MZ Comm 9.21 Agressief gedrag

• Verzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Sociale Vaardigheden

9.21 Agressief gedrag

Agressief gedrag

- neemt toe naar hulpverleners

- cliënten willen of kunnen gevoelens van onmacht, angst en frustratie niet uiten

- familie van cliënten

- agressie kan leiden tot crisissituatie

Agressief gedrag in de maatschappelijke zorg

Agressief gedrag is gedrag dat zich uit in gewelddadige verbale en/of non-verbale acties naar personen en/of materialen.

Mensen die een beetje agressief gedrag zijn, kun je meestal nog wel beïnvloeden. Mensen die gevaarlijk agressief zijn, vaak niet. 

Agressief gedrag in de maatschappelijke zorg

Cliënten zitten in maatschappelijke zorg omdat ze in hun mogelijkheden beperkt worden door bv ziekten, aandoeningen of beperkingen. En juist dan voelen mensen zich bang, gefrustreerd en machteloos.

Specifieke cliëntgroepen vertonen sneller agressief gedrag: verslaafden, ADHD, LVB, trauma en psychiatrische stoornissen (impulscontrole is lastiger, voelen zich sneller bedreigd).

Het uitgangspunt is dat agressie niet is toegestaan (ook niet bij ziekte of begrijpelijke redenen).

Agressief gedrag is:

1. Gedrag dat zich uit in gewelddadige verbale en/of non-verbale acties naar personen en/of materialen.
2. Gedrag waarbij de pleger iemand anders verwondt of uit de weg ruimt of iets kapotmaakt.
3. Gedrag waaruit een situatie ontstaat waarin verschillende belangen niet verenigbaar zijn, omdat ze te ver uit elkaar liggen.
4. Gedrag waarbij sprake is van ernstige en langdurige neerslachtigheid.

Is de uitspraak ‘ik zou hem wel kunnen vermoorden’ agressief gedrag?

1. Ja, ook een gedachte is agressief gedrag.
2. Nee, gedrag is pas gedrag als het waarneembaar is.

Primaire agressie

Bij primaire agressie staat de agressie direct in relatie tot wat er is gebeurd. Hoe groter de frustratie, het onrecht of de angst, des te groter is de agressie. Doordat iemand deze agressie uit, vermindert de spanning bij hem.

- spanning loopt op 

- sneller praten

- stem verheffen 

- maakt zichzelf groter 

- dreigende lichaamshouding

Secundaire agressie

Secundaire agressie is agressie die zomaar ontstaat. Er is geen directe aanleiding om zo extreem gewelddadig te reageren. Een simpele, kleine tegenslag of irritatie maakt een stroom van opgekropte negatieve gevoelens los. Van iemand die zo reageert, zeg je dat de ‘stoppen gauw doorslaan’ of dat hij ‘wel erg lange tenen heeft’.

- opgekropt gevoel

Kwaadaardige agressie

Kwaadaardige agressie heeft tot doel iemand of iets te verwonden, uit de weg te ruimen of een lesje te leren. 

- heftige emoties

- woede overheerst alles 

- kan achteraf spijt hebben

Doelgerichte agressie

Doelgerichte agressie heeft tot doel een of andere ‘beloning’ te krijgen. De betrokkene is erop uit je bang te maken door te dreigen, met bijvoorbeeld woorden of een mes. Met doelgerichte agressie proberen mensen hun recht te halen. Er hoeft geen sprake te zijn van heftige emotie.

Agressie die direct verband houdt met een bepaalde gebeurtenis

1. secundaire agressie
2. doelgerichte agressie
3. primaire agressie
4. kwaadaardige agressie

Agressie die zonder directe aanleiding ontstaat

1. secundaire agressie
2. doelgerichte agressie
3. primaire agressie
4. kwaadaardige agressie

Agressief gedraag waarbij de pleger iets stuk maakt

1. secundaire agressie
2. doelgerichte agressie
3. primaire agressie
4. kwaadaardige agressie

Agressie als dwangmiddel om een of andere beloning te krijgen

1. secundaire agressie
2. doelgerichte agressie
3. primaire agressie
4. kwaadaardige agressie

Gevoelens als oorzaak van agressie

- boosheid

- angst

- machteloosheid

- frustratie (door pijn, fysieke beperkingen)

- onrecht (cliënt voelt zich gekwetst en wil wraak nemen)

- bedreigd worden (door weigering, besluit, situatie, iemand, hechting)

 - controle verliezen

De situatie als oorzaak van agressie

onverwachte omstandigheden (kwijt, kapot, wachten)

cliënt verliest controle

dwangverpleging, fixeren of verplicht medicijnen

--> je dwingt cliënt

--> meer controleverlies, gevoel van machteloosheid

--> roept agressie op

vicieuze cirkel

Jouw houding als oorzaak van agressie

- confronterend zijn, aankijken, verkeerde vragen stellen, etc

- Agressie in reactie op de behoefte aan veiligheid, begrip, liefde (gebrek aan familie, aandacht, veiligheid) (agressie vaak ook naar zichzelf)

- Agressie als schreeuw om hulp

- 

De cliënt zelf als oorzaak van agressie

- persoonlijkheid 

- karakter

- welke waarde agressief gedrag voor iemand heeft

- erbij willen horen

- symptoom van een ziektebeeld (Huntington, dementie, hersenletsel)

- alcohol en drugsgebruik (angstgevoelens, minder remmingen)

VRAAG

Ida heeft een matige verstandelijke beperking. Ze hecht erg aan vaste gewoontes en kan slecht tegen veranderingen. Als er te veel onverwachte dingen op een dag gebeuren of als veranderingen ingrijpend zijn, gaat ze hard schreeuwen en met spullen gooien. Ook slaat ze dan iedereen die in haar buurt komt. Blijven anderen op afstand, dan begint ze zichzelf hard op het voorhoofd te slaan.

Op welke manier voelt Ida zich bedreigd?

VRAAG

Op welke manier voelt Ida zich bedreigd?

ANTWOORD

Bij Ida is sprake van angst voor het onbekende. Ze heeft moeite met veranderingen.

De agressie komt als reactie op machteloosheid. En het is agressie in reactie op de behoefte aan veiligheid.

VRAAG

Enrike verblijft in een psychiatrisch ziekenhuis. Ze staat bekend als een ‘gemakkelijke’ cliënt, die eerder te veel over zich laat lopen dan te weinig. Feitelijk laat ze nooit merken dat ze het ergens niet mee eens is. Ze gedraagt zich overwegend passief. Toen ze vanmorgen echter hoorde dat de lunch een halfuur werd uitgesteld, reageerde ze opeens razend. Ze begon te vloeken en te tieren, wierp stoelen omver en gooide alles van tafel dat al was klaargezet voor de uitgestelde lunch.

Is in deze situatie sprake van een bedreiging? 

VRAAG

Is in deze situatie sprake van een bedreiging? 

ANTWOORD

Ja, Enrike voelt zich bedreigd in haar zekerheden.

De agressie is een reactie op frustratie.

Agressie kan een symptoom zijn van een bepaald ziektebeeld. Soms is er bij een cliënt sprake van tegen zichzelf gerichte agressie.

1. anorexia
2. hartaanval
3. zelfdoding
4. huidaandoening

Agressie ontladen

- agressieve gevoelens onderdrukken of verdringen

- bv sport als uitlaatklep

- daarmee zijn de gevoelens niet weg!

- als emoties niet ontladen dan:

* Overmatige agressie (uitbarsting)

* Zelfdestructief gedrag (vaak psychische stoornissen en psychosomatische klachten) 

Omgaan met agressief gedrag

- binnen grenzen het uiten toestaan (bv vloeken)

- Is de veiligheid van jou, collega’s of andere cliënten in gevaar? Wees dan meteen heel duidelijk in de grenzen die je stelt!

Een goede inschatting van de situatie maken

- Hoe gemakkelijk of moeilijk is het om de cliënt te kalmeren?

- Wat is er nodig om hem te kalmeren?

- Gaat het jou lukken de cliënt te kalmeren of heb je de hulp van collega’s nodig?

- Wat is de reden van het agressieve gedrag van de cliënt?

- Is de agressie tegen jou gericht of heb jij er niets mee te maken?

- Zal de cliënt naar jou luisteren? Is de cliënt gevoelig voor wat jij zegt en doet?

Richtlijnen voor het omgaan met agressief gedrag

Blijf rustig, vriendelijk en beheers je. 

Reageer nooit zelf agressief. 

Laat merken dat je begrip hebt voor het gedrag, maar de agressie niet accepteert.

Probeer op een onpersoonlijke manier grenzen te stellen. 

Vertel de cliënt wat hij kan doen om zijn agressie kwijt te raken zonder schade aan te richten. 

Geef gelegenheid en tijd om bij te draaien en waardeer zelfcorrecties en pogingen van de cliënt om zichzelf in de hand te houden

Laat hem dan eerst tot rust komen, en kom later terug op zijn gedrag.

De cliënt afleiden of van de wijs brengen door over iets totaal anders te beginnen of iets heel onverwachts te doen, kan ook goed werken.

STOP-methode

Stoom afblazen. 

Tot de orde roepen. 

Opnieuw beginnen. 

Passen bij herhaling. 

Voorkomen van agressief gedrag

- Geef zo vroeg mogelijk de gelegenheid tot het uiten van gevoelens en ontladen, zodat het probleem niet almaar zwaarder wordt. Ontken het probleem waarmee iemand zit niet, maar probeer er open over te praten. 

- Als het mogelijk is om met de cliënt te praten over zijn agressieve gedrag, bespreek dan wat hij kan doen om het niet zover te laten komen. 

- Daarnaast is het natuurlijk van belang dat je gedrag goed kunt inschatten en kunt invoelen waarom een cliënt mogelijk agressief gedrag vertoont.

Soms is het belangrijk om meteen heel duidelijk te zijn in de grenzen die je stelt.
Wanneer?

1. Als je een cliënt makkelijk weet te kalmeren.
2. Als de veiligheid van jou, een collega of cliënt in gevaar is.
3. Als je weet wat de reden van het agressieve gedrag is.
4. Als je weet dat degene die agressief is, goed naar je luistert.

Waarom is het belangrijk te achterhalen of de agressie op jou gericht is of niet?

ANTWOORD

Als de agressie op jou gericht is, dan is het nog belangrijker heel zorgvuldig te handelen. Je veiligheid kan in het geding zijn. Het is nog belangrijker om de agressieve gevoelens serieus te nemen.