1. jager-verzamelaars & landbouw havo

• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

geschiedenis 

in havo 4

Stof

Tijdvak 1 t/m 10

• 1 t/m 4 alleen SE (wel ED-weging)
• 5 t/m 10 SE en CE

Thema's in P2 en P3

Les

• leerstof adhv leerdoelen 
• vaardigheden

opdrachten maken; zowel in de les als thuis

LessonUp en Feniks (boek en/of online)

Formatieve toetsen

1 SE toets per periode 

PTA boekje

P1 - Thema + Tijdvak 1 t/m 4  (100')

P2 - PO over thema

         Tijdvak 5 & 6 (100')

P3 - Thema

         Tijdvak 5 t/m 8 (100')

P4 - Tijdvak 5 t/m 9 (100')

Alle SE toetsen hebben rapport weging en vanaf P2 ook ED weging

1. Jagers-verzamelaars

1. Tijd van jagers en boeren

Leerdoel

je kunt kenmerken noemen van de levenswijze van jagers-verzamelaars

Prehistorie

• De prehistorie eindigt niet overal ter wereld op hetzelfde moment!

• Als een volk een schrift ontwikkelt dan begint voor dat volk de historie en eindigt de prehistorie.

Ontstaan mens

3 Opties/Ideeën:

- Scheppingsverhaal (creationist)
- Evolutie 

(Darwinist) 
- Combinatie van beide

Eerste mensen zijn 

jager-verzamelaars

• Leven van de natuur

• Mannen: jagen (ook: vissen)

• Vrouwen: verzamelen van bessen, noten enz.

Gereedschappen van de eerste mensen

Jager-verzamelaars

• Leven in kleine groepen (ongeveer 30-50 mensen)

• Geen vaste woonplaats: nomaden

• Trekken achter hun eten aan
  
• Eenvoudige woningen: hutten/grotten

• Weinig bezittingen

Welke informatie kan je niet halen uit deze bron?

1. Hoe jagers-verzamelaars woonden
2. Waar jagers-verzamelaars van leefden
3. Welke godsdienst jagers-verzamelaars hadden
4. De taakverdeling tussen mannen en vrouwen

Wat is geen overblijfsel van jagers-verzamelaars?

1. Een vuistbijl van vuursteen
2. Een werpspeer
3. Een aardewerken pot
4. Pijl en boog

1. • Ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen

Feniks, Geschiedenis Werkplaats Memo

Leerdoelen

• je kunt uitleggen waar en waardoor de landbouwrevolutie ontstond
  
•  je kunt uitleggen hoe en waardoor de landbouwrevolutie zich verspreidde naar Europa
  
• je kunt de gevolgen van de landbouwrevolutie beschrijven en verklaren
  

Middelen van bestaan zijn manieren om in leven te blijven.
Welke middelen van bestaan hadden de eerste mensen?

1. Wilde dieren en verzamelen
2. Jagers en boeren
3. Jagen en verzamelen
4. Boeren en verzamelaars

Klimaatverandering

10.000 v.Chr

• De aarde wordt warmer

• Nederland: moerassen en bossen

• Delen van Afrika en Midden-Oosten: droger
• Daar waar het droger werd, was minder eten te vinden.
• Daarom gaan mensen proberen zelf graan te verbouwen en vee te houden = landbouwrevolutie

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (11.000 v. Chr.)
  

• Midden-Oosten: Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije

• 'De kraamkamer van de beschaving': ontstaan van steden en het schrift

Leg uit waarom de landbouw niet in de gebieden A en B in de kaart, die je net hebt gezien, ontstond.
(Klik op de afbeelding om deze groter te maken)

maar die landbouwrevolutie vindt niet alleen plaats in de Vruchtbare Halvemaan

In de groene gebieden kwam ongeveer tegelijkertijd de landbouw tot stand

Neolithische revolutie

• Revolutie betekent verandering
  

• Jager-verzamelaars worden boer

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt

Grote en belangrijke verandering

99% van de geschiedenis van de mens, heeft de mens geleefd als jager-verzamelaars

Jagers/verzamelaars

Boeren

Hutten

Vaste huizen

Vee en akkers

Kleine groepjes

nomadisch bestaan

veel bezittingen

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

• Tóch landbouw in Europa: mensen verhuizen uit gebieden waar gebrek aan landbouwgrond is en komen hier terecht

1. Voor de landbouw revolutie
2. Na de landbouwrevolutie

1. Voor de landbouw revolutie
2. Na de landbouwrevolutie

Bij welk begrip past deze afbeelding het best?

1. Boer
2. pre-agrarische samenleving
3. landbouwrevolutie

Wat is GEEN gevolg van de landbouwrevolutie?

1. Vaste woonplaats
2. De bevolking groeit
3. Andere werktuigen
4. Grafgiften

1

2.

3

4

5

6

7

8

Jagers en verzamelaars trekken voor het eerst door het Midden-Oosten.

Het klimaat wordt kouder en droger

Dorpen ontstaan

Mensen kunnen sedentair gaan leven

In de natuur komen minder eetbare gewassen en dieren voor

Het klimaat in het Midden-Oosten wordt warmer.

De groepen jagers-verzamelaars worden groter.

Jager-verzamelaars worden gedwongen om te gaan experimenteren met landbouw.

Op de afbeelding zie je hoe een hunebed (een prehistorisch graf) wordt gemaakt. Hoe kan je aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná de landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Twee beweringen:
I Aan de hand van grafgiften kan de archeoloog conclusies trekken over de materiële kenmerken van een groep.
II Aan de hand van grafgiften kan een archeoloog soms conclusies trekken over de religieuze gebruiken van een groep.

Zijn de beweringen juist of onjuist?

1. beide zijn juist
2. I is juist, II is onjuist
3. I is onjuist, II is juist
4. beide zijn onjuist

Een groep archeologen is bezig met de opgraving van een kleine nederzetting. De archeologen vinden onder andere versierd aardewerk, een poot van een bizon, verkoolde graanresten, stuifmeelkorrels van hyacinten, resten van een bakoven, pijlpunten en een deel van een muur die is opgebouwd uit laagjes met stro vermengd leem.
Welke vondsten passen bij de aanname dat het hier een nederzetting van boeren betreft?

1. De pijlpunten, de bizonpoot, de stuifmeelkorrels.
2. Het muurtje, de pijlpunten en de verkoolde graanresten.
3. Het aardewerk, de resten van de bakoven en het muurtje.
4. Het aardewerk, de stuifmeelkorrels en de verkoolde graanresten.

Leerdoelen

• je kunt uitleggen waar en waardoor de landbouwrevolutie ontstond
  
•  je kunt uitleggen hoe en waardoor de landbouwrevolutie zich verspreidde naar Europa
  
• je kunt de gevolgen van de landbouwrevolutie beschrijven en verklaren
  

Verwerking

Beantwoord de leerdoelen van deze LessonUp 

= samenvatting  §1.1!

maak opdr. 4 en 5 van §1.1

boek blz 18