6.1 Woonplaats en werkplaats

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Hoofdstuk 6

Steden en staten

Paragraaf 1

Woonplaats en werkplaats

Hierna: 10 pictogrammen.

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

(1500-1600)

Tijd van Regenten en Vorsten

(1600-1700)

Tijd van Pruiken en Revoluties

(1700-1800)

De moord op graaf Willem

Het is 1189 na Chr. in de buurt van de Gelderse plaats Zutphen. Het is vroeg in de ochtend als horige boer Dirk in de stal van zijn heer, Graaf Willem van Gelre komt. Vandaag gaat hij oogsten en hij hoopt dat het een goede oogst zal worden. Naast de stal staat een onbekende paardenwagen, die er een dag eerder niet stond. "Die is vast niet in het dorp gemaakt", denkt Dirk.

Dan schrikt hij, hij ziet iets verschrikkelijks. Dirk rent naar zijn hutje en haalt zijn vrouw erbij. Graaf Willem hangt aan een touw dat om de balk is geknoopt. Hij is dood. Dit vergeet boer Dirk nooit meer, al wordt hij honderd jaar!

Door wie is graaf Willem vermoord?

Wat is de reden voor de moord op graaf Willem?

Leerdoelen

• Hoe in Europa weer een landbouwstedelijke samenleving ontstond.
  
• Hoe de geldeconomie zich ontwikkelde.
  
• Op welke manier de nijverheid was georganiseerd.
  
• Hoe internationale handel plaatsvond.

Tussenbespreking 1

Feedback op het proces:

Wat doen jullie om de moord op te lossen?

Misschien kunnen jullie de strookjes neerleggen op persoon? Het is dan duidelijker wie er een motief heeft.

Verbeteringen in de landbouw

• Ontginnen van nieuwe landbouwgrond
• Halsjuk  en ijzeren ploeg
• Drieslagstelsel 

Gevolg: hogere landbouwopbrengsten en bevolkingsgroei

Tussenbespreking 2

Welke verdachten hebben jullie?

Welke bewijzen hebben jullie voor die verdachten?

Wat was het motief voor de moord?

Tip: kijk niet alleen naar de moord, maar ook naar de omstandigheden rond de moord.

Stadsrechten

• Zelf besturen
• Zelf rechtspreken
• Eigen stad beschermen
• Zelf munten slaan 

Gevolg: de adel verloor een deel van haar macht.

Het stadsbestuur:

• Schepenen: burgers uit aanzienlijke families die de stad bestuurden en rechtspraken. 
• Schout: vertegenwoordiger van de heer en was voorzitter van de vergadering van schepenen.
• De hoogste bestuurder van de stad waren de burgermeesters.
• Vroedschap:  controleerde de beslissingen van de stadsbestuurders, ook gaven zij advies. Ook zij kwamen uit aanzienlijke families.

Eindbespreking

1. Wie is de moordenaar van graaf Willem? 

En wat waren de redenen voor de moord?

2. Hoe hebben we de moord opgelost?

3. Waarom hebben we het gedaan?

De geldeconomie

• Boeren verkochten op de markt bijvoorbeeld groenten en kochten producten van de nijverheid, zoals manden en gereedschappen.
• Zo kwamen vraag en aanbod op de markt bij elkaar.
• Handelaren verdienden door het maken van winst.
• Handelaren moesten tol betalen voor het gebruik van wegen, rivieren en bruggen. 
• Door de opkomst van de handel gingen meer gebruik maken van geld. Er ontstond een geldeconomie.

Samenwerking in de nijverheid

• Iedere ambachtsman moest lid zijn van een vereniging van mensen met hetzelfde beroep, een gilde.
• Ambachtslieden waren in gilden gaan samenwerken om op te komen voor de belangen van de eigen groep.
• Het gilde controleerde ook de kwaliteit van de producten en stelde de verkoopprijs vast.
  
• Bij ziekte en overlijden kreeg het gezin hulp van het gilde.

Voorbeelden van ambachten in een middeleeuwse stad:

- smid

- bakker

- timmerman

- meubelmaker

- brouwer

- kleermaker

De meeste gilden hadden een prachtig gildehuis. Hier werden, behalve vergaderingen, ook feesten gehouden. Heel het leven draaide om het gilde.

Van leerling 

tot meester

• Je mag alleen een eigen bedrijf hebben, als je lid van een gilde bent.
  

• Hiervoor moet je eerst meester worden:

1. Je begon al erg jong als leerling;
2. Daarna werd je gezel;
3. En pas als je meesterproef had gedaan kon je meester worden. Je was dan vaak al ver boven de 30 jaar!

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

Een voorbeeld van een meesterproef.

Om meester te worden moest een poort worden gemetseld.

Internationale handel

• Op markten werd gehandeld in producten uit de omgeving , maar ook van verder weg.
• Om deze internationale handel te bevorderen, werkten handelssteden aan de Noordzee en Oostzee samen in een verbond: de Hanze.

Dit is een plattegrond van Deventer, een van de Hanze-steden.

Hanzesteden vroegen geen tol aan elkaar. Samen bestreden ze vijanden, zoals piraten. Ze haalden vorsten over om geen tol te heffen en om handelaren van de Hanze te beschermen. Op deze manier ontstond in Noord-Europa een levendige handel in producten als vis, graan, textiel en zout.

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

0

Rond het jaar 1000 groeiden de oogsten snel. Welke oorzaak had dat?

1. De boeren hadden geleerd het land te bemesten.
2. De boeren lieten hun kinderen meehelpen op het land.
3. Er kwamen steeds meer boeren, omdat de mensen in steden ook moesten eten
4. De boeren gebruikten betere werktuigen.

Het gilde controleert de kwaliteit en de prijs van de producten die de gildeleden maken.

1. Waar
2. Niet waar

Als een gildelid ziek is, zorgen de andere leden voor hem en zijn gezin.

1. Waar
2. Niet waar

Een boer is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Een timmerman is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Een marktkoopman is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Als je goed genoeg was, moest je de ????
afleggen. Dat was een soort examen. Als je slaagde, mocht je lid worden van het gilde.

Welk woord moet er op de vraagtekens staan?

1. gilde
2. meester
3. meesterproef
4. leerling

Je weet nu:

• Hoe in Europa weer een landbouwstedelijke samenleving ontstond.
  
• Hoe de geldeconomie zich ontwikkelde.
  
• Op welke manier de nijverheid was georganiseerd.
  
• Hoe internationale handel plaatsvond.

Aan de slag

Wat: Bedenk een meesterproef voor een bepaalde gilde

Hoe: In tweetallen, schrijf in je schrift

Tijd: 5-10 minuten

Hulp: Steek je hand op

Klaar: Werk alvast aan de taak van deze week

Uitkomst: een doordachte meesterproef voor jullie gekozen gilde

Nabespreken

Een per tweetal vertelt aan de rest van de klas wat voor een meesterproef jullie hebben bedacht en waarom

Afsluiting

Taak voor deze week: maken (online) opdrachten 6.1 Woonplaats en werkplaats