Thema 5 Erfelijkheid en Evolutie - Vmbo-kgt jaar 2

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, mavo
• Leerjaar 2

Thema 5 

Erfelijkheid en evolutie

Welk materiaal voor biologie heb je nodig?

• Je neemt je B boek mee. Je A boek heb je niet meer nodig.
• Je neemt je laptop mee. 

Thema 5 

Erfelijkheid en Evolutie

Deze basisstoffen worden in thema 5 behandeld:

• Basisstof 1: Genotype en Fenotype
• Basisstof 2: Chromosomen en genen
• Basisstof 3: Variatie in genotype

Leerdoelen voor deze les

Aan het einde van de les weet ik: 

1. Alle cellen in je lichaam dezelfde 

     erfelijke informatie bevat.

2. De kenmerken van chromosomen.

3.  Kan ik omschrijven van genotype en 

     fenotype is.

Je lichaam bestaat uit ongeveer 10 biljoen cellen.

Alle cellen hebben een celkern. In de celkern zitten alle erfelijke informatie. 

In de celkern zit dus 

alle belangrijke 

informatie.

Erfelijke informatie

Wat is erfelijke informatie?

- Erfelijke informatie is een boek over je lichaam.

- In elk cel staat omschreven wat voor haarkleur je hebt, de kleuren van je ogen, je lengte of je stijl of krullend haar hebt, de vorm van je neus of mond.

- De helft is van je vader en de andere helft van je moeder.

Lichaamscellen: cellen waaruit je lichaam is opgebouwd. 

In de lichaamscel zit de celkern!

In elk lichaamscel zitten 

46 chromosomen! 

Chromosomen: Lange dunne draden in de celkern. Het bestaat uit DNA. 

DNA: Stof die informatie bevat voor erfelijke eigenschappen.

Je lichaam bestaat uit lichaamscellen. In de lichaamscellen zit een celkern. In de celkern zitten chromosomen en die bestaan uit DNA.

Celdeling

Celdeling: het vormen van nieuwe cellen. Bij elke celdeling worden de chromosomen gekopieerd. 

Dochtercel: cel die ontstaat uit een moedercel tijdens de celdeling.

Daarom bevat ieder lichaamscel dezelfde erfelijke eigenschappen. 

In je lichaam zitten chromosomen. In je chromosomen zit erfelijke informatie zoals: je huidskleur, kleur van je ogen, de kleur van je haar of je lengte. 

Wat is een gen?

- Gen is een stukje uit je chromosoom dat bestaat uit DNA.

- Stukje DNA heet een gen. 

- Gen bevat informatie over een specifiek 

eigenschap. Bijvoorbeeld een gen voor 

rood haar. 

Genotype

Genotype: Alle erfelijke eigenschappen en kenmerken die in je genen zitten. 

De ene helft krijg je van je vader en de andere helft van je moeder. 

Je genotype ontstaat bij de bevruchting.

Wat is bevruchting?

Bevruchting: het samensmelten van de spermacel met de eicel. 

 

Dus ... genotype

Alle erfelijke eigenschappen. Deze krijg je door de genen van je ouders. 

Ene helft van de moeder ander helft van de vader.

Fenotype

Fenotype: Alle eigenschappen van een organisme waaronder je uiterlijk! 

Bij het fenotype horen de kenmerken die je kan zien zoals bijvoorbeeld de kleur van de ogen of haarkleur. Maar ook de onzichtbare dingen zoals: hoe je organen eruit zien of je bloeddruk.

Fenotype

Fenotype wordt bepaald door je genotype. 

Je fenotype kan je veranderen. Bijvoorbeeld: Als je krullend haar hebt kan je je haar verven naar een ander kleur. Maar het haar dat nieuw groeit blijft bruin en niet paars.

Fenotype

Je fenotype kan veranderen door de omgeving.

- Littekens op je lichaam. 

- Als je been geamputeerd moet 

worden en je geen been meer hebt.

- Brandwonden 

- Roken: je longen blijven voor altijd 

beschadigd. 

Fenotype kan ook blijvend veranderen.

Aan de slag 

Basisstof 1 Genotype en fenotype

Maken opdracht 1 t/m 9

Bladzijde 110 t/m 116

Wat is een gen

1. Een complete chromosoom
2. Een stukje DNA met informatie voor een eigenschap.
3. De vorm van DNA
4. Een cel die erfelijke eigenschappen doorgeeft

Wat is waar over het genotype?

1. Het verandert als je je haar verft.
2. Het verandert in de zomer als je haar lichter wordt.
3. Het blijft altijd hetzelfde, je hele leven lang.
4. Het bevat alleen zichtbare eigenschappen.

Hoeveel chromosomen heeft een lichaamscel van de mens?

1. 23 chromosomen
2. 46 chromosomen
3. 92 chromosomen
4. 2 chromosomen

Informatie in DNA over erfelijke eigenschappen.

Alle zichtbare en onzichtbare eigenschappen.

Draadvormige structuur in de celkern.

Stukje DNA voor 1 eigenschap

Genotype

Fenotype

Chromosoom

Gen

Wat is het verschil tussen genotype en fenotype?

Geef een voorbeeld die wordt bepaald door zowel genotype als leefstijl.

Leg uit waarom je haar bruin blijft groeien, ook als je het paar verft.

Elk lichaamscel bevat 23 chromosomen.

1. Juist
2. Onjuist

Je fenotype wordt alleen bepaald door je genotype.

1. Juist
2. Onjuist

Je genotype verandert als je je haar verft.

1. Juist
2. Onjuist

De erfelijke informatie komt voor de helft van je moeder en voor de helft van je vader.

1. Juist
2. Onjuist

Les afsluiten

- Schrijf in je eigen woorden op wat je vandaag tijdens de les hebt geleerd. Dit doe je in tweetallen. 

- Schrijf 3 tot 5 zinnen op in je eigen woorden.

- Bijvoorbeeld: vandaag heb ik geleerd ....

- Je krijgt hier 2 minuten voor.

Basisstof 2

Chromosomen en Genen.

Leerdoelen voor deze les

Aan het einde van de les weet ik:

1. dat je van elk ouder 50% van de chromosomen geeft.

2. dat het geslacht wordt bepaald door de geslachtshormonen. 

Paren

- Een lichaamscel bevat 46 chromosomen.

- Deze chromosomen zijn verdeel in 23 paren.

- Van elk paar is 1 chromosoom paar van je`

   ouders -1 van je moeder en 1 van je vader.

Geslachtscellen

- Eicellen en zaadcellen zijn = geslachtcellen.

- In de geslachtscellen zitten de chromosomen niet in paren maar alleen.

- Een geslachtscel van de mens bevat 23 chromosomen - de helft van 46 chromsomen.

- Dit komt door een speciale celdeling.

Hoe werkt celdeling?

- Uit een lichaamscel ontstaan geslachtcellen.
- Van elk chromosoompaar gaat er 1 chromosoom naar een eicel of zaadcel. Er wordt daar een mix van gemaakt. Waarom?

Bevruchting

Wat gebeurt er bij bevruchting?

- De kern van een eicel en de kern van een 

zaadcel versmelten/mengen met elkaar.

- De zaadcel brengt 23 chromosomen van de vader mee.

- De eicel brengt 23 chromosomen van de moeder mee.

- Samen vormen ze de kern van de bevruchte eicel.

Geslacht

- Het 23e chromosoompaar is het geslachtschromosoom.

- Bij vrouw:  XX

- Bij man: XY

- In een eicel zit altijd een X-chromosoom.

- In een zaadcel zit altijd een X of een Y chromosoom.

Aan de slag

Maken Basisstof 2 Chromosomen en Genen

Opdracht 1 t/m 4

Ben je klaar? Ga verder met 5 t/m 9

Bladzijde 119 t/m 125

Basisstof 3 

Variatie in genotype

Leerdoelen voor deze les

Aan het einde van de les weet ik:

1. Hoe er door geslachtelijke voortplanting variatie in genotype ontstaat.

2. Wat een mutatie is. 

Eigenschappen

- Je ouders hebben niet dezelfde erfelijke eigenschappen.

- Bij de bevruchting krijg je van elke ouder 1 chromosoom.

- Daardoor kan de informatie op de 2 chromosomen verschillend zijn. 

Genenpaar

- Je hebt van elk gen twee keer: 1 van je vader en 1 van je moeder.

- Dit heet samen een genenpaar.

Steil + steil → allebei genen voor steil haar

Krul + krul → allebei genen voor krullend haar

Steil + krul → één van elk

Variatie in genotype

Bij voortplanting krijg je genen van je vader en van je moeder.

- Je krijgt een genenpaar van je vader.

- Je krijgt een genenpaar van je moeder.

Samen krijg je een genencombinatie van je vader en van je moeder. Dit wordt jouw genotype + fenotype. 

Even een terugblik!

Mutatie

Mutatie in het genotype

- Soms raakt DNA beschadigd. Hierdoor verandert de erfelijke informatie -> genotype.

- Zo'n verandering heet een mutatie.

- Dan is er 1 of meer genen veranderd.

Mututie

Mutatie in het fenotype

- Als de verandering te zien is aan de buitenkant noemen we dat een mutant. 

- Bij een mutant is het fenotype veranderd. 

- Voorbeeld is Albino: het lichaam kan niet 

zelf pigment/kleur aanmaken. 

Mutagenen invloeden

Soms ontstaan mutaties niet zomaar. Ze kunnen ontstaan van invloeden van buitenaf. 

- Dit noemen mij mutagenen invloeden.

- Asbest

- UV-straling (straling van de zon)

- Sigarttenrook

- Rontgen foto's

Video: Wat is kanker?

Kanker

- Soms muteren genen die de celdeling regelen.

- Een foute cel deelt zich opeens heel snel.

- Er ontstaat een tumor.

2 type tumoren

- Goedaardig: Groeit langzaam + niet gevaarlijk

-Slechtaardig: Groet snel + is gevaarlijk Kanker!

Kanker

- Bij kanker kunnen er tumorcellen in het bloed komen.

- Ze verspreiden zich door het lichaam.

- Dit noem je uitzaaiing. 

Aan de slag!

Basisstof 3 variatie in genotype

Maken opdracht 1 t/m 4

Bladzijde 128 t/m 132