Les 2: Cultuur van de kerk: Beeldende kunst en architectuur

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Cultuur van de kerk: Beeldende kunst en architectuur

Cultuur van de kerk (9de t/m 14de eeuw)

Romaans en Gotiek

Kerken en kloosters

• Luxe of sober: Kloosters en kerken steeds rijker (schenkingen, aflaten, erfenissen).
• Groot contrast met de arme bevolking.

• Bouwstijl:
• 1000-1200 Romaans
  
• 1140-1500 Gotiek

Romaans

• Naam pas uit de 19de eeuw-> men zag overeenkomsten met de Romeinse bouwkunst
• Kenmerken
• Rondbogen
• Tonggewelven
• Zware massieve muren die het gewicht dragen 
• kleine ramen
• Sober en overzichtelijk

Romaans

Romaanse kerk in Jistrum

Rondboog

tonggewelf

Grondplan

Romaanse kerk

Wat valt je op aan de grondvorm van Romaanse kerk?

Romaanse schilderkunst

Vooral gericht op religieuze doeleinden ( niet om een realistisch beeld van de wereld weer te geven).

Kenmerken

Schematische en eenvoudige mensfiguren, vaak met grote, symbolische ogen.

 

• Sterke contourlijnen en een lineaire stijl, zonder veel aandacht voor realisme.

• Expressieve voorstellingen om het christelijke geloof levendig over te brengen.

• Pogingen tot ruimtelijkheid zonder kennis van perspectief, door technieken overlapping, stapeling, plans (verschillende lagen: voorplan, middenplan, achterplan) en gebruik van licht en schaduw om volume te suggereren.

Romaans Fresco

Laatste avondmaal

In de orthodoxe kerken hebben de iconen nog steeds schematische weergave

Romaanse beeldhouwkunst

• Expressieve, vaak gestileerde figuren met weinig realisme.

• Sterke nadruk op lijnvoering in plaats van plastische vormgeving.

• Beelden waren vaak onderdeel van architectuur, zoals gevels en zuilen van kerken (reliëf)

Romaans kapiteel

Romaans reliëf

Gotiek

• 12de eeuw: steden groeien -> meer geld door aflaten en schenkingen.
• 1150-1500: nieuwe bouwstijl: Gotiek
• Hoogtepunt (letterlijk en figuurlijk) in de 13de eeuw

• "Stile Gotico" scheldwoord: Gorgio Vasari (Architect en kunsthistoricus uit de Renaissance) noemde het gotiek naar de Goten (Noord-Europese stam die Rome hadden geplunderd). Hij vond de de bouwstijl smakeloos en barbaars.

Gothic

Gotiek

Gotiek

• In tegenstelling tot kloosters kon het volk in de kerken wel deelnemen aan de dienst. Hierdoor veel aandacht om de bevolking te imponeren. Kerk moet het geloof aansprekend overbrengen aan het volk.

• De rol van het volk wordt belangrijker, wat de behoefte aan een herkenbaarder en menselijker Christus bevorderd (geen goddelijke koning meer).

• Veel kerkgebouwen werden gewijd aan Jezus moeder Maria: aansprekend en herkenbaar, verbinding tussen de mens en goed.

•  Drang naar 'verticaliteit' en 'licht'. Doel: Imponeren.

Mozaïek, 10de eeuw

Jezus meer al ''koning''

Beeldenpartij, 14de eeuw 

Jezus meer menselijk

Schilderkunst Gotiek

• Levensechte figuren, met aandacht voor plasticiteit en lichaamshouding.
  
• Meer expressie in gezichten.
  
• Omgevingen met architectuur en landschappen voor extra diepte.
  
• • Gebrekkig perspectief, wat hem onderscheidt van latere renaissanceschilders.
  

 Giotto di Bondone (1266-1337)

• Vernieuwd de schilderkunst
• Geeft figuren een kloppende plek in de perspectivische ruimte
• Plooien, houdingen en gezichtsuitdrukkingen niet meer schematisch
• Eerste middeleeuwse kunstenaar die religieuze voorstellingen van mensen van vlees en bloed in natuurlijke omgeving
• Voorloper renaissance

• In de kunst wordt de waarneming van de objectief tastbare en meetbare wereld belangrijker, alles op het schilderij van Giotto moet kloppen
  

Romaans fresco (schematisch)

Giotto - Gotiek

Beeldhouwkunst Gotiek

• Van statisch naar dynamisch: beelden kregen natuurlijkere houdingen.
•  Van langgerekte naar realistischere proporties.
• Expressie werd menselijker: naast de mystieke blikken kwamen er ook emotionele gezichten.

• Beelden vaak nog onderdeel van de architectuur maar komen meer los bij de romaanse beelden.

Gotisch relief: realistischer en los van de muur. Emotie op gezichten

Romaans reliëf: plat en gestileerd.

Gotische kerk 

Romaanse kerk

Romaans fresco 

Gotische fresco 

Insta

Tip

Insta

Tip

Saint Denis

• Abt Suger (1081-1151) wilde meer pelgrims trekken naar Saint Denis
• Verbouwde het Romaanse donkere interieur
• Creëerde een hoge, lichte ruimte d.m.v. spitsbogen. 
• Het Goddelijke zichtbaar door licht.
• Sant Denis startschot voor de gotische bouwstijl

Groeien naar de hemel

• Gebouwen werden steeds hoger, (dichter bij god)
• Concurrentie tussen steden: wie heeft de grootste! Hoe?
• Spitsbogen-->Grote ramen-->meer licht.

• Gebrandschilderde ramen vertellen verhalen. (prentenboek) Onderwerpen: Bijbelse: verhalen uit het heilige boek. 
• Niet-Bijbelse: dierenriem, artes liberales

Detail van het roosventer met glas-in-lood van de kathedraal Chartres.

Constructie 

• Romaanse kerk: gewicht gedragen door de dikke muren. Rondbogen.
• Gotische kerk: Skeletbouw. Kruisribgewelf. Gewicht gedragen door luchtbogen en steunberen. 

luchtboog - steunbeer

Toepassing

Kruisribgewelf

Rondboog

Steunbeer

Luchtboog

Notre-Dame: Vroeggotiek (12de eeuw)

Kathedraal van Beauvais: Hooggotiek (13de-14de eeuw)

Kruisribgewelf

Roosvensters

Dikke muren

Kleine ramen

Rondbogen

Luchtbogen

Gotiek

Romaans

Benoem de verschillen tussen de twee kerken

Financiering 

• Hoe werden de religieuze bouwwerken in de middeleeuwen gefinancierd?:
• Hoge belastingen 
• Schenkingen 
• Aflaten
• Roof/kruistochten in naam van de Heer.

De zeven vrije kunsten, gezien aan het einde van de twaalfde eeuw (Herrad von Landsberg, Hortus deliciarum)

Onderwijs Gotiek

• In onderwijs verglijkbare mentaliteitsverandering (objectief tastbare en meetbare wereld wordt belangrijker)

• Vanuit kathedraalscholen ontstaan universiteiten
• Artes liberales staan centraal: zeven vrije kunsten: Grammatica, Logica, Retorica, rekenkunde, meetkunde, Muziek en Astronomie. 

• Onderwijs verder gebaseerd op scholastiek (Bijbelse teksten worden gekoppeld aan niet-Bijbelse bronnen)

Huiswerk

9, 19, 20, 21, 23, 24, 29