Zuren en Basen 2023_2024

• Scheikunde
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Zuren en basen

Samenvatting

Wat jullie moeten weten?

• Verschil kennen tussen zuur en base
• Voorbeelden kunnen noemen van zuren
• Weten welke indicatoren er zijn en hoe ze werken
• Eigenschappen van zuren kennen 
• Zuren in oplossingen (vergelijkingen) kunnen weergeven 

Wat is zuur ?

Een zure oplossing smaakt zuur en kan bijtend voelen op je huid. De zuurgraad (pH-waarde) geeft aan hoe zuur een oplossing is. Zuur: pH < 7

De pH schaal 

Zuren en Basen

Deze tabel met zuren kennen

Voor zuren geldt

1. pH = 7
2. pH < 7
3. pH > 7
4. pH = 0

Wat is een belangrijke eigenschap van een zuur in zuur-base reacties?

1. Neemt H+ op
2. Staat H+ af
3. Neemt OH- op
4. Staat OH- af

Zuren zijn

1. metalen
2. moleculaire stoffen
3. zouten

Waterstof chloride

Koolzuur

Zwavel zuur

Salpeter zuur

HCl

HNO₃

H₂SO₄

H₂CO₃

Wat is de naam van het zuur: HAc

Wat is een belangrijke eigenschap van een zuur in zuur-base reacties?

1. Neemt H+ op
2. Staat H+ af
3. Neemt OH- op
4. Staat OH- af

Indicatoren

• Als je wilt weten of een oplossing zuur of basisch is, gebruik je een indicator

• Een indicator verandert van kleur in een zure of basische oplossing.

• Lakmoespapier is een indicator, hier leg je een druppel oplossing op.

• Rodekoolsap of fenolftaleïne (l), hier doe je een paar druppels van in een oplossing.

Zuur-basen indicatoren in Binas tabel 36

Omslagtraject: pH gebied waarbij de indicator van kleur verandert

Universeel indicator papier

Indicatoren (pak je binas erbij)

Indicatoren

Wat is een zuur/base indicator

1. een stof die een zuur neutraal maakt
2. een stof die een base neutraal maakt
3. een stof waarmee je kunt bewijzen of je een zuur of een base hebt
4. een stof die een neutrale stof kan aantonen

kleur van de indicator bij pH van 5,2

broomthymolblauw

rodekoolsap

lakmoes

geel

rood

paars

blauw

groen

Welke kleur heeft de indicator fenolftaleïne in een zure oplossing?

1. Roze
2. Paars
3. Rood
4. Kleurloos

Jody heeft een indicator gebruikt bij een stof met een pH van 2,5. De indicator kleurde geel.

Welke indicator heeft zij gebruikt?

1. Broomthymolblauw
2. Methylrood
3. Dimethylgeel
4. Rodekoolsap

 Superontstopper (lees deze tekst)

Vloeibare industriële afvoerontstopper en -reiniger bevat 98% zwavelzuur.

Lost verstoppingen op zoals die van haar, papier, kalk, maandverband, zeep en koffiedik.  Het tast geen rubber, lood, koper of pvc-afvoersystemen aan.

Niet gebruiken op gegalvaniseerd of geëmailleerd ijzer, zink, aluminium, chroom en geplastificeerde voorwerpen. In fles met veiligheidssluiting.

naar: http://oo-ijzerwaren.nl

De super-ontstopper bevat behalve positieve waterstof-ion en ook negatieve ionen.
Wat is de formule van deze negatieve ionen?

1. Ac-
2. Cl-
3. PO4 3-
4. SO4 2-

Welke pH heeft de super-ontstopper?

1. lager dan 7
2. gelijk aan 7
3. hoger dan 7
4. geen

Wordt de werkingssnelheid van de ontstopper hoger, lager of blijft deze gelijk bij
aanwezigheid van water?

1. De snelheid blijft gelijk, want de hoeveelheid zwavelzuur verandert niet
2. De snelheid wordt hoger, want de concentratie zwavelzuur neemt toe
3. De snelheid wordt lager, want de concentratie zwavelzuur neemt af
4. niets

De super-ontstopper mag je niet gebruiken bij een verstopte afvoerpijp die van zink
is gemaakt. Er zal dan een reactie plaatsvinden, waardoor de afvoer kapotgaat. De
vergelijking van deze reactie is:
2 H+ (aq) + Zn(s) → H2 (g) + Zn2+(aq)
Leg uit aan de hand van de gegeven vergelijking dat een afvoer die van zink is
gemaakt, kapotgaat wanneer je hierin super-ontstopper gebruikt

10.3 Wat is een base?

Leerdoelen

10.3.1 Je kunt vier algemene eigenschappen van basische oplossingen beschrijven.

10.3.2 Je kunt uitleggen hoe de concentratie van een basische oplossing de hoogte van de pH beïnvloedt.

10.3.3 Je kunt vier bekende basen en de bijbehorende formule geven.

10.3.4 Je kunt het verschil uitleggen tussen ammonia en ammoniak.

Basen

Een zuur staat een H⁺-ion af

Een base neemt een H⁺-ion op

Doet dus tegenovergestelde van een zuur!!!

Definitie van een base

1. Een base is een stof die H⁺ kan opnemen
2. Basen in oplossing bevatten vaak OH^{- .}
3. Basen smaken en voelen zeepachtig en reageren makkelijk met vetten, je kunt er goed mee ontvetten.
4. Geconcentreerde basen hebben een bijtende werking op huid en slijmvliezen (net als zuren)

Basen die je moet kennen

In de tabel staan drie zouten met alleen het negatieve ion aangegeven. Als een zout een

van deze negatieve ionen bevat, werkt dat zout dus als een base. 

Zouten bevatten ook altijd een positief ion, maar dat bepaalt niet of het zout een base is

Een deeltje dat       bindt is een base

t

Een oplossing van een base is een basische oplossing

H​+​​

Base en pH

De pH van een basische oplossing is altijd hoger dan 7. Hoe meer base een oplossing bevat, hoe hoger is de pH. 

Dus hoe hoger de concentratie aan opgeloste base, hoe hoger de pH van de oplossing zal zijn. 

Bij verdunnen daalt de pH maar lager dan 7 zal het nooit komen.

Triviale namen

NaOH, Natriumhydroxide, Natronloog

KOH, Kaliumhydroxide, Kaliloog

Ca(OH)2,  calciumhydroxide, Kalkwater

Base : natriumhydroxide 

NaOH opgelost in water is natronloog

Bekende toepassing NaOH is gootsteenontstopper

er komt veel warmte vrij bij oplossen NaOH in water

calciumhydroxide 

Calciumhydroxide opgelost in water is : kalkwater

Calciumhydroxide is een base om zure grond te neutraliseren

Kalkwater gebruikt je als reagens om CO₂ aan te tonen

Ammoniak (g) wordt Ammonia (aq)

Zuiver ammoniak wordt in de chemische industrie gebruikt om kunstmest te maken.

Kunstmest bestaat voor het groot-

ste gedeelte uit ammoniumnitraat.

LET OP:

Ammoniak (NH3) is een BASE

MAAR: door reactie met zuurstof wordt ammoniak omgezet in salpeterzuur

DUS: ammoniak zorgt in het milieu dus juist voor VERZURING

Bekende basische oplossingen

Basen komen voor als:

gas  ( ammoniak), vast (natriumhydroxide, kaliumhydroxide,.)

Veel basen komen voor als oplossing in water.

• Natronloog = natriumhydroxide opgelost in water

         Na+ (aq)   +   OH- (aq)

• Ammonia  =  ammoniak opgelost in water

         NH3+ (aq)

Stofeigenschappen basen

• bevatten stoffen of deeltjes die H+ opnemen;

• hebben een pH-waarde hoger dan 7;

• geleiden elektrische stroom;

• reageren met vet;

• reageren met zuren;

• smaken zeepachtig (maar je mag ze niet proeven!).

Een base is meestal een ...

1. moleculaire stof
2. zout (ion)
3. metaal

Soda is een base, het heeft daarom een pH van ongeveer

1. 2
2. 7
3. 12

Welke van deze molecuulformules komt niet van een base

1. 
2. 
3. 
4. 

Zuur

Base

Neutraal

pH 7

pH 0

pH 14

Wat is de definitie van een base:

1. Een deeltje dat een H+ ion kan opnemen.
2. Een deeltje dat een H+ ion kan afstaan.
3. Een deeltje met een pH kleiner dan 7.
4. Een deeltje dat betrokken is in een zuur-base reactie.

Gootsteenontstopper(base) is agressiever dan groene zeep (base). De pH van gootsteenontstopper is

1. groter dan groene zeep
2. kleiner dan groene zeep
3. 3
4. kun je niet zeggen

Wat is een base? part 2

Definitie van een base

1. Een base is een stof die H⁺ kan opnemen
2. Basen in oplossing bevatten vaak OH^{- .}
3. Basen smaken en voelen zeepachtig en reageren makkelijk met vetten, je kunt er goed mee ontvetten.
4. Geconcentreerde basen hebben een bijtende werking op huid en slijmvliezen (net als zuren)

Basen die je moet kennen

In de tabel staan drie zouten met alleen het negatieve ion aangegeven. Als een zout een

van deze negatieve ionen bevat, werkt dat zout dus als een base. 

Zouten bevatten ook altijd een positief ion, maar dat bepaalt niet of het zout een base is

Base en pH

De pH van een basische oplossing is altijd hoger dan 7. Hoe meer base een oplossing bevat, hoe hoger is de pH. 

Dus hoe hoger de concentratie aan opgeloste base, hoe hoger de pH van de oplossing zal zijn. 

Bij verdunnen daalt de pH maar lager dan 7 zal het nooit komen.

Stofeigenschappen basen

• bevatten stoffen of deeltjes die H+ opnemen;

• hebben een pH-waarde hoger dan 7;

• geleiden elektrische stroom;

• reageren met vet;

• reageren met zuren;

• smaken zeepachtig (maar je mag ze niet proeven!).

Sleep de onderdelen naar de juiste plek.

zuur

base

H+

OH-

universeel indicator-papier kleurt rood

NaOH

H₂SO4

pH = 13,5

pH = 4

zuurrestion

O2-

soda oplossing

cola

Welke uitspraak is fout?

1. Een zure oplossing smaakt zuur
2. Alle zure oplossingen geleiden de stroom
3. De pH van een zuur is groter dan 7
4. Zure oplossingen beïnvloeden de kleur van een zuur-base-indicator

is een

NH3

1. Zuur
2. Base
3. Zout
4. Metaal

Is Ammonia een zuur of een base

1. zuur
2. base
3. geen zuur en ook geen base
4. metaal

Natronloog is:

1. 
2. 
3. 
4. 

Wat is de zoutformule van calciumhydroxide?

1. CaOH2
2. Ca(OH)2
3. Ca2OH
4. (Ca)(OH)

Herken zuren en basen

Sleep de zuren naar de linkerkant en de basen naar de rechterkant. Niet alles is zuur of base.

zuur                                                                                base

natriumhydroxide

O2-

ammoniak

natrium

HNO3

CH3COO-

waterstofchloride

H2SO4

Zuur-base-reacties 

Zuur - base reactie

Zuur/base reactie  (zuur en base bij elkaar)

Een zuur kan H+  afstaan, een base kan H+  opnemen. 

Bij een zuur/base reactie reageert het zuur-ion (H⁺) van het zuur met het negatieve ion van de base (een zuur-base reactie)

Er ontstaan neutrale stoffen (water en soms koolstof-di-oxide).

Daarom heet een zuur/base reactie een neutralisatie reactie

pH richting de 7                         (voorbeeld HNO₃ en KOH)

Zuur- base reacties

tabel 1 blz 41

EEN ZUUR-BASEREACTIE OPSTELLEN

Stap 1: Noteer in formuletaal de aanwezige stoffen.

Stap 2: Geef het zuur- en het basedeeltje aan.

Stap 3: Noteer de bijbehorende zuur-basereactievergelijking (zie tabel 1 blz. 41).

Stap 4: Kijk in de oplosbaarheidstabel (Binas tabel 35) om te zien of er nog een neerslagreactie met de tribune-ionen ontstaat

Voorbeelden

1. Zoutzuur  (HCl aq) neutraliseren met natronloog (NaOH)

Verzuring van de natuur bestrijden

2. Salpeterzuuroplossing neutraliseren met ongebluste kalk

( calciumoxide (CaO))

3. Ammoniak (NH₃) neutraliseren met zwavelzuur (H₂SO₄)

Samenvatting

1. Bij een zuur-basereactie vindt er een overdracht van H+ -ionen plaats. Zuurdeeltjes staan H+ -ionen af. Basedeeltjes nemen H+ -ionen op.
   
2. Een aantal belangrijke toepassingen van zuur-basereacties zijn           – ontzuren van zuren met behulp van een base;                                   – ontkalken van apparaten met schoonmaakazijn;                                 – tegengaan van verzuring van bossen en landbouwgrond door strooien met ongebluste kalk;                                                                   - neutraliseren van ammoniak die vrijkomt uit de mest in veestallen.
3. Vier zuur-basereacties die je moet kennen (tabel 1 blz 41)

15. Welk deeltje reageert in reactie 1 als base?

1. H2O
2. K+
3. K2O
4. OH-

Leg aan de hand van de formule van natriumcarbonaat uit dat deze stof geen zuur kan
zijn.

Schoonmaakazijn is een oplossing van azijnzuur in water.
Geef de formule van de ionen die aanwezig zijn in schoonmaakazijn

Wat is de triviale naam van calciumhydroxideoplossing?

1. Natronloog
2. kaliloog
3. Kalkwater
4. Kalkloog

Waterstof chloride

Koolzuur

Zwavel zuur

Salpeter zuur

HCl

HNO₃

H₂SO₄

H₂CO₃

Wat is een belangrijke eigenschap van een zuur in zuur-base reacties?

1. Neemt H+ op
2. Staat H+ af
3. Neemt OH- op
4. Staat OH- af

men bepaalt de concentratie van een zuur of base met een

1. oxidatie
2. titratie
3. infiltratie
4. deductie

Hoe heet het glaswerk (plaatje) die met een titratie wordt gebruikt?

1. buret
2. pipet
3. erlenmeyer
4. koeler

Bij een titratie wordt natronloog gebruikt om de concentratie azijnzuur in 10 mL keukenazijn te bepalen. Na toevoeging van 17,00 mL slaat de kleur van de indicator om en is de oplossing geneutraliseerd.

Gegeven: 12,00 mL natronloog reageert met 0,8 mg azijnzuur.

Vraag: Hoeveel mg azijnzuur bevat deze 10 mL keukenazijn?

1. 0,56 mg
2. 13,60 mg
3. 15,00 mg
4. 1,13 mg

Sleep de onderdelen naar de juiste plek.

zuur

base

H+

OH-

universeel indicator-papier kleurt rood

NaOH

H₂SO4

pH = 13,5

pH = 4

zuurrestion

O2-

soda oplossing

cola

Welke uitspraak is fout?

1. Een zure oplossing smaakt zuur
2. Alle zure oplossingen geleiden de stroom
3. De pH van een zuur is groter dan 7
4. Zure oplossingen beïnvloeden de kleur van een zuur-base-indicator

is een

NH3

1. Zuur
2. Base
3. Zout
4. Metaal

Is Ammonia een zuur of een base

1. zuur
2. base
3. geen zuur en ook geen base
4. metaal

Natronloog is:

1. 
2. 
3. 
4. 

Wat is de zoutformule van calciumhydroxide?

1. CaOH2
2. Ca(OH)2
3. Ca2OH
4. (Ca)(OH)

Herken zuren en basen

Sleep de zuren naar de linkerkant en de basen naar de rechterkant. Niet alles is zuur of base.

zuur                                                                                base

natriumhydroxide

O2-

ammoniak

natrium

HNO3

CH3COO-

waterstofchloride

H2SO4