HC 1 Overheid: functies collectieve sector

• economie
• HBO
• Studiejaar 2

Overheid

functies collectieve sector

Even voorstellen...

Roberto Alvarez (30)

Doetinchem

Docent algemene economie & vakdidactiek

Achtergrond: VO

LessonUp: welkom in de klas

https://LessonUp.app/invite/group/hfyxn

Klascode: hfyxn

Agenda

1. Hoe zit de OWE/EVL Overheid in elkaar?
2. Leertaak
3. Lesdoelen
   
4. Pre-test + nabespreking
5. H1 (basisbegrippen)
6. H2 (de vraag)
   
7. samenvatting les
   

Waar denk jij aan bij het begrip 'overheid'?

OWE/EVL Overheid

• Microsoft Teams → ook zelfstudie mogelijk 
• We gaan op onderdelen door op Micro-1 & Macro-1
• Géén kennistentamen → Leertaak 
• LT waarin je begeleid wordt in het doen van onderzoek naar de transfer van de economische- doelen en inhouden, naar de analyse van een (lokaal) vraagstuk → docu/deskresearch
  

Hoofdthema's HC's

1. Functies collectieve sector (LKB → Economische politiek)
2. Openbare financiën (LKB → Begrotingsbeleid & financiering + economische politiek)
3. Sociale zekerheid (LKB → Verzorgingsstaat & sociale zekerheidsstelsel)
4. Duurzame economie (LKB → Circulaire economie & energietransitie)
   

Onderwijsmateriaal

Boek: Overheidsfinanciën (De Kam, 15e druk) (achtergrondinformatie)

Reader (opdrachten): Rekenen en redeneren met (overheids)geld: 

Per week theoretische vragen en verdiepingsvragen (verwerking tijdens colleges)

Kennisclips: Theoretische uitlegvideo's

LessonUp: Leidraad

Overig collegemateriaal: Artikelen en werkvormen

Planning

Leertaak: 

Docu/deskresearch + onderliggend dossier(= koppeling theorie & praktijk) (verdieping) +  vragen bij andere docu's stellen (verbreding)

1. Thema kiezen uit mijn shortlist (binnen 2 weken) (link)
2. Niveau: HBO(daarna zelf te gebruiken om de inhoud te transfereren naar het niveau van jouw werkveld)
3. Beantwoorden van een vragenset (zelf co-creator: Student as Partner)

Docu inhoudelijk:

- De vragen uit het dossier worden in de docu genoemd 

- Koppeling theorie & praktijk wordt gemaakt

- Belanghebbenden worden in kaart gebracht 

- Vraagstuk wordt behandeld 

- Conclusies worden benoemd 

- Mogelijke vervolgstappen worden beredeneerd 

Uitleg toetsvorm documentaire

Link naar OnderwijsOnline

Uitleg toetsvorm deskresearch

Link naar OnderwijsOnline

Lesdoelen HC 1: functies collectieve sector (economische politiek) 

1. De historie van de economische stelsels beschrijven (Klassiek, Keynesiaans, Neo-liberaal) en de voor- en nadelen kunnen benoemen. 
2. Economische stromingen in overheidsbeleid herkennen en kunnen toelichten. 
3. Automatische stabilisatoren begrijpen, werking kennen en begrijpen waarom ze anticyclisch zijn.  
4. Kunnen beoordelen of er sprake is van procyclisch- of anticyclischbeleid. 
5. Het Poldermodel uitleggen en aangeven welke invloed dat op overheidsbeleid kan hebben. 
6. De voor- en nadelen van dit Poldermodel kunnen benoemen. 
7. Uitleggen waarom Nederland een gemengde economie is en waarom dit beter wordt gevonden dan de vrije economie / geleide economie. 
8. Collectieve goederen kennen (zuivere, quasi, bemoei en vrije). 
9. Allocatiefunctie van de overheid kennen en in verband kunnen brengen met nonrivaliteit en freeriders. 
10.  Belangrijkste taken overheid kennen en de redenen weten. 

Economische stelsels: historie

De historie van de economische stelsels beschrijven (Klassiek, Keynesiaans, Neo-liberaal) en de voor- en nadelen kunnen benoemen. 

Economische stelsels: historie (§7.3.2)

De historie van de economische stelsels beschrijven (Klassiek, Keynesiaans, Neo-liberaal) en de voor- en nadelen kunnen benoemen. 

1. Vrije markteconomie 

2. Centraal geleide economie 

3. Gemende economie 

     3.1 Angelsaksisch 

     3.2 Rijnlands 

     3.3 Scandinavisch 

Economische stelsels: vrije markt (Klassiek) (§7.4)

Adam Smith: 

• Hoogst mogelijke welvaart (= Pareto-optimum)
• 'Onzichtbare hand' → automatisch economisch evenwicht
  
• Eigen belang dient algemeen belang 
• Beste begroting = kleinste begroting (= nachtwakersstaat)
• Taken v/d overheid:

       - Openbaar bestuur 

       - Rechtspraak

       - Politie 

       - Defensie

Economische stelsels: vrije markt (Klassiek)

Voordelen

• Producenten worden gedwongen om kwalitatief goede producten tegen een zo lage prijs aan te bieden. 
• Het stimuleert de innovatie. Het zogenaamde ‘gat in de markt’.

Nadelen

• Het kan leiden tot sociale ongelijkheid:

   - Vraag is gedefinieerd als koopkrachtige vraag. Dus niet als de werkelijke vraag.    →Houdt ook de sociale ongelijkheid in stand. 

• De goedkoopste productiemanier wordt gezocht → Kan schadelijk zijn voor het milieu.
• Werkloosheid duurt lang
  

Vragen....

Wie zorgt er voor de collectieve voorzieningen?  

Wie controleert er op onderlinge concurrentie? 

Economische stelsels: centraal geleide economie 

• Lenin
• De staat moet over voldoende productiemiddelen beschikken → nationaliseren
• Kapitaal, fabrieken, winkels en grond wordt genationaliseerd.
• Particulier ondernemerschap niet mogelijk.
• Afstemming productie via planmechanisme
  

Filosofie achter het ontstaan van een planeconomie

Economische stelsels: centraal geleide economie

Voordelen

• De maatschappelijke behoeften staan centraal → betaalbare manier in worden voorzien. Vaak zijn onderwijs en gezondheidszorg gratis. 
• Minder sociale ongelijkheid. 

Nadelen

• Economisch calculatieprobleem:  juiste prijzen vaststellen blijkt onmogelijk (onvolledige info) Gevolg: bedrijven krijgen streefcijfers opgelegd→ niet aan te  voldoen → kwaliteitsverlies en gesjoemel met cijfers. 
• De productie is erg uniform.  
• Groot verschil tussen theorie en praktijk. Vaak heeft de overheid de media in handen, zodat er weinig ruimte is voor kritische informatiewinning.

Vraag...

In welke landen zien/zagen wij deze vorm?

Economische stromingen in overheidsbeleid

Verdeling van landen: (altijd voer voor discussies)

• Vrije markt economie: V.S., Canada 
• Centraal geleide: Cuba, China (socialistische markteconomie?) 
• Gemengde: Nederland, Duitsland 
  

Economische stelsels: gemengde economie(Keynesiaans)

Gemengde economie

Rijnlands model

• Harmonieuze samenwerking tussen de overheid en de sociale partners(bijv. vakbonden en werkgeversorganisaties).
• De collectieve goederen worden meer aan de markt overgelaten, dat zorgt ervoor dat de kosten voor de collectieve sector beperkt blijven.
• Overlegcultuur zoals in Nederland: voor solidariteit, voor waardering voor vakmanschap en voor andere waarden dan alleen geld, zoals kwaliteit en geluk.
  

Angelsakisch model

• Overheid wil een goed ondernemingsklimaat. 
• De collectieve lastendruk wordt zo laag mogelijk gehouden.
• Meer een tweedeling tussen de samenleving.
• Voor mensen aan de onderkant betekent dat vaak: meer en harder werken, minder opleidingskansen voor kinderen en een slechtere gezondheidszorg.
• Het Rijnlandse model staat lijnrecht tegenover het Angelsaksische model in zijn meest rauwe vorm (VS, Groot-Brittannië en Singapore)
• Geld lijkt vaak de enige maatstaf te zijn, de aandeelhouder is de baas.
  

Scandinavisch model

• Meeste bemoeienis van de overheid (t.o.v. de andere modellen)
  
• Flexibele arbeidsmarkt. 
• Sterk sociale zekerheidsstelsel. 
• Gemakkelijk ontslagen, snel nieuwe baan, veel individuele begeleiding voor werklozen.
•  Sociale zekerheid: hoge uitkeringen, lang zwangerschapsverlof. Nadelen: duur systeem, hoge collectieve lastendruk. Vooral bij onderwijs en kinderopvang. 
• Sociaal-democratisch model. 

Kenmerken van de gemengde economische stromingen

Overheid in Nederland

• Centrale overheid (Rijk) 
• Decentrale overheid (provincies, gemeenten en waterschappen) 
• Collectieve sector: centrale en decentrale overheid + sociale zekerheidsinstellingen. 
•  De productiewaarde van de overheid wordt berekenend door de ambtenarensalarissen op te tellen. 
• Voor dat bedrag telt de overheid mee in de berekening van het BBP. 

Welke economische stroming herken jij in Nederland?

Overheidshouding in Nederland

Welke rol vind jij dat de overheid/overheidslagen innemen?

Collectieve sector: schematisch

Collectieve sector: praktijkvoorbeeld 3-kader

Gedeeltelijk ingevuld

Geheel ingevuld

Nederland: een gemengde economie

Waarom is Nederland een gemengde economie?

Waarom wordt dit in Nederland beter gevonden dan de vrije economie / geleide economie?

Koppeling theorie aan praktijk: casussen 

(zie ook §5.4)

ABN-AMRO (nationalisering & privatisering) (KLIK)

Eneco (privatisering) (KLIK)

KLM (staatsdeelneming) (KLIK)

Extra info nationalisering

Nationalisering Fortis/ABN-AMRO en SNS REAAL

Staatsdeelnemingen

Historie privatisering NL

Opbrengsten privatisering EU

https://factory.fhj.nl/factcheck-nederland-is-kampioen-privatiseren/

Overheidsingrijpen (kenmerk gemengde economie)

1. Stabilisatiefunctie (§1.4)
2. Allocatiefunctie (§1.5)
3. Verdelingsfunctie (§1.6)
   

1. Stabilisatiefunctie

• Stabiliseren van de conjunctuur 
• Kloof (in %) tussen de feitelijke omvang vh BBP en het structurele BBP
• = Outputgap
  

1. Stabilisatiefunctie (II)(§11.3.5)

• Bedenk een anticyclische maatregel in Punt A! 
• Bedenk een anticyclische maatregel in Punt B! 
• Hoe wordt de conjunctuurpiek tijdens de hoogconjunctuur automatisch gestabiliseerd? 
• Procyclisch (1970-2014)
  

Automatische stabilisatoren

• Progressief belastingstelsel (meer verdienen = extra belastinginkomsten overheid)
• Werkloosheidsuitkeringen (werkloos raken = vangnet = extra uitgaven overheid)
  

Hoe te stabiliseren?

• Door anticyclisch beleid  
• Monetair en begrotingsbeleid   
• Sociale zekerheid   
• Automatische conjunctuurstabilisatoren   

Anti- en procyclisch begrotingsbeleid (§1.4)

Output gap

• Indicator conjunctuur
• Kloof tussen feitelijke BBP en structurele BBP
• Positief? → hoger dan normale bezetting + lager dan normale werkloosheid
• Negatief? → lager dan normale bezetting + hoger dan normale werkloosheid

Structurele BBP

• omvang v/d economie
• bezettingsgraad productiecapacitiet + werkloosheidspercentage zijn gelijk aan hun evenwichtswaarde.

2. Allocatiefunctie 

• Herverdelen van productie (factoren en/of middelen) 
• Pareto-optimum niet bereikt →marktimperfecties

• Worden producten goed aangeboden?  
• Tegen een eerlijke prijs?  
• Kunnen wij als overheid dat niet beter?  

2. Allocatiefunctie: marktimperfecties (II)

• Collectieve goederen worden niet geproduceerd 
• Machtsposities (marktmacht/onvoldoende concurrentie) 
• Asymmetrische informatie (= partijen beschikken over onvoldoende informatie) 
• Onevenredige hoge kosten 
• Externe effecten 
• Schaalvoordelen 
• Tekortkomingen van de verzekeringsmarkt 
• Overheid grijpt in  

       - Garantieprijzen  

       - Stellen van voorwaarden  

Marktimperfecties

Factoren die optimale allocatie (= Pareto-optimum) kunnen verstoren

2. Allocatiefunctie (III)

Procyclisch of anticyclisch?

EV

Effectieve vraag = het totaal van alle vraag naar goederen en diensten van alle sectoren van een land.

2. Allocatiefunctie (VI)

• Nonrivaliteit
• Freeriders

Productiefactoren zijn 'alternatief aanwendbaar'

• Waar kun je K, A, N en O allemaal wel niet voor inzetten? 
• Wat wordt er in de maatschappij geproduceerd en hoe? 

• = Allocatievraagstuk 

3. Verdelingsfunctie (§1.6)

• Kunnen de inkomens niet beter verdeeld worden? 
• Is het relatieve verschil tussen arm en rijk niet te groot? 
• Draagkrachtbeginsel 
• Minimumloon 

Poldermodel: typisch Nederlands

Tijdlijn: geschiedenis van de overlegeconomie

Werkvorm: kaarten koppelen

Bron met link (Pro Demos)

Link

Poldermodel: actualiteit

'Boeren of bouwers, wie de zaak vervuilt, hoort last te hebben van de overheid’ - oud-hoogleraar bestuurskunde Wim Derksen (23 oktober, 2019)

Opiniestuk (KLIK)

Poldermodel: voor- en nadelen

Je hebt de geschiedenis doorgenomen in een werkvorm +            de actualiteiten in een artikel gezien.

Stel nu in tweetallen een lijst op van voor- en nadelen.

Vraag

Welke invloed kan het poldermodel op overheidsbeleid hebben?

Opdracht verwerking economische stelsels: HBO

• Groepjes van 4 
• Leg de kaartjes op de juiste plek op het papier 
• Overleg welk kaartje waar moet komen 
• Zijn er verschillen tussen de groepen? 

Transfer van HBO naar werkveld (3 mavo, I)

Transfer van HBO naar werkveld (3 mavo, II)

Transfer van HBO naar werkveld (4 mavo, V)

Transfer van HBO naar werkveld: conclusie

Welke uitdagingen zie je bij het aanleren van dit onderdeel aan jouw leerlingen?

1. Schrijf drie mogelijke problemen op die leerlingen zouden kunnen ervaren

2. Bespreek deze in tweetallen

3. Kies per tweetal één probleem uit, schrijf deze in Class Notebook onder jouw groepje op.

4. Bepaal wie het klassikaal gaat toelichten.

Samenvatting

• Historie v/d economische stelsels (Klassiek, Keynesiaans, Neo-liberaal) 
• Economische stromingen binnen de gemengde economie (3 vormen)
• Overheidsstructuur in Nederland
  
• Nationalisering, privatisering & staatsdeelname
• Overheidsingrijpen (stabilisatie, allocatie en verdeling)
• Anti- en procyclisch overheidsbeleid
• Collectieve goederen 
• Poldermodel
• Dubbele transfer: docent → HBO-student → leerling/student werkveld
  

Huiswerk

1. Maak bij voorkeur drietallen voor de docu of tweetallen voor deskresearch.

2. Lees de 18 keuze-onderwerpen.

3. Geef uiterlijk vrijdag 16 november per mail door welke jullie als groep kiezen.

4. Principe van toekenning: first come, first serve.

5. Tip: zorg er dus voor dat je als groep ook een 2e en 3e keuze hebt! 

Extra uitleg

Freerider (= meeliftersgedrag)

https://www.economielokaal.nl/meelifstersgedrag/

Extra oefening