14.1-1 Zintuigcellen V5 2223

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H14: Waarnemen

Inhoud hoofdstuk

14.1 Zintuigcellen (plus evenwichtszintuig)

14.2 Gehoorzintuig

14.3 Gezichtszintuig

14.4 Netvlies en de hersenen

14.5 Zintuigen en regeling

H14.1 Zintuigcellen

Hoe komt het dat je draaierig wordt als je uit een zweefmolen stapt?

H14.1 Zintuigcellen

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Doel 14.1

Je leert de verschillende typen zintuigcellen
Je leert hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je leert hoe het evenwichtszintuig werkt

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

Mechanoreceptoren: druk

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - prikkels

Druk en warmte: 

Prikkel zorgt direct voor openen 

ion-poort.

Instroom van positieve lading.

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor openen 

ion-poorten

Zowel SMAAK- als REUKZINTUIG

Tong

Neus

Receptoren - prikkels

Licht:

Prikkel zorgt voor signaalcascade die

leidt tot openen ion-poort, instroom

positieve lading.

Receptoren - impuls

1. Receptorcel ontvangt de prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van ionpoorten (meestal Na⁺ poorten) in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Neurotransmitter vrij in de synaps met het sensorische neuron

4. Impuls in het neuron

5. Waarneming in het sensorisch deel van de hersenen

Harde/ zachte prikkels

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

Evenwichtszintuig - vestibulum

Bevat endolymfe (vloeistof)

Bevat 2 maculae (1)

Registreren rechtlijnige

bewegingen (ja-knikken),

vertragen en versnellen

(voortwaarts/ achterwaarts

en naar boven/ beneden)

Maculea

Geleilaag met kalksteentjes.

Deze geleilaag en de kalksteentjes

reageren op beweging (als gevolg 

van zwaartekracht of versnelling).

Zintuigharen (ciliën) op de

zintuigcellen registreren deze

verandering

Maculea - horizontaal

Maculea 2 - verticaal

Registreert ook zwaartekracht

en versnelling omhoog/ omlaag (lift)

Evenwichtszintuig - 

Halfcirkelvormige

kanalen

Halfcirkelvormige kanalen

Bevatten endolymfe (vloeistof)

In elke basis zit een knobbel met

een cupula (2), een geleiachtige

massa

Registreren bewegingen/ 

versnellingen in de X, Y en Z-

richting

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

(klapdeur)  

Altijd in tegengestelde

richting van de beweging

(traagheid)

Cupulae 

Zijn vooral gevoelig voor veranderingen

in snelheid. Niet voor een constante

snelheid.

Wie wil dit proberen?

Cupulae en de zweefmolen

Als je een tijdje ronddraait op dezelfde snel-

heid registreren je cupulae dit niet (meer).

De vloeistof in de kanalen draait dan op

dezelfde snelheid als het lichaam.

Staat je lichaam daarna stil dan slaan de 

cupula wél weer uit, de vloeistof blijft nog

even draaien: duizelig.

Cupulae en alcohol

Stap 1 (begin al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het vertikale kanaal gaat

zweven.

Draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3:

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe.

De cupula zakt dan juist in de endolymfe.

Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

Doel 14.1

Je hebt de verschillende typen zintuigcellen geleerd
Je hebt geleerd hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je hebt geleerd hoe het evenwichtszintuig werkt

BINAS 14.1

BINAS 87D Gehoor en evenwicht

Begrippen 14.1

zintuigcellen, adequate prikkel, evenwichtszintuig, vestibulum, halfcirkelvormige kanalen, endolymfe, zwaartekracht, versnelling, maculae, haarcellen, ciliën, cupula, receptorcellen, mechanoreceptoren, thermoreceptoren, chemoreceptoren, fororeceptoren, secundaire boodschapperstof, prikkeldrempel, impulsfrequentie, pijnreceptoren, adaptatie

Huiswerk

14.1  (3 t/m 6)

Filmpje

Wil je weten hoe het precies zit met reisziekte en zeeziekte? Kijk dan dit filmpje. Of nee... Bekijk sowiezo het filmpje!