2.4 Trias Politica: scheiding en evenwicht van machten

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

2.4 Trias Politica

De ideeën van de Franse filosoof Montesquieu over de trias politica hebben internationaal grote invloed op de staatsinrichting gehad. 

Wat gaan we deze les doen?

1. Huiswerk bespreken
2. Uitleg 2.4 Trias Politica
3. Maken opdrachten werkboek 
4. Huiswerk: 

Leerdoelen 2.4

In dit hoofdstuk leer je:

• Over het ontstaan en het doel van de trias politica
• Hoe de macht in Nederland verdeeld is over 3 machten en wat dit betekent
• Over de 4e macht die ambtenaren hebben
• Een antwoord te geven op de vraag of de trias politica in evenwicht is

Inleiding

Naast het sociaal contract, de grondrechten en het legaliteitsbeginsel heeft de rechtsstaat nóg een belangrijk fundament: de trias politica. 

Ontstaan en doel van de trias politica

Montesquieu ging ervan uit dat iedereen die macht heeft geneigd is om daar misbruik van te maken. Daarom was het volgens hem beter om de macht te verdelen. 

Doel: politieke vrijheid en bescherming van de burger tegen de overheid.

De trias politica komt hierop neer:

• wetgevende macht 
• uitvoerende macht
  
• rechterlijke macht
  

Checks and balances (controle en evenwicht)

• De scheiding van de drie machten voorkomt de concentratie van macht bij de staat. 
• Toch is alleen scheiding niet genoeg. Daarom introduceerde Montesquieu een tweede mechanisme: een systeem van checks and balances. 
• De machten controleren elkaar (checks) en werken evenwichtig samen (balances). Door de onderlinge controle en samenwerking vullen ze elkaar aan. 
• Op de volgende slide kun je zien hoe dit er in de praktijk uitziet.

Onderlinge controle en samenwerking

Wetgevende macht

Omdat de regering ook het recht heeft om wetsvoorstellen in te dienen, vormen het parlement en de regering samen de wetgevende macht. Een heel strikte machtenscheiding is er in Nederland dus niet.

Ook is er binnen het parlement sprake van controle: als de 2e kamer een wet heeft aangenomen controleert de 1e kamer of de wet in overeenstemming is met de Grondwet.

Een gedeelte van van de wetgevende macht is overgedragen aan de EU. 

De Trias Politica

Uitvoerende macht

De uitvoerende macht ligt bij de ministers. Aangenomen wetten worden uitgevoerd, ze ontwikkelen beleid en stellen de regels op. Voorbeelden zijn het aanleggen van wegen, milieubeleid ontwikkelen en de norm voor schoolexamens bepalen. Ministers geven hiervoor dagelijks opdrachten aan hun ambtenaren, zowel beleidsambtenaren als uitvoerende ambtenaren zoals de leraar en politieagent. Deze ambtenaren vervullen een belangrijke taak in de samenleving en worden ook wel 'de vierde macht' genoemd. 

Controle van de vierde macht

• Er spelen vaak complexe problemen, ambtenaren zijn dan aangewezen op de kennis en expertise van anderen: ze huren adviesbureaus in en overleggen met belangrijke maatschappelijke groepen. 
• Ook krijgen ambtenaren vaak bezoek van lobbyisten: die willen de belangen van hun opdrachtgevers behartigen (vb: farmaceutische industrie, jeugdhulpverlening, woningbouwcorporaties, voedingsindustrie, milieuorganisaties, werknemersorganisaties)
• Dit stuk van onderhandeling is onzichtbaar voor het publiek. Het komt pas aan het licht bij schandalen zoals de Toeslagenaffaire.
• De macht van ambtenaren ligt ook in discretionaire bevoegdheid.

vb: Een ambtenaar in Ter Apel moet zelf besluiten over een asielaanvraag accepteren of niet.

Gevaar voor rechtsonzekerheid en rechtsongelijkheid. Belangrijk op dit punt: de controle van de rechterlijke macht. 

De rechterlijke macht

• De rechterlijke macht ligt bij onafhankelijke en neutrale rechters. 
• Onafhankelijkheid essentieel voor functioneren rechtsstaat.
  
• Rechters spreken geen recht als privépersoon, maar in hun functie als rechter en daarbij zijn ze gebonden aan de beroepsethiek, deze houdt neutraliteit in, om belangen van verschillende partijen af te wegen en zonder vooroordeel zich laten leiden.
• In geval van vooroordelen bij opsporing en berechting spreken we van rassen- of klassenjustitie.
  
• Interne controle vindt plaats doordat partijen (burgers tegenover burgers of burgers tegenover overheid)  in beroep kunnen gaan (vorm van controle) bij het gerechtshof en daarna nog bij de Hoge Raad. 

Is de trias politica in evenwicht?

• Wetgevende macht beperkt zich vaak tot kaderwetgeving. (raamwerk/doelen)
• Invulling regelgeving vindt in de praktijk vaak plaats door uitvoerende macht.
  
• niet de wetgevende macht - dus eigenlijk de burger zelf - organiseert de samenleving, maar de uitvoerende macht. 
• Deze machtsverschuiving verstoort het evenwicht tussen de wetgevende en uitvoerende macht en zet de democratie hiermee onder druk.

Jurisprudentie

Actualiteit

Afsluiting

De leerdoelen waren:

• Over het ontstaan en het doel van de trias politica
• Hoe de macht in Nederland verdeeld is over 3 machten en wat dit betekent
• Over de 4e macht die ambtenaren hebben
• Om een antwoord te geven op de vraag of de trias politica in evenwicht is
• Huiswerk: