Taalverzorging Spelling Tussenletters S E EN in samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Taalverzorging Spelling - samenstellingen

Leerdoel

Je leert over tussenletters in samenstellingen.

samenstellingen

Zoals het woord samenstelling al zegt, is een samenstelling een woord dat is samengesteld uit twee of meer losse woorden.

Om de woorden niet meer als twee aparte woorden te lezen, schrijven we ze dan ook aan elkaar.

Bedenk 2 samenstellingen

Samenstelling zonder tussenletter

Veel samengestelde woorden schrijf je aan elkaar, zonder een tussenletter. 

Vb. tafelblad, tekenboek, lesboek, videocamera, fietsband

Samenstelling met tussenletter

Diverse samenstellingen kennen echter wel een tussenletter.

De tussenletters zijn dan:

-en-

-e-

-s-

Tussenletter 'en' in een samenstelling

Als het eerste deel van de samenstelling een meervoud op -en heeft, dan schrijf je dat ook in de samenstelling.

Vb.:

beukennootje

fietsenstalling

Tussenletter 's' in een samenstelling

In de meeste gevallen kun je horen of er een –s bijkomt. 

Als je het niet kunt horen, zoals bij bijvoorbeeld stationschef, vervang je het tweede deel door een ander woord. 

Bijvoorbeeld: stationschef, stationshal. 

Je hoort nu dat er een –s tussen moet.

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Je schrijft een tussenletter 'e' wanneer het eerste deel een zelfstandig naamwoord is met een meervoud op -en én -s voorkomt. Dus: 

groentesoep, want groentes en groenten.

ruimtegebrek, want ruimtes en ruimten.

secondewijzer, want secondes en seconden.

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel de enige in z'n soort is: zon, koningin, maan... schrijf je in de samenstelling ook -e-

Dus: maneschijn, zonnescherm, Koninginnedag, Onze-Lieve-Vrouwekerk 

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel van de samenstelling geen meervoud heeft: tarwe, rogge, rijst

Dus: tarwebrood, roggebrood, rijstepap, erezaak, eremedaille 

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel een bijvoeglijk naamwoord is. schrijf je ook de tussenletter -e-

(rode, platte, hoge)

Dus: rodekool, platteland, hogeschool;

Let op (kijk naar de bedoeling)

Als je de school (het gebouw) hoog is, is het 'de hoge school'.

Als het om de school gaat op het hoge niveau, is het 'de hogeschool'. 

Als het land plat is, is het het 'platte land'. 

Als het om het gebied van land gaat, is het 'het platteland'. 

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel een werkwoord: is, krijg het ook een tussenletter -e-

Vb.: huilebalk, knorrepot, spinnewiel;

(want het gaat hier om de werkwoorden huilen, knorren, spinnen)

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel een versterkend woord ter uitdrukking geeft, schrijf je ook een tussenletter -e-

Vb. beregoed, reuzeplan, beresterk

Tussenletter 'e' in samenstellingen

Als het eerste deel van de samenstelling geen samenstelling, maar een versteende uitdrukking, schrijf je ook een tussenletter -e-

Vb. bullebak, duimelot, apekool, schattebout, madelief, spillepoot, zinnebeeld, het regent pijpestelen

Let op

Woorden met een voorvoegsel of achtervoegsel zijn geen samengestelde woorden!

Samenvatting van de regels

Je kunt in het lesboek ook een samenvatting van de regels over samenstellingen vinden. 

blz. 199

Even oefenen

- samenstellingen van 2 of meer woorden

- samenstellingen met tussenletters -en-

- samenstellingen met tussenletter -e-

- samenstellingen met tussenletter -s-

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling geen zelfstandig naamwoord is.

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling geen meervoud heeft.

Je schrijft een tussenletter -e- als het 1e deel van de samenstelling de betekenis van het tweede deel versterkt.

Je schrijft een tussenletter -e- als het woord niet (meer) herkenbaar is als een samenstelling en een uitdrukking vormt.

beresterk

platteland

pierewaaien

tarwebrood

stekeblind

karnemelk

bruidegom

melkglas

Maak kloppende samenstellingen.

Reis

Stapel

Logeer

Foto

Boeken

Laptop

koffer

bed

kamer

lijst

kast

hoes

Samenstelling

Voorvoegsel / achtervoegsel

Emotieloos

antivries

diskwalificatie

donkergroen

kennismaken

ledlamp

adembenemend

rugzak

Maak goede samenstellingen.

vet

garage

geweld

taak

straf

pleger

houder 

arm

Maak passende samenstellingen. 

academie

geheugen

zeggend

inkomen

hotel

minimum 

kortetermijn

politie

viersterren

niets

Sleep het woord / de woorden die een samenstelling zijn naar dit veld.

bewerken

bewerking

werkbaar

werkdruk

werkloos

werkster

Sleep het woord / de woorden die een samenstelling zijn naar dit veld.

beloopbaar

loopplank

loper

ontlopen

oploop

verlopen

Het eerste deel van de samenstelling is geen ZN 

Het eerste deel van de samenstelling is uniek

Het eerste deel van de samenstelling heeft ook een meervoud op -S

Het eerste deel van de samenstelling heeft geen meervoud

Het geheel is een BN en het 1e deel versterkt het 2e deel

jongeman 

zonnebank

keuzestress

rijstepap 

beregoed 

Welke woorden zijn een samenstellling?

Samenstelling

Handzeep

betaling

kortingscode

boekenkast

haalbaar

slaperig

Maak samenstellingen

fruit

school

leerlingen

slag

automaat

raad

leiding

ader

Wat is een samenstelling

1. weegschaal
2. loopt
3. school
4. het

Wat is geen samenstelling?

1. Voetbal
2. Gebak
3. speelplein
4. Handdoek

Wat is geen samenstelling?

1. jongensboek
2. stadsschouwburg
3. gewitte
4. apetrots

Wat is een samenstelling?

1. Aaibaar
2. Meisjesfiets
3. kapot
4. niks

Wat is juist?

Tussenletters bij samenstellingen

1. tarwebrood
2. tarwenbrood

Tussenletter -s?
najaar...storm

1. Ja
2. Nee

Waarom heeft de samenstelling geen tussenletter -en?
huilebalk

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

tussenletters:
beer + kuil

1. berenkuil
2. berekuil
3. beerkuil
4. beerkuilen

De tussenletter -en- gebruik je als ..

1. het eerste woord over iets gaat waar er maar één van is.
2. het eerste woord een versterkende betekenis heeft.
3. het eerste woord een meervoud op -en én op -s heeft.
4. het eerste woord alleen een meervoud op -en heeft.

Wat is juist?

Tussenletters bij samenstellingen

1. zonnenscherm
2. zonnescherm

Tussenletter -s?
elektriciteit...centrale

1. Ja
2. Nee

Welke samenstelling schrijf je met een of meer tussenletters?

1. zang + stem
2. passagier + schip
3. toilet + bril
4. breedte + maat

Tussenletter -s?

spruitje...stamppot

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?
staat...schuld

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?

najaar...storm

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?
kaas...schaaf

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?
gras...spriet

1. Ja
2. Nee

Examen oefenen

www.jufmelis.nl

www.jufmelis.nl

www.jufmelis.nl

Leren voor het tentamen

- Je kan samenstellingen zonder tussenletters goed spellen.

- Je kan samenstellingen met tussenletters correct spellen. 

Einde H3 Taalverzorging 1 Spelling