Hoe zat het ook al weer met... HC Duitsland?

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Hoe zat het ook al weer met... HC Duitsland?

DC1

Wat leidde tot de opkomst van het nationaalsocialisme en welke gevolgen had dit voor Duitsland en Europa (1918-1945)?

Het Duitse keizerrijk en Wilhelm II

Duitse keizerrijk

1. Politieke en militaire grootmacht.

2. groeiende internationale ambities

3. sterke economische groei

4. autocratische keizer

5. kanselier: Bismarck, was tegen verdere expansie, politiek gericht op machtsevenwicht

Wapenwedloop met andere landen → massavernietiging

Koloniën

Conferentie van Berlijn (1884-1885) o.l.v. Bismarck → moet bestuur uitoefenen in gebied → Dld nog enkele koloniën

Bismarck weggestuurd in 1890 → Weltpolitik van keizer Wilhelm II, Dld verdient 'platz an der sonne'.

Toenemende spanningen tussen Dld / GB en Fr.

Gevolgen

- Eerste Wereldoorlog

De Eerste Wereldoorlog

Oorzaken

- bondgenootschappen

- modern imperialisme

- nationalisme

- militarisme

- moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije (directe oorzaak)

Oorlog

- Werd korte oorlog verwacht, mislukt (Von Schlieffenplan) → loopgravenoorlog

- Veel slachtoffers (ook burgers), totale oorlog

- censuur en propaganda

- 1917 VS verklaart oorlog aan Dld, voor Duitse legerleiding duidelijk dat ze gaan verliezen → overgave

Gevolgen

- Legerleiding adviseert Wilhelm nieuwe democratische regering aan te stellen die wapenstilstand tekenen→ die werden dan verantwoordelijk voor nederlaag. 

- Keizer treedt af, vlucht naar NL. Sociaal-democratische regering tekent wapenstilstand en gaat naar Versailles.

KA: de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme.

KA: de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

KA: het voeren van twee wereldoorlogen

KA

Vrede van Versailles

Versailles

In Versailles werd onderhandeld over de definitieve vredesvoorwaarden → Dld niet uitgenodigd. 

- Dld verantwoordelijk voor oorlog → Alleinschuld → Dld had OH onvoorwaardelijk gesteund en vanwege agressie (Von S-plan).

Verdrag

Dld moest vernederend vredesverdrag tekenen:

- herstelbetalingen (132 miljard goudmark);
- teruggeven Elzas-Lotharingen aan Frankrijk;
- het afstaan van gebied in het oosten aan Polen;
- het afstaan van koloniën aan de geallieerden;
- het verkleinen van de militaire machtspositie (geen luchtmacht en marine en het leger mocht uit maximaal 100.000 man bestaan);
- demilitarisatie van het Rijnland.

Gevolgen

Ontstaan dolkstootlegende:

Na de oorlog verklaarde de Duitse generaal Von Ludendorff dat het Duitse leger nog best had kunnen doorvechten, maar dat het was verraden door de nieuwe

democratische en socialistische regering. Het Duitse leger zou door de eigen politici in de steek zijn gelaten. Of beter gezegd: het leger kreeg een dolkstoot in de rug.
Deze' dolkstootlegende' werd later door de nationaalsocialisten als argument gebruikt om de gehate Vrede van Versailles aan de kant te schuiven.

politieke verdeeldheid

Machtsstrijd

Na aftreden keizer → strijd tussen socialisten en communisten & diverse groepen proberen de macht te grijpen.

- Socialisten (SPD) → voorstander parlementaire democratie

- Communisten (KPD) → parlement afschaffen, invoering 'arbeidersraden' volgens Sovjetmodel

- Nationalisten en constervatieven → einde aan democratie, herstel keizerrijk en sterk Dld.

Gevolg

Verkiezingen van 1919

↓

door onrust in Berlijn kwamen de afgevaardigden bijeen in Weimar

↓

vergaderen over nieuwe grondwet

↓

democratische republiek, met
een president als staatshoofd. De regering moest zich verantwoorden tegenover de
Rijksdag. Alle volwassen mannen én vrouwen kregen kiesrecht.

De economische crisis van 1923

Regering DLD kon financiële afspraken VvV niet nakomen

Oorzaken:

- DLD was Elzas-Lotharingen kwijtgeraakt aan Fra. Was economisch belangrijk gebied. 

- herstelbetalingen zorgden ervoor dat er niet in Duitse economie geïnvesteerd kon worden.

Gevolgen

Fra en België bezetten Ruhrgebied → geld uit industriegebied als herstelbetaling

↓

Duitse regering riep arbeiders in het Ruhrgebied op tot staken. Om
steun van arbeiders te houden, betaalde Duitse regering de lonen door.

↓

Om lonen te kunnen betalen, werd steeds meer geld bijgedrukt → hyperinflatie

Duitsland kwam nog dieper in de economische crisis

Er moest wat gedaan worden!

stabiele jaren 1924-1929

Dawesplan

Herstelbetalingen waren belangrijkste oorzaak crisis.

O.l.v. Charles Dawes komt er een nieuw plan:

- DLD kreeg toestemming om in de eerste jaren een lager bedrag aan
herstelbetalingen over te maken.

- De Duitse nationale bank kwam onder toezicht van de geallieerden.
- Duitsland mocht grote sommen geld lenen van Amerika om de economie weer op de been te helpen.

Gevolgen

- De economie trok aan en de hyperinflatie verdween.
- Het vertrouwen in de Weimarrepubliek nam toe en er konden redelijk stabiele
regeringen worden gevormd.
- De Duitse economie werd afhankelijk van Amerikaanse leningen waarmee
DLD een extra schuld opbouwde aan de VS, die uiteindelijk ook
terugbetaald moest worden.

DLD volgde in deze jaren een actieve verzoeningspolitiek met Frankrijk om herhaling van een situatie als de bezetting van het Ruhrgebied in de toekomst te voorkomen.

economische crisis 1929

Beurskrach

Beurs van Wall Street (VS, New York) stortte in → wereldwijde crisis

Gevolgen

- Duitsland werd extra hard getroffen vanwege de afhankelijkheid van Amerikaanse leningen.
- Duitsland kwam opnieuw in een zware (economische en politieke) crisis terecht.
- Duitse bevolking verloor steeds meer het vertrouwen in Republiek van Weimar.
- De niet-democratische partijen, zoals de communistische KPD en de fascistische NSDAP profiteerden van alle ellende door hun achterban ervan te overtuigen dat het tijd was voor een nieuwe regering.

KA de crisis van het wereldkapitalisme

KA

opkomst NSDAP

Vanaf 1929

Groeit pas flink vanaf 1929.

Succes o.a. door:

- redenaarstalent van Hitler

- groots opgezette en krachtige partijpropaganda

- paramilitair vertoon

- aansprekend politiek programma

Beloften

- economisch herstel

- verwerping van het Verdrag van Versailles

- sterk leiderschap en een einde aan de chaos en verdeeldheid van de Weimarrepubliek

- nationale eenheid

- strijd tegen de zogenaamde 'tegenstanders' van het Duitse rijk: de communisten en de Joden.

Gevolg

De NSDAP werd een massapartij

Hitler aan de macht

Rijkskanselier

Het lukte conservatieve partijen in regering niet om:

- eco. problemen op te lossen

- voldoende steun onder de bevolking te krijgen.

↓

De conservatieve elite (voormalige legerleiders, ondernemers, industriëlen) stelde voor Hitler tot nieuwe rijkskanselier te benoemen.

↓

Zij wilden kabinet met NSDAP waarin conservatieven meerderheid zouden hebben.

- Zij wilden Hitler gebruiken om zelf de macht te kunnen heroveren.

1933

Op 30 januari 1933 werd Hitler benoemd tot rijkskanselier en vormde hij een nieuwe regering.

Zijn eerste politieke daad was het uitschrijven van nieuwe verkiezingen.
Hij wilde een absolute meerderheid (dus meer dan 50% van de zetels) in de Rijksdag, zodat de NSDAP zonder samenwerking met andere partijen alle beslissingen kon nemen.

Zijn boodschap was nationalistisch:
DLD moest weer sterk en machtig worden in de wereld en het volk moest weer trots kunnen zijn op het vaderland. 

↓

Gevoel aanwakkeren en versterken door massabijeenkomsten en propaganda

↓

KA de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

Hitler alle macht

Einde Weimar

27 februari 1933: Rijksdagbrand
↓

Hitler beschuldigde communisten ervan dat zij een communistische revolutie beraamden en de macht in Duitsland wilden overnemen.
↓

Duizenden communistische leiders werden gearresteerd door politie en de
Sturmabteilung (SA) van de NSDAP.

Verkiezingen 5 maart 1933

NSDAP 44% stemmen → nationalisten nu een meerderheid (NSDAP + andere partijen).

Voorstel Hitler: Machtigingswet → alle macht van parlement naar regering, parlement hoeft geen toestemming meer te geven voor beslissingen.

↓

Wet werd aangenomen

Gevolgen

- De meeste communistische parlementsleden waren gearresteerd.

- Veel socialisten durfden niet meer naar het parlement te komen.

- Andere partijen werden onder druk gezet.

- Alle politieke partijen, behalve de NSDAP werden verboden.

- De democratie werd afgeschaft.

- Einde van de Weimarrepubliek, 

begin van nazi-Duitsland.

Nazificatie

Dld wordt in korte tijd totalitaire staat

Het politieke, economische, sociale en culturele leven werd van bovenaf door de partij bepaald:

- iedere vorm van verzet werd met geweld de kop ingedrukt.
Het leven van alle Duitsers moest volledig in het teken staan van het
nationaalsocialisme.

Maatregelen t.b.v. nazificatie

- Alle organisaties opgeheven en vervangen door één naziorganisatie.
- Politieke tegenstanders opgesloten in concentratiekamp of uit de weg geruimd.
- Het werk van schrijvers/kunstenaars die niet volgens de nazi-ideologie werkten, werd verboden en er vonden openbare boekverbrandingen plaats.
- Het 'raszuivere' gemeenschapsgevoel, de Volksgemeinschaft, waarin sociale en
politieke verdeeldheid zou verdwijnen, werd gestimuleerd.
- Massabijeenkomsten georganiseerd.
- De radio en film werden effectief ingezet voor de verspreiding van  nazipropaganda.

Propaganda

Verzorgd door ministerie voor Volksvoorlichting en Propaganda

↓

Gevolg

Nationale eenheid zou Dld weer wereldmacht maken, na een periode die door velen was ervaren als zeer
vernederend.

KA de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie

KA het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën nationaalsocialisme

Nazificatie en antisemitisme

Jeugd

- School → opvoeden in geest nat.soc.

- jeugdbeweging nazi's: Hitlerjugend en Bund Deutscher Mädel

↓

Indoctrinatie, gelijkschakeling → totalitair: denken en doen beheersen

↓

Volksgemeinschaft

- uitschakelen/geweldadig optreden tegen politieke tegenstanders

- Vrijheidsbeperking voor 'minderwaardigen'

↓

antisemitisme (=Jodenhaat) en haat tegen Üntermenschen.

Neurenbergerwetten

Joden tweederangsburgers, niet trouwen met Duitsers 

↓

Uitsluiting Joden publieke leven

↓

Georganiseerde terreur tegen Joden

KA racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden

Economie

Hitler beloofde

- werkloosheid op te lossen

- buitenlandse invloed op Dld teniet te doen

↓

Gemengde economie: privébezit & staatsingrijpen in landbouw en industrie

↓

Daling werkloosheid

Gevolg

Doordat het regime snel economisch herstel leek te realiseren kreeg het lang steun van grote delen van de bevolking.

Buitenlandse politiek

Heim ins Reich

Alle Duitstalige gebieden in 1 Duits Rijk:

- Anschluß van Oostenrijk

- Opeisen Sudentenland → leidde tot Conferentie van München:

Dld, lt,
Eng & Fra → bijeenkomst over  toekomst Tsjecho-Slowakije → toppunt
'appeasementpolitiek'.
→ Britse premier Chamberlain wilde Hitler tevreden stellen, in hoop dat Hitler niet meer gebieden zou willen veroveren → concessies doen om oorlog te  voorkomen → Dld bezet uiteindelijk Sudentenland.

Lebensraum

Alle Duitsers in 1 staat, daarvoor leefruimte veroveren want huidige Dld te klein → Veroveren van Oost-Europa.

Gevolgen

- Verovering heel Tsjecho-Slowakije.

- Aanval op Polen.
Eng & Fra verklaarden oorlog aan Dld.

- De door Dld snel veroverde gebieden werden onderworpen aan het
naziregime.

- Rechtsstaat buiten werking gesteld & Arbeidsdienst ingevoerd, waarbij
Europese burgers in de Duitse oorlogsindustrie moesten werken.

Veroverde gebieden

Oosten: slechte behandeling, etnische zuivering

Westen: poging tot nazificatie

↓

Nazi's sterk anticommunistisch en racistisch

↓

Gevolgen

Vernietiging op grote schaal: 

 - Genocide op Joden 

- Meer concentratiekampen

- Inzet vernietigingskampen (Endlösung)

- Transport van miljoenen Joden naar de kampen.K

KA het voeren van twee wereldoorlogen / racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden / de Duitse bezetting van Nederland / verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering

DC2

Hoezeer beïnvloedde het ontstaan en het verloop van de Koude Oorlog de geschiedenis van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog (1945-1961)?

Einde WO2

Keerpunt

Slag bij Stalingrad (1942-43)

Daarna D-Day (6-6-1944).

↓

Mei 1945: Duitse capitulatie

Gevolgen

Dld lag in puin:

- Materiële problemen (de zorg voor voedsel, kleding en huisvesting).
- Sociale en psychische problemen onder de burgerbevolking.
- Migratiestromen van: soldaten / overlevenden van het naziregime / vluchtelingen voor het Rode Leger / Heimatvertriebene (Duitstaligen uit het oosten van het voormalige Duitse rijk)

↓

Zorgden voor diep trauma in naoorlogse samenleving

KA het voeren van twee wereldoorlogen

KA verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal doorm assavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering

Koude Oorlog begint

Spanningen tussen VS en SU

Verschil over opbouw Europa → VS zelfbeschikking landen / SU buffer van communistische landen.

↓

Dld verdeeld in 4 bezettingszones

Geallieerden begonnen aan denazificatie Dld
- Alle herinneringen aan nationaalsocialisme werden uit publieke ruimte verwijderd.
- Voormalige nazi's werden gearresteerd, geïnterneerd en berecht.

Westelijke bezettingszone → heropvoeding
Oostelijke zone → SU stuurde op grote schaal verdachten naar
strafkampen of liet hen direct
executeren (rigoureuze denazificatie).

Twee invloedsferen

Westblok: Amerikaanse/Geallieerde invloed → liberale democratieën met
een kapitalistische economie naar Amerikaans model. Dankzij Amerikaanse dollars
vanuit het Marshallplan kwam de economie snel op gang.

Oostblok: volksdemocratieën. Waren geen echte democratieën →

samenleving werd vervolgens naar
Sovjetmodel ingericht met een communistisch bestuur en een planeconomie

KA het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme

KA de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog

Trumandoctrine

Containmentpolitiek

ln de jaren 1945-1946 groeide de overtuiging in VS dat SU naar uitbreiding van haar macht streefde. Amerikaanse president Truman →
communisme indammen. 

Dat betekende dat VS economische en militaire steun zouden bieden aan landen die het communisme buiten de deur wilden houden.

Marshallplan (1948)

Onderdeel van Trumandoctrine:

Europese staten financiële hulp om wederopbouw te
versnellen. 

Vanuit dezelfde gedachte bevorderden de Amerikanen ook de Europese
eenwording. → Welvarend en verenigd Europa kon zich beter verweren tegen het communisme.

                                ↓

Stalin

Stalin beschouwde het Marshallplan als 'economisch imperialisme' waarmee West-Europa economisch en politiek afhankelijk werd van de Verenigde Staten.

KA de eenwording van Europa

KA de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog

Toenemende spanningen

Vanaf 1947

- Door Marshallplan

- Stalin voelde zich economisch aangevallen door de invoering van een eigen munt (de Duitse Mark) in het westen van Duitsland.

Gevolgen

Blokkade van Berlijn →

juni 1948 → alle toegangswegen naar Berlijn afgesloten → tekorten

↓ reactie VS
- Luchtbrug: dag en nacht vliegtuigen om West-Berlijn te bevoorraden.

↓

Opheffing blokkade in mei 1949.

De blokkade van Berlijn was niet de laatste krachtmeting tussen Oost en West. Sindsdien stonden de SU en VS vijandig tegenover elkaar, zonder dat het tot een echte oorlog kwam

Splitsing Dld

IJzeren gordijn tussen West- en Oost-Europa. 

Na invoering eigen munt → definitieve splitsing West- en Oost-Duitsland

Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in de jaren '50

Stabiele parlementaire democratie

Oorzaken:

- Wirtschaftswunder 

- Politieke beleid Adenauer was gericht op snelle integratie van de BRD in het Westen → de Westpolitik

- samenwerking met Frankrijk

Gevolgen:

- lidmaatschap NAVO en EGKS

- Adenauer weigerde DDR te erkennen en bleef streven naar Duitse eenheid

Nazi-verleden

Verschoof naar achtergrond door nadruk op stabiliteit, wederopbouw en verzoening → begin jaren 50 stopte denazificatie:

- Alle Duitsers nodig voor wederopbouw. 

- Communisten groter gevaar dan oud-nazi's.

↓

Gevolgen:

Meelopers (bijv. lid NSDAP) werden vrijgelaten en mochten weer aan het werk.

- Veel overheidsfunctionarissen die naziregime hadden gediend bleven op
post.

- Enkele hooggeplaatste nazi's keerden terug op topposities.

BRD

concurrentie met de DDR en het anticommunisme vormden in de eerste decennia een belangrijke integratie-ideologie die West-Duitsers een eigen 'wij-gevoel' gaf

Duitse Democratische Republiek (DDR) in de jaren '50

Totalitaire dictatuur

O.l.v. Walter Ulbricht van SED met steun van SU

Denazificatie

- DDR opvolger communistisch verzet tegen nazi's

- DDR als strijder tegen fascisme. VS en BRD werden als (fascistische) vijanden gezien

Economie

Ging slecht met economie

↓

Oorzaken:

DDR moest hoge
herstelbetalingen doen aan SU
- Wederopbouw DDR volgens slecht functionerende planeconomie:
# banken, grote bedrijven en grootgrondbezit werd  genationaliseerd;
# planeconomie
↓

Gevolg:

Lidmaatschap van het Warschaupact (militair bondgenootschap Oostblok) en de Comecon (economisch bondgenootschap). 

Opstand 1953

DDR-regering verhoogde productienormen om 5-jarenplan te halen → 25% salariskorting → massale demonstraties → DDR kreeg niet onder controle → Volkspolizei slaat opstand met hulp leger SU

↓

Gevolg:

Bevolking DDR onder zeer strenge controle van de Staatssicherheitsdienst (STASl) te staan. De taak van deze inlichtingendienst was het bespioneren van mensen en geheime informatie weten te bemachtigen en 'volksvijanden' ontmaskeren.

KA het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme

KA de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog

Berlijnse Muur

Oorzaken

Toename vluchtelingen van DDR naar BRD in jaren '50. 

↓

Berlijn was gat in IJzeren Gordijn, vooral hoogopgeleide jongeren en rijke Oost-Duitsers vluchtten → redenen: Wirtschaftswunder en politieke vrijheid

Gat moet dicht

Bouw Berlijnse Muur (1961)

↓

Vluchten werd vrijwel onmogelijk

↓

- VS erkenden invloedsfeer SU

- Westen verontwaardigd, maar greep niet in. Muur stond op grondgebied DDR.

DC3

Wat verklaart de hereniging van beide Duitslanden en hun succesvolle integratie in Europa (1961-1991)?

Rote Armee Fraktion

Links terrorisme

Wederopbouw West-Duitsland leek succesvol.

↓

West-Duitse jongeren uitten kritiek op de ontwikkelingen in hun land.

↓
Groeide kloof tussen oude generatie (die onder het nationaalsocialisme had
geleefd) en jongere generatie die  naoorlogse welvaart was geboren.

↓

Net als elders in de westerse wereld verzetten linkse studenten zich tegen
consumptiecultuur en kapitalisme. 

Gevolgen

- Ontevredenheid in BRD → kritiek op functioneren van democratie & veel jongeren wilden meer aandacht voor beperkt gebleven denazificatie:  vonden ontoelaatbaar dat voormalige nazi's belangrijke functies in de samenleving vervulden en wilden meer erkenning voor de nazi-misdaden.
- Jaren zeventig radicaliseerden aantal jongeren en ontaardde de kritiek in een golf van links terrorisme:
# De Rote Armee Fraktion pleegde aanslagen, waarvan de Baader-Meinhof-Grupppe meeste
bekendheid kreeg. 

Steun vanuit DDR

Links terrorisme kreeg steun uit de DDR vanwege antikapitalistische en maoïstische karakter van de beweging.

BRD

Hard optreden van de Duitse regering tegen de linkse terroristen.

KA de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen

Détente (jaren '60 en '70)

Minder spanning tussen VS en SU

Daardoor ook beter tussen BRD en DDR

↓

Ostpolitik (1969) van Brandt

↓

Hoop was dat toenadering tot hereniging Dld zou leiden

↓

BRD & SU → Verdrag van Moskou:
- De BRD erkende grens tussen Polen en Oost-Dld. Was afgesproken met SU na WO2 zonder instemming BRD.
- Erkenning bestaand DDR door BRD.
- SU accepteerde aanwezigheid westerse geallieerden in West-Berlijn.

Verandering

1972: BRD en DDR erkennen elkaar als gelijkwaardig staten

Continuïteit

- De BRD bleef streven naar Duitse eenheid
- De DDR hield vast aan communisme en zag Duitse deling als definitief. 
- Brandt streefde naar meer Europese integratie en hechtere band met VS

↓

Ostpolitik kon alleen slagen met steun Westen

Koude Oorlog

Détente (ontspanning) plaatsen binnen bredere context van toenadering VS tot SU en China (Vietnamoorlog)

Onrust in DDR (jaren '80)

Gorbatsjov

1985 verkozen tot nieuwe leider SU

Grote economische problemen in Oostblok door:

- wapenwedloop

- planeconomie

- cultuur van verzwijgen (bij maken van fouten door overheid/bedrijven)

Televisie

Veel inwoners van de DDR, die via de televisie het leven in West-Duitsland zagen, waren ontevreden.

Gevolgen

Noodzaak tot hervormingen

- politiek & economisch → perestrojka, o.a. meer marktwerking

- meer openheid → glasnost 

- toenadering VS → beheersing wapenwedloop

- einde Brezjnevdoctrine → niet langer steun aan communistische landen als communisme in hun land bedreigd werd

Het jaar 1989 (Oostblok)

Groeiend verzet onder bevolking → massale protestbeweging voor politieke hervormingen.
- Hongarije → hervormingen, o.a. grens open met Oostenrijk, gat in IJzeren Gordijn

↓
DDR-burgers vluchten via Hongarije naar BRD

Val Berlijnse Muur (november 1989)

Oorzaken

Protesten → regering staat vrij verkeer Oost- en West-Dld toe → niet duidelijk wanneer: 'sofort' in persconferentie

↓

mensen dachten dat het per direct was → enorme massa bij muur → grenswachten openen doorgang → 9 november 1989 val muur

Gevolgen

Geen steun voor DDR vanuit SU dus gedwongen
politieke en economische hervormingen door te voeren:

- Staatsbedrijven maakten plaats voor kapitalistische ondernemingen.

- Vrije en democratische verkiezingen.

↓

De nieuwe regering voerde onderhandelingen met de BRD over hereniging.

Kohl

Huidige bondskanselier van BRD kwam met plan dat tot hereniging Dld moest leiden → bereidheid vanuit Westen 

Hereniging

Route

Veel landen in Europa, waaronder
Frankrijk, Groot-Brittannië en Nederland, wilden eigenlijk geen herenigd Duitsland.

↓

Zij vreesden dat Dld binnen korte tijd Europa economisch en politiek
zou gaan overheersen.

↓

Dld steunde invoering Euro, Fra. gaf akkoord hereniging

Gevolgen voor voormalige DDR

- industrie kon niet concurreren met moderne West-Duitse industrie → faillissementen → werkloosheid

↓

Dld moest veel investeren in Oost-Dld

↓

Grotere kloof tussen Osties  en Westies

Europa

Verenigde Duitsland integreerde snel in Europa.

Bijvoorbeeld:

Onder leiding van bondskanselier Angela Merkel nam Duitsland binnen Europa een leidende en verantwoordelijke rol op zich in de financiële crisis van 2008 en de immigratie van vluchtelingen binnen de EU.

KA de eenwording van Europa

KA de ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen