden. Een groot deel van de energie gaat verloren:

- voor het warm houden van het lichaam,

- om te bewegen,

- en een deel gaat gewoon weg als poep.

💡 Dus: van 100 kilo gras groeit er misschien maar 10 kilo konijn. En van 10 kilo konijn kan maar 1 kilo vos groeien. Zo wordt het steeds minder op elk niveau.

Accumulatie van gifstoffen

Schadelijke stoffen zoals zware metalen, accumuleren (hopen zich op) in de voedselketen

• Hogere niveau's => meer gifstoffen t.o.v. de hoeveelheid biomassa!

Samenvatting

Biotisch = levend / Abiotisch = levenloos.

Niveaus van ecologie:

Individu - populatie - levensgemeenschap - ecosysteem - biosfeer.

Voedselrelaties: voedselketen en voedselweb

Piramide van biomassa: afname van energierijke stoffen in ieder volgende niveau.

Accumulatie: gifstoffen hopen zich op in het voedselweb.

Aan de slag

Lezen 6.1 

Maken 6.1 opdr. 1 t/m 4, 5 t/m 9

en kijk kritisch na.

6.2 Voedselrelaties en kringlopen

Je kunt de groepen organismen in een kringloop van stoffen benoemen

Je kunt de kringlopen van water en koolstof beschrijven

Dieren:

Kunnen niet hun eigen voeding maken

Ze eten planten of andere dieren -> consumeren

Drie soorten dieren:

Planteneters – eten alleen planten (koe, paard, rups)

Vleeseters – eten alleen dieren (leeuw, havik, haai)

Alleseters – eten zowel planten als dieren (mens, varken)

Dieren en planten hebben een voedselrelatie als ze elkaar eten/gegeten worden (dieren zijn consumenten)

Rollen

• Producent
• Consumenten 1e orde
• Consumenten 2e orde
• (Consumenten 3e orde)
• Reducent

Producenten

(Groene) planten

Fotosynthese

Nemen water + koolstofdioxide op

Omgezet in glucose + zuurstof (bij zonlicht)

Maken (produceren) eigen voedingsstoffen!

Consumenten

Dieren

Consumenten 1e orde -> planteneters (2e schakel)

Consumenten 2e orde -> vleeseters (3e schakel)

Consumenten 3e orde -> vleeseters (4e schakel)

Enz.

Reducenten

Bacteriën en schimmels
ruimen dode organismen

op. --> reducenten

Hierbij komen 
voedingsstoffen vrij

Reducenten 

• reducenten

Stoffen van planten komen via dieren, afvaleters en reducenten uiteindelijk weer bij planten terecht.

Kringloop

Stoffen verplaatsen zich door een voedselketen en komen terug bij het startpunt (producent)

Kringloop van water

Koolstofkringloop

Koolstof zit in koolstofdioxide

Wordt door de plant 'opengebroken' en verwerkt in glucose

Glucose komt weer bij dieren terecht, die verbranden het

Door verbranding ontstaat koolstofdioxide

Afbreekbaarheid

Plasticsoep

5-12 miljoen ton plastic

Deel zichtbaar, deel niet (microplastic)

Is uiteengevallen door zonlicht en golven

Via voedselketen in vogels, roofvissen en zeehonden - accumulatie

Via plastic en schelpdieren in mensen

Aan het werk

Maken:

6.2: 1 t/m 3, 5 t/m 8

Kijk je antwoorden goed na. 

Antw.boek in teams!

Begrippen:

Producenten

Consumenten

Consumenten van de eerste orde

Consumenten van de tweede orde

Afvaleters

Reducenten 

Kringloop

Biologisch afbreekbaar

Niet-biologisch afbreekbaar

Plasticsoep

Leerdoelen:

Je kunt de groepen organismen in een kringloop van stoffen benoemen

Je kunt de kringlopen van water en koolstof beschrijven

6.3 Samenleven

Biologisch evenwicht, Samenwerken, Rangorde, Territorium, Symbiose, Mutualisme, Commensalisme, Parasitisme

6.3 Samenleven

Lesdoelen: 

- Je kunt uitleggen wat een biologisch evenwicht is

- Je kunt uitleggen hoe soorten afhankelijk zijn van elkaar voor voedsel, een schuilplaats en voortplanting

In een ecosysteem is de populatiegrootte van 'n bepaalde soort wisselend. Bij (on)gunstige omstandigheden groter (kleiner).

Evenwicht

Populatie grootte: aantal organismen zelfde soort in gebied.

Populatie grootte is afhankelijk van Biotische factoren (o.a. hoeveelheid voedsel, vijanden, ziekteverwekker) en a-Biotische factoren (bodem, licht, wind, temperatuur, neerslag).

De populatiegrootte schommelt om evenwichtswaarde: biologisch evenwicht

Populatiegrootte 

Biologisch evenwicht 

Biologisch evenwicht

biologisch evenwicht: er is evenwicht tussen organismen

De populatiegrootte schommelt om een evenwichtswaarde heen.

Biologisch evenwicht konijnen - vossen

Samenleven

Relaties in en tussen populaties: 

- Concurrentie: 

   competitie partner, plek voedsel 

- Samenwerken/ afspraken maken:

  jagen (leeuwen), verdedigen (vissen) 

  mieren (taakverdeling kolonie).

                                                                           

Stokstaartje houdt de wacht

Relaties binnen populatie

Rangorde: Eén dier is dan de baas.

Territorium: Gebied waar één dier leeft, of een groep dieren van dezelfde soort. Andere soortgenoten mogen er niet in. 

Paarvorming: Mannetje en een vrouwtje werken samen om zich voort te planten.

Relaties binnen populatie

- Rangorde

- Territorium

- Paarvorming

Bij sommige soorten vindt elk jaar opnieuw paarvorming plaats maar bij zwanen blijven man en vrouw hun hele leven bij elkaar.

Relaties tussen soorten

Symbiose: langdurige relatie tussen individuen van  

                        verschillende soorten.

Mutualisme: beide individuen voordeel van relatie

Commensalisme: 1 individu voordeel, ander neutraal 

Parasitisme: 1 individu voordeel, ander nadeel.

Het Individu (parasiet) leeft op of in een individu van een ander soort (gastheer).  Parasiet: dier, plant of schimmel.

Relaties tussen soorten

Mutualisme: 

Relatie waarbij beide soorten voordeel hebben ( win win)

Mutualisme

Beide soorten hebben voordeel van de symbiose (samenlevingsvorm)

+      + 

Korstmos: Schimmel + algen

Kunnen niet zonder elkaar leven

Parasitisme

Parasiet -  Gastheer

Teek

Zombieschimmel

Warkruid (geen bladgroen)

Optimumkromme

Samengevat:

Biologisch Evenwicht

Samenwerken of concurrentie 

Rangorde Territorium Paarvorming

Symbiose, mutualisme, commensalisme, parasitisme 

Aan het werk

Maken:

6.3: 1 t/m 3, 5 t/m 8

Kijk je antwoorden goed na. 

Antw.boek in teams!

Begrippen:

Biologisch Evenwicht

Samenwerken of concurrentie

Rangorde 

Territorium 

Paarvorming

Symbiose, 

mutualisme, 

commensalisme, 

parasitisme 

Leerdoelen:

- Je kunt uitleggen wat een biologisch evenwicht is

- Je kunt uitleggen hoe soorten afhankelijk zijn van elkaar voor voedsel, een schuilplaats en voortplanting