Hoofdletters en leestekens

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

Hoofdletters & Leestekens

Oefen verder in SCORE.

Programma

• Theorie hoofdletters, komma en andere leestekens
• Aan de slag met de opdrachten 

Lesdoelen:

• Je gebruikt hoofletters juist.
• Je kunt leestekens op de juiste plek in een zin plaatsen.

Het belang van correct schrijven

Beoordelings-criteria

• Samenhang
  
• Afstemming doel
  
• Afstemming publiek
  
• Woordenschat en woordgebruik
  
• Spelling, grammatica, leestekens
  
• Leesbaarheid

Beoordelingscriteria

Dus zeker ook ...

Spelling, interpunctie, grammatica ... zelfs in Meppel ...

Hoofdletters

in een zin

Een zin begint altijd met een hoofdletter.

Bijvoorbeeld:

Ik ga met Ivo naar Parijs.

Hoofdletters 

bij namen

Alle namen worden met een hoofdletter geschreven.

Kijk maar naar je eigen naam!

Bijvoorbeeld:

Ik ga met Ivo naar Parijs.

(In het voorbeeld hiernaast staan twee fouten. Zie je ze?)

Kies het juist geschreven woord.

1. titanic
2. Titanic

Hoofdletters

bij namen

Je schrijft altijd de voornaam en achternaam

met een hoofdletter.

Dus:

Anna Mulder - Wesley Smit - Amir Hassan

Hoofdletters

bij aanhef

Je begint de aanhef van een brief of mail

met een hoofdletter.

Dus:

Geachte mevrouw Boonstra,

Beste Kees, 

Tussenvoegsel

Soms staan er nog een of meer woordjes tussen:

de, van, van de, van der

Dit stukje van de naam schrijf je alleen met een
hoofdletter als de naam ermee begint:

Sem de Vries - (meneer) De Vries

Iris van Vliet - (familie) Van Vliet

beste mevrouw van ginderen,

In de bovenstaande zin moet ...

1. 1 hoofdletter
2. 2 hoofdletters
3. 3 hoofdletters
4. geen hoofdletters

Aardrijkskundige namen

Namen van plaatsen, streken (Veluwe), provincies en landen schrijf je met een hoofdletter.

Bijvoorbeeld:

Ik ga met Ivo naar Parijs.

De wolf leeft op de Veluwe.

Zij komt uit Noord-Brabant.

Aardrijkskundige namen

\
Maar ook bijvoorbeeld voor bergen, rivieren, woestijnen, hemellichamen.

Bijvoorbeeld:

Mount Everest, Schelde,
Sahara, Poolster

Hoofdletters: goed of fout?
Zuid-Holland

1. goed
2. fout

Dagen

Feestdagen schrijf je met een hoofdletter
Kerstmis, Pasen, Vaderdag

Afleidingen van feestdagen niet
kerst, eerste kerstdag

Dagen, maanden en seizoenen niet
maandag, januari, zomer

moederdag

1. hoofdletter
2. kleine letter

Wat is een feestdag

Namen van bedrijven, organisaties en merken

Rabobank

 Greenpeece

 Coca-Cola

Uitzonderingen bij sommige organisaties en bedrijven

iPhone, HEMA 

Geen hoofdletter bij:

- formele aanduidingen bij personen: u, uw

- periodes: de middeleeuwen

- religieuze stromingen: de islam, het christendom

- schoolsoorten: het vmbo, het roc (wel in eigennaam: ROC Friese Poort)

Geen hoofdletter bij:

- samenstellingen met feestdagen: het kerstcadeautje

- windstreken: het zuiden

- namen van seizoenen: de lente

- titels/functies: de president, de professor

Wat is de juiste spelling van 'oosten' bij

- het oosten van België -

1. hoofdletter
2. kleine letter

Is de zin goed of fout?

Zij is in januari jarig.

1. goed
2. fout

Met kerst vieren wij dat jezus christus is geboren.
Hoeveel hoofdletters mis je?

1. 0
2. 1
3. 2
4. 3

Leestekens

Algemeen

Geen spatie voor punt, komma, puntkomma, dubbele punt, vraagteken en uitroepteken.

Geen spatie na haakjes of aanhalingstekens openen.

Wanneer gebruik je een komma?

Allereerst: om een zin overzichtelijk te maken.

Maar ook als je een korte pauze hoort in een zin.

Mieke, het zusje van Gaby, gaat volgende week voor het eerst naar school.

Wanneer gebruik je een komma?

Tussen de delen van een opsomming in een zin.

Wil je koffie, thee, limonade of bier? 

Wanneer gebruik je een komma?

Tussen twee persoonsvormen in een zin die niet bij elkaar horen.

Als  het goed is, werkt Cas morgen ook.

Wanneer gebruik je een komma?

Als iemand met zijn naam wordt aangesproken. Na of voor de naam komt dan een komma.

Jeroen, was je even af?

Was je even af, Jeroen?

Wanneer gebruik je een komma?

Tussen een hoofdzin en een bijzin.

Ik sta morgen vroeg op, als ik goed slaap.

Wanneer gebruik je een komma?

* Tussen twee bijvoeglijke naamwoorden:

     -> een vrolijke, Hollandse dame

* Bij een aanspreking of een tussenwerpsel:

     -> Mart, zit je nou alweer op TikTok?

     -> Nou, die is kapot.

* Voor een voegwoord:

     -> Ik was te laat in de les, doordat ik in de file stond.

     -> Hij kreeg een bekeuring, omdat hij te hard reed.

     -> Ze stopt met werken, want ze gaat trouwen met een miljonair.

Wanneer gebruik je een uitroepteken?

Om uiting te geven aan:

• een gevoel van pijn (au!)
• een roep om hulp, een kreet (help! / hé!)
• een wens of gelukwens (gefeliciteerd!)
• een bevel, een waarschuwing (stop! / achteruit!)
• een sterk gevoel van bijvoorbeeld afschuw (bah!)
• verbazing of verwondering (Verstappen voor de vierde keer (!) wereldkampioen).

Wanneer gebruik je een vraagteken?

Na een directe vraag:

• Wat zou de oorzaak zijn?
• Heeft iemand een pen die ik kan lenen?
• Wat is de hoofdstad van Wales?
  

Gebruik nooit meer dan één vraagteken tegelijk.

Wanneer gebruik je een koppelteken?

• klinkerbotsing (media-aandacht)
• samenstelling in woordgroep (twee-onder-een-kapwoning)
• samengestelde aardrijkskundige namen (Noord-Holland)
• bijzondere voorbepalingen (chef-kok; ex-partner)
• tweede deel van het woord heeft hoofdletter (nep-Rolex)
• voor en na een afkorting, cijfer of symbool (betaal-tv,
  tv-programma, 57-jarige, CO2-uitstoot, 65+-regeling)

Wanneer gebruik je een dubbele punt?

* Bij een opsomming

     -> De volgende partijen stemden voor de motie: VVD, D66, CDA & CU.

 

* Bij een citaat

     -> De professor zegt: "Het virus is erg besmettelijk."

* Bij een uitleg

     -> Ik ben er gisteren niet aan toegekomen: ik kreeg bezoek.

En wanneer opsommingstekens?

Opsommingstekens gebruik je om:

• informatie snel en effectief ordenen;
• de leesbaarheid te vergroten of
• iets te benadrukken.

Door middel van cijfers of geometrische symbolen

* Bij een korte opsomming kun je de onderdelen achter elkaar schrijven.

     -> De volgende partijen stemden voor de motie: D66, CDA en CU.

 

Wanneer gebruik je aanhalingstekens?

*Bij een citaat

     -> De professor zegt: "Het virus is erg besmettelijk."

*Bij een woord dat je ironisch bedoelt

     -> Echt "klasse" van je dat je alweer voor je theorie-examen bent gezakt.

*Als het over het woord zelf gaat

     -> "Deur" betekent: beweegbare afsluiting die toegang geeft tot een gebouw, vertrek, kast.

Wanneer gebruik je een puntkomma?

Tussen twee hoofdzinnen en bij (onderdelen van) opsommingen.

Hiermee geef je aan dat de twee losse zinnen met elkaar verbonden zijn.

"Beginnen jullie maar alvast; door het drukke verkeer ben ik wat later."

Een puntkomma wordt vaak verkeerd gebruikt.

In veel gevallen kan een puntkomma ook worden vervangen door een punt.

"Beginnen jullie maar alvast. Door het drukke verkeer ben ik wat later."

En wanneer een beletselteken (...)?

• Bij een langere pauze. Vanavond eten we ... patat!
  
• Als je een zin niet afmaakt. ''Dave, daar ligt een bal! Zullen we ...''
  (Nog voordat Richard zijn zin had afgemaakt, trapte Dave de bal in het doel.)
• Als je een woord niet afmaakt. ''Dave, daar ligt een bal! Zullen we gaan voetb...''
• Om spanning te creëren. Hij wist nog niet wat hij daar aan zou treffen ...

En wanneer een gedachtestreepje (–)?

• Bij een uitleg aan het einde van de zin. Sarah lag uitgestrekt en gehavend op de grond – ze was met haar fatbike gevallen.
  
• Bij een onverwachte wending aan het einde van de zin. 180 punten met darten is niet zo moeilijk – als je een paar jaar erop getraind hebt.
  
• Om een soort 'ter zijde' aan te geven. Ik ben blij dat de kroeg – na maanden gesloten te zijn geweest – eindelijk weer open is.

En wanneer gebruik je haakjes ( )?

Als je extra informatie wil geven in een tekst, maar je dit ook zou kunnen weglaten. Je zou dit ook met komma's of gedachtestreepjes kunnen doen. 

Voorbeeld:

• Onze kat (die trouwens elke dag wel een muis vangt) heet Mattie.
  
• Onze kat, die trouwens elke dag wel een muis vangt, heet Mattie.
  
• Onze kat - die trouwens elke dag wel een muis vangt - heet Mattie.

Ook: als je binnen een citaat iets weglaat, maar dan met het beletselteken.

Voorbeeld: "Volgens recent onderzoek (...) lezen jongeren minder dan een decennia geleden."

Tussen twee persoonsvormen, die niet bij elkaar horen, zet je een komma.

1. Juist
2. Onjuist

Als jij je tas inpakt maak ik alvast het ontbijt klaar.

1. komma tussen maak en ik
2. geen komma
3. komma tussen inpakt en maak

Na een uitroep aan het begin van de zin hoort een komma ("Hé").

1. ja
2. nee

Is deze zin goed?

Hé, wat doe jij daar

1. ja
2. nee

Is deze zin goed?

Dat heb je "prima" gedaan, kluns.

1. ja
2. nee

Wat moet op de plek van nummer 2 staan?

1. punt
2. vraagteken
3. uitroepteken
4. komma

Als de winkel sluit ga ik naar huis.

Komma in deze zin?

1. ja
2. nee

Wat moet op de plek van nummer 3 staan?

1. punt
2. spatie
3. komma
4. puntkomma

Wat moet op de plek van nummer 4 staan?

1. punt
2. vraagteken
3. uitroepteken
4. komma

Wat moet op de plek van nummer 5 staan?

1. punt
2. vraagteken
3. uitroepteken
4. komma

Zoek de fout 

Waar ontbreekt de komma?

Wat doet dit met de betekenis van de zin?

De komma ontbreekt in de volgende zin:

'Ben je minimaal 15 jaar beschikbaar op twee avonden en op zaterdag.'

 

De komma moet achter '15 jaar'. Zo dus: Ben je minimaal 15 jaar, beschikbaar op twee avonden en op zaterdag?

 In de huidige vorm (zonder komma) betekent de zin eigenlijk dat je 15 jaar lang beschikbaar zou moeten zijn.

Zoek de fouten 

En wat staat er nog meer fout?

(vijf fouten)

Wat doet dit met de betekenis van de zin?

De komma ontbreekt in de volgende zin:

'Ben je minimaal 15 jaar beschikbaar op twee avonden en op zaterdag.'

 

De komma moet achter '15 jaar'. Zo dus: Ben je minimaal 15 jaar, beschikbaar op twee avonden en op zaterdag?

 In de huidige vorm (zonder komma) betekent de zin eigenlijk dat je 15 jaar lang beschikbaar zou moeten zijn.

Aan de slag

Maak de opdrachten