Workshop Nepnieuws Amphion (bij docentenhandleiding)
1 / 33
Lesson duration is: 120 minItems in this lesson
Slide 1 - Slide
Notitie voor de docent: zet de juiste datum in de slide en de naam van de school/het theater erin
Je kunt hier ook al vragen:
- Wat denk je dat we gaan doen (o.b.v. de titel), heb je al informatie gekregen van docenten?
- Wat is nepnieuws volgens jou?
- Ben je wel eens gevallen voor nepnieuws?
- Geloofde je wel eens iets wat achteraf nepnieuws bleek?
Tijdens deze workshop gaan we nepnieuws maken. We gaan jullie leren hoe je beeld kan gebruiken om te manipuleren, beïnvloeden en overtuigen. Welke filmtechnieken zijn er?
Het doel is niet om een professioneel nepnieuws-maker te worden, het is doel is om kritisch te leren kijken en nepnieuws beter/sneller te kunnen herkennen.
Slide 2 - Slide
Wat gaan we precies doen?
- Korte introductie (20-25 min.)
- Zelf maken: plan bedenken, filmen, editen en samen films terugkijken en bespreken.
Slide 3 - Video
Titel: "Hoe werkt nepnieuws? (volledige video) - Isdatechtzo"
Kanaal: Netwerk Mediawijsheid
Jaar: 2022
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=inXMsCQKS7k
Wat denken jullie dat nepnieuws is?
Dit is een kort, strak gemaakt filmpje over wat nepnieuws is en hoe het werkt.
Slide 4 - Slide
Deze punten zijn sowieso belangrijk om rekening mee te houden.
Als er staat uit onderzoek blijkt ... betekent het niet meteen dat het ook waar is. Soms wordt dit zinnetje gebruikt om iets geloofwaardiger te maken.
Wil je het zeker weten? Zoek de bronnen of het onderzoek op.
Slide 5 - Slide
Titel: Disney Lowering Drinking Age to 18?
Kanaal: @mousetrapnews
Jaar: 2022
Bron: https://www.tiktok.com/@mousetrapnews/video/7134076416190139690
(Medium: TikTok)
In augustus 2022 werd een filmpje geplaatst waarin werd geclaimd dat Disney World de toegestane leeftijd voor het drinken van alcohol wil verlagen van 21 naar 18. Deze video werd miljoenen keren bekeken, veel mensen geloofden het verhaal en het nepnieuws haalde zelfs het nieuws op TV. Maar was dit wel waar?
De video werd geplaatst door @mousetrapnews. Ze plaatsen allemaal video's over Disney. Ze zijn er zelfs open over dat ze neppe verhalen delen over Disney. Check maar op de volgende slide.
N.B. via de toegevoegde link open je de video op de website van TikTok. Open deze alvast voor je de workshop gaat geven, dat staat ie klaar in een tabblad.
Slide 6 - Slide
@mousetrapnews
Dit zijn ook allemaal clickbait titels. Wat houdt een clickbait titel precies in?
Zie volgende slide voor context van de makers van deze content.
Slide 7 - Slide
Mouse Trap News
https://mousetrapnews.com
Vraag: Wat is satire, kan iemand dat uitleggen?
Als je dus even doorklikt kom je erachter. Toch dachten veel mensen dat het waar is wat ze zeiden in de video's. Kortom, met een overtuigende video en een onderwerp dat aanspreekt kan je mensen flink voor de gek houden!
Slide 8 - Slide
De Speld
https://speld.nl
Voorbeeld satirische NL site: de Speld
Is iemand weleens een artikel van de Speld op Instagram tegengekomen? En heb je het wel eens geloofd?
Slide 9 - Slide
Titel: "Pregnancy test have plan B pills? (Pt. 2) Doctor reacts."
Kanaal: @DoctorMyro
Jaar: 2024
Bron: https://www.youtube.com/shorts/ONa-iZXp7Ns
In 2024 gingen video's rond waarbij mensen claimden dat er bij een zwangerschapstest een abortuspil zit. Als je het staafje open breekt, zou daar een pil in zitten. Veel mensen gingen dit onderzoeken en maakte daar video's van.
Dit was hartstikke nep en leverde zelfs gevaar op. De 'pil' was namelijk een tabletje dat vocht opneemt zodat de test langer houdbaar blijft. Het gevaar was wel dat mensen het toch zouden gaan proberen, terwijl dat tabletje erg giftig is.
Het eerste voorbeeld zou nog als satire gezien kunnen worden. Maar bij dit voorbeeld zien we ook hoe gevaarlijk het kan worden als iemand dit als 'nepnieuws' plaatst, zo van: kijk nu wat ik ontdekt heb!
Slide 10 - Slide
Links:
"Is zonnebrandcrème SLECHT voor je?! | POINTER CHECKT #35 | NPO 3"
NPO 3
2024
https://www.youtube.com/watch?v=xqFUiayFSe4&t=1s
Rechts:
Fabels over anticonceptie op TikTok en Instagram zorgen voor ongewenste zwangerschappen"
JMouders - Laurien Bleeker
2023
https://www.jmouders.nl/desinformatie-anticonceptie-tiktok-instagram-influencers/
Video:
Titel: geen
Kanaal: @bnnvara
Jaar: 2025
Bron: https://www.instagram.com/p/DGLMKF1s1dr/
(Medium: Instagram)
Veel van de studenten zullen zelf wel naar influencers kijken, maar spreken zij wel altijd de waarheid?
Sociale media draait om sensatie, want hoe sensationeler, hoe meer clicks. Video's worden dus steeds sensationeler, en die sensationaliteit draait bij aan meer fake news.
Belangrijk is: veel jongeren vertrouwen hun favoriete influencer in alles wat ze zeggen, maar bedenk dat influencers meestal niet factchecken en veel geld verdienen aan clickbait.
Voorbeeld links:
Een tijdje geleden verschenen er op TikTok en Instagram veel video's over dat er in zonnebrand giftige stoffen zitten, waardoor er mensen waren die geen zonnebrand meer gebruikten.
Tip: de video links is van pointer checkt, die gaat kijken of zulke informatie die op social media rondgaat wel echt klopt. Als leerlingen er meer over willen weten kunnen ze dat kijken.
Voorbeeld rechts:
Ook de pil kwam door influencers onder vuur te liggen. Veel mensen stapten over op een ander soort anticonceptie: namelijk natuurlijke anticonceptie, maar deze methode blijkt toch minder betrouwbaar dan andere methoden van anticonceptie. (Dit artikel gebruikt info van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen)
Ook belangrijk: op social media is veel zwart-wit. De pil is helemaal slecht bijvoorbeeld, maar vaak ligt het veel genuanceerder.
Notitie: je kan er zelf voor kiezen (afhankelijk van de aandacht) om de video onder het kijkicoontje te laten zien.
Video: de honderden claims die door influencers worden gedaan over wat je niet meer kan eten, die zo ver gaan, dat je eigenlijk helemaal niks meer kan eten.
Slide 11 - Slide
Links:
New York Post
https://nypost.com/web-stories/deepfakes-showcasing-trumps-arrest-spread-across-twitter/
Rechts:
Deepfake Beispiel: Putin und Merkel beim Walzer tanzen
MeinBezrik - Dejan Novacovik
2024
https://www.meinbezirk.at/wien/imagepost/deepfake-beispiel-putin-und-merkel-beim-walzer-tanzen_i661048
Video:
President Joe Biden's Magical Pistachio Story (Deepfake AI)
Marshall Artist
2023
https://www.youtube.com/watch?v=yVEhrIMc-ps
Deze deepfakes kunnen ook nepnieuws zijn, wanneer mensen geloven wat zij zien op de foto.
Laat hierbij de vraag opkomen: hoe kunnen we, als AI alleen maar intelligenter wordt en er steeds betere deepfakes gemaakt zullen worden, later nog de verschillen kunnen herkennen tussen een echte foto/video en een diepfake foto/video?
Notitie: je kan er zelf voor kiezen (afhankelijk van de aandacht) om de video onder het kijkicoontje te laten zien.
Video: een deepfake van Biden die een gek verhaal over een magical pistaccio verteld. Bedoeld om te laten zien hoe echt een neppe video eruit kan zien.
Slide 12 - Slide
Vanaf hier een interactief intermezzo. Dit om even te stoppen met 'zenden', maar de studenten ook zelf te laten nadenken en hun gedachten te prikkelen. Studenten steken hun hand op als ze het eens zijn met de stellingen. Vanuit daar spreek je ze aan: waarom vind je dat, en waarom zijn anderen het er niet mee eens.
Bij stellingen werkt het vaak goed om vanuit de extremen ("ik ben het er mee eens"/"ik ben het er mee oneens") naar het midden te werken ("ik weet het eigenlijk niet zo goed, voor beiden is wat te zeggen".) Probeer echt een gesprek tot stand te laten komen, waarbij iedereen zich gehoord voelt.
Slide 13 - Slide
Waarom wel? Waarom niet?
Zien jullie vaak nepnieuws, geef voorbeelden?
Ben je zelf wel eens in nepnieuws getrapt?
Of ligt het meer genuanceerd: wanneer is het wel erg? Wanneer is het minder erg?
Slide 14 - Slide
Bijvoorbeeld: nepnieuws zoals bewust onzin verspreiden over Disney als satire is geen probleem, juist leuk. Dat is ook de bedoeling en het nut van satire in een democratische samenleving. Lubach doet dat ook veel.
Maar bewust nepnieuws verspreiden om mensen te misleiden of te overtuigen van jouw mening/ideologie/politiek is fout. Bijvoorbeeld wat Trump deed met zijn opmerkingen over dat migranten criminelen zijn, gewelddadig en huisdieren eten. Of... mag dat ook, valt dat onder 'vrijheid van meningsuiting'? Wat vinden de studenten?
En wanneer is het dan wel erg? Als het politiek is? Als het gezondheidsschade aan kan brengen?
En bijvoorbeeld voor kinderen, mag er nepnieuws voor kinderen gemaakt worden?
Slide 15 - Slide
Als er nepnieuws gemaakt/verspreid wordt, en vervolgens (massaal) geloofd wordt door veel mensen, ligt het probleem - en dus de verantwoordelijkheid - bij al die mensen die het geloven, niet bij de makers. Zijn de studenten het hiermee eens?
Als maker is het namelijk makkelijker, die weet wat hij laat zien. Of ligt de verantwoordelijkheid dan daar?
Slide 16 - Slide
Nu komen 2 korte video's over beeldmanipulatie + framing.
1. Framing wat is het?
2. Uitleg van NOSOP3 framing foto Trump
Ze sluiten aan op de belevingswereld van de studenten. Wellicht kennen ze de voorbeelden. Je hebt de tijd om even rustig stil te staan bij de voorbeelden.
Slide 17 - Slide
Titel: Wat is framing eigenlijk?
Kanaal: Isdatechtzo
Jaar: 2023
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=fqIDSX7pVoo
- niet alleen vertellen of laten zien wat
maar juist ook HOE je iets laat zien. Wat laat je wel of niet zien en hoe breng je dat in beeld.
Belangrijk uit de video: framing is niet erg, het gebeurt eigenlijk altijd (want je kan nooit ALLES laten zien of vertellen), maar het is wel erg als frames te nauw worden. En benadruk: makers maken dus ALTIJD een keuze hoe ze iets laten zien, wat ze weglaten, op welke manier ze het vertellen.
Slide 18 - Slide
"Waarom zie je juist deze foto overal?"
Kanaal: nosop3
Jaar: 2024
Bron: https://www.instagram.com/reel/C9e4j3AI42C/?utm_source=ig_web_button_share_sheet&igsh=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D
(Medium: Instagram)
Klik op de titel om bij de video te komen (je hoeft niet in te loggen op Instagram).
Video over hoe de fotograaf de bekende foto van Trump maakte.
Keuzes achter het beeld vertellen een bepaald verhaal.
Slide 19 - Slide
Kort de belangrijkste shots doornemen en waarom je die gebruikt en evt. voorbeeld noemen hoe zij die kunnen gebruiken bij hun opdracht
Slide 20 - Slide
Links bovenin:
Indebuurt
https://indebuurt.nl/zoetermeer/gemeente/overvolle-prullenbakken-en-afval-ernaast-dit-doet-de-gemeente-eraan~112577/
Rechts + Links onderin:
Diy photography (2020)
https://www.diyphotography.net/the-camera-never-lies-is-a-myth-and-these-photographers-explain-why/
Shots soorten
Close Up: voor details, emoties, nadruk leggen op dingen. Bijvoorbeeld zo'n prullenbak kun je goed gebruiken voor als je wilt laten zien hoeveel afval er lijkt te zijn.
Medium: gesprekken, dialogen , interviews, meer van de omgeving te zien
Wide/long shot : omgeving, locatie laten zien
Vraag: hoe verschilt foto 2 van foto 3? Wat zou de maker met de verschillende foto's proberen te zeggen?
De foto's zijn gemaakt ten tijde van corona, toen je 1.5 meter afstand moest houden. Met foto 2 zou je kunnen zeggen: iedereen heeft lak aan de regels, niemand houdt afstand! Terwijl foto 3 precies op hetzelfde moment genomen is, van een andere hoek. Daar zie je dat iedereen zich juist wel goed aan de regels houdt.
Slide 21 - Slide
Links bovenin:
The Harvard Gazette (2019)
https://news.harvard.edu/gazette/story/2019/12/analysts-discuss-the-20-year-rule-of-vladimir-putin/
Rechts onderin:
National Post (2018)
https://nationalpost.com/news/world/putin-has-no-sympathy-for-nations-threatened-by-u-s-trade-tariffs-dinner-is-served-sit-down-and-eat
Vogelperspectief: camera hoog dus iets lijkt kleiner, minder machtiger
Slide 22 - Slide
Op de volgende slides inspiratie video's
Kies 1 van de 3 voorbeeld video's ivm. tijd.
Slide 23 - Video
Titel: Nepnieuws bij Nieuwsfocus | Klikbeet
Kanaal: Klikbeet
Jaar: 2017
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=YLzb9WY4vwc
Ze kunnen hierin ook zien hoe snel nepnieuws verspreid kan worden en hoe je "kenners" kan inzetten om je verhaal krachtiger te maken.
Slide 24 - Slide
Titel: Nederlanders zijn niet meer in staat hun eigen groenten te snijden.
Kanaal: De Speld
Jaar: 2025
Bron: https://www.youtube.com/shorts/60_KWrXepZM
Klik op het kijkicoontje om bij de link van de video te komen.
Slide 25 - Slide
Titel: DEZE OUDE MENSEN blijken FAN VAN BOEF en LIL' KLEINE | VOXPOP #72
Kanaal: VoxPop
Jaar: 2020
Bron: https://www.youtube.com/watch?v=BVzCEdllJt4
Leuk om aan de studenten te benoemen dat ze ook mensen op straat mogen interviewen en hun overtuigen van bepaald nepnieuws.
Slide 26 - Slide
This item has no instructions
Slide 27 - Slide
Zelf een nepnieuws item bedenken en filmen.
Het idee is dus:
Maak groepjes van 3/4 personen. Elk groepje maakt een video voor nieuwe studenten die zich volgend jaar willen inschrijven. Laat leerlingen zelf kiezen of zij een negatief item ("op deze school wil je echt niet zitten, want..."), of een positief item ("hier moet je naartoe, want...") maken.
Ze mogen zelf verzinnen wat het nepnieuws is.
In de studio/klas ligt een storyboard.
Bedenk een verhaal, maak een duidelijk plan van begin + midden + einde.
Slide 28 - Slide
Laat deze slide alleen zien als je wel de filmtechniekkaartjes gebruikt (VO).
De betekenis van de kaartjes kan op een A4tje geschreven worden.
Slide 29 - Slide
This item has no instructions
Slide 30 - Slide
Voorbeeld van een storyboard.
Laat alle groepjes dit maken, zodat ze van tevoren een duidelijk idee hebben over wat ze willen vertellen in de video, hoe ze dit willen laten zien en zodat er een duidelijk begin-midden-eind in het verhaal zit.
Slide 31 - Slide
TIPS AND TRICKS:
Wissel straks af tussen soorten shots. Als je alleen de camera ergens neerzet en iemand interviewt is het voor de kijker super saai. Varieer!
Experimenteer met montage/editen: denk van te voren vast na of je ook iets van de omgeving wilt laten zien etc.
Maak veel (sfeer)beelden, deze kun je later in je filmpje editen.
Zorg dat je een duidelijk begin, midden en einde hebt. Bijvoorbeeld een introductie, interview, conclusie.
Slide 32 - Slide
Laat deze slide zien als je geen filmtechniekkaartjes gebruikt (MBO).
Samenvatting van de planning.
Slide 33 - Slide
Laat deze slide zien als je wel de filmtechniekkaartjes gebruikt (VO).
Geef de leerlingen dan ruimte om de 2 begrippen die op de kaartjes staan in te vullen, plus wat het betekent/waarom je dit gebruikt in film. Nadruk: hoe kun je je met beelden een boodschap overbrengen?
