Deel 2, les 5: zelfstandige naamwoorden

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Hekserij

Hekserij was het geloof in en de beschuldiging van het uitvoeren van magische praktijken, vaak geassocieerd met het kwaad, zoals het maken van schadelijke spreuken en het aangaan van een pact met de duivel. Tussen de 15e en 18e eeuw leidde de angst voor hekserij in Europa tot massale vervolgingen en executies, waarbij vooral vrouwen het slachtoffer werden.

Tot welke soort woorden behoren de vetgedrukte woorden?

Deel 2 les 5: 

heksen, brandstapels en bezemstelen... zelfstandige naamwoorden

Doelen

Na deze les: 

• kan ik zelfstandige naamwoorden herkennen en aanduiden
• kan ik het juiste lidwoord en genus bepalen
• kan ik het enkelvoud en meervoud gebruiken

Opdracht 1 p. 95

Duid alle zelfstandige naamwoorden aan (25).

Wat zijn zelfstandige naamwoorden?

Zelfstandige naamwoorden

 --> Benoemen mensen, dieren of dingen

bv. meisje, brandweerman, paard, vlieg, huis, lamp

--> Ook plaatsen en eigennamen zijn zelfstandige naamwoorden

bv. Silke, Tim, België, Brussel

Welke zelfstandige naamwoorden zijn eigennamen?

1. school, stoel
2. België, school
3. stoel, Tim
4. Belgen, Duitsland

Een zelfstandig naamwoord behoort tot...

1. zinsontleding
2. de woordsoorten
3. de werkwoorden

Wat zijn zelfstandige naamwoorden?

1. de, het, een
2. fiets, boek, voetbal
3. slimme, mooie, rode
4. lopen, werken, denken

Wat zijn de zelfstandige naamwoorden?

Op een zonnige dag speelde Casper met zijn lederen bal.

1. dag - bal
2. zonnige - lederen
3. dag - Casper - Bal
4. zonnige - zijn - lederen

Het lidwoord

Wat zijn de drie lidwoorden?

Het lidwoord

 --> Voor zelfstandige naamwoorden kun je een lidwoord zetten: een, de, het

--> Voor plaatsen en eigennamen kun je (vaak) geen lidwoord zetten

 

Onbepaald lidwoord

Een = onbepaald lidwoord -->  bijna alle zelfstandige  

                                                                 naamwoorden

Bv. een meisje, een paard, een lamp...

 

Bepaalde lidwoorden

De = bepaald lidwoord  --> mannelijke en vrouwelijke woorden

Bv. de stad (vrouwelijk), de bal (mannelijk)

Het = bepaald lidwoord --> voor onzijdige woorden

Bv. het boek, het raam

    

Ontkennend lidwoord

Geen = ontkennend lidwoord -->  afwezigheid of ontkenning

Bv. We hebben geen eten meer in huis.

Hoeveel bepaalde lidwoorden staan er in deze zin?
Op een zaterdagavond stond het huis in brand, de bewoners werden geëvacueerd.

1. één
2. twee
3. drie
4. vier

Onbepaald lidwoord of bepaald lidwoord?

Die wolf heeft een schaap doodgebeten.

1. onbepaald lidwoord
2. bepaald lidwoord

Het genus

Wat is het genus van een woord?

Het genus

= mannelijk, vrouwelijk of onzijdig

Mannelijk of vrouwelijk?  --> opzoeken in woordenboek

Belangrijk om juiste verwijswoorden te gebruiken:

• Vrouwelijke de-woorden: ze en haar
  
• Mannelijke de-woorden: hij, hem en zijn
  

OEFENINGEN

• Opdracht 2  p. 95-96
• Opdracht 3 p. 97
• Opdracht 4 p. 97
• Verbeteren
• Klaar? Leerpad les 5 - oef. het zelfstandig naamwoord

Het meervoud

Hoe vorm je het meervoud?

Het meervoud

• De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een meervoud  
• eigennamen en plaatsnamen niet

Hoe vorm je het meervoud?

• Meestal +en --> treinen, boeken
  
• Of +s  --> twijfels, telefoons
  
• Soms zowel +en als +s ->groenten/groentes, leraren/leraars
  

Wat is het meervoud van lam?

1. lammen
2. lamen
3. lammeren
4. schapen

Wat is het meervoud van geluk?

1. gelukken
2. geluksen
3. gelak
4. Geluk heeft geen meervoud.

Wat is het meervoud van museum?

1. musea of museums
2. musea
3. musea's
4. musees

Het meervoud: uitzonderingen

• Speciale meervoudsvormen                            lam --> lammeren, ei --> eieren
• Korte klinker wordt soms lang                                                                vat --> vaten
  
• Sommige woorden hebben geen meervoud                                geluk - rubber
• Meervoud van beroepen op –man: -man -->  -lui of –lieden                                                                                                                            zeeman --> zeelui, zeelieden
• Bij nieuwere beroepen niet                                              barman --> barmannen
  
• Woorden uit het Latijn of Grieks           criterium --> criteria, datum --> data
• Andere betekenis --> ander meervoud  padden/paden - bladeren/bladen

Wat is het meervoud van dromedaris?

1. dromedarisen
2. dromedarrisen
3. dromedarissen
4. dromedarieën

Wat is het meervoud van knie?

1. knies
2. kniën
3. knieeën
4. knieën

Wat is het meervoud van gsm?

1. gsm'en
2. gsm's
3. gsms
4. gsmen

Hoe schrijf je het meervoud?

• Vaak schrijf je wat je hoort                                                                        dier - dieren
  
• Woorden die eindigen op één medeklinker:
  

--> Lang uitgesproken klinker --> enkele medeklinker                  maan - manen

--> Kort uitgesproken klinker --> dubbele medeklinker                       kat - katten

• ! -is wordt altijd -issen                                              dromedaris - dromedarissen
  
• ! Geen klemtoon op –es, -ik, -et, -it, -el  

--> medeklinker verdubbelt niet                                                            kievit – kieviten

                                                                                                                       viezerik - viezeriken

Hoe schrijf je het meervoud?

• Slotmedeklinkers –s en –f-->  -z en –v                    reis – reizen, duif - duiven
  
• -s behouden in sommige gevallen                    paus – pausen, kers – kersen
  
• In woorden met Griekse delen --> -f behouden               filosoof – filosofen,
  

                                                                                                                paragraaf – paragrafen

• Woorden van Latijnse afkomst: -s wordt –v                         statief – statieven,
  

                                                                                                      perspectief - perspectieven

Hoe schrijf je het meervoud?

Woorden die eindigen op 2 klinkers:

• -ee --> soms –eeën                                                                                               twee – tweeën, fee - feeën
  
• - ie -->  soms –ieën (klemtoon op ie)                                            knie – knieën, melodie - melodieën
  
• -ie -->  soms –iën (geen klemtoon op ie)                                                                  bacterie - bacteriën
  
• -ie -->  soms –s                                                                                                                                   tralie - tralies
  

Woorden die eindigen op a, i, o, u, of y

• + ‘s om verkeerde uitspraak te voorkomen                                           ski’s, agenda’s, party’s, papa’s
  
• Geen verkeerde uitspraak-->geen apostrof                                         lentes, cafés, dictees, milieus
  
• Letterwoorden (afkortingen) --> ‘s                                                        OCMW – OCMW’s, gsm – gsm’s
  
• ! Eindigen op s-klank --> ‘en                                                                                        x - x’en, sms - sms’en
  

Het verkleinwoord

Wat is het verkleinwoord van boom?

Wat is het meervoud van auto?

1. auto'tje
2. autootje
3. autotje
4. autopje

Wat is het meervoud van koning?

1. koningtje
2. koningje
3. koningpje
4. koninkje

Het verkleinwoord

De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een verkleinwoord.

bv. boompje – paardje – deurtje

De meeste eigennamen hebben geen verkleinwoord, zijn soms al verkleinwoorden op zich.

     bv. Grietje, Eefje

Hoe vorm je het verkleinwoord?

• Meestal achtervoegsel –tje, - etje,                                 potje, boekje, boompje                                               -je of –pje toevoegen
• Afkortingen --> met apostrof                                                            cd’tje, gsm’etje
  
• -n valt weg bij jongen                                                                        jongen - jongetje
  
• -s valt weg bij nieuws                                                                       nieuws - nieuwtje
  
• Soms eindmedeklinker verdubbelen                                            weg – weggetje voor juiste uitspraak                                                                                      bal - balletje

Hoe vorm je het verkleinwoord?

• Eindigt op a, o, u, é --> verdubbelen                 auto – autootje, villa - villaatje
• Eindigt op medeklinker + y --> ‘tje               baby – baby’tje, pony – pony’tje
  
• Eindigt op medeklinker + i --> ietje                          taxi – taxietje, ski - skietje
  

Hoe vorm je het verkleinwoord?

Woorden op –ing --> inkje                                                                   koning – koninkje

     (klemtoon op deel vlak voor –ing)

Klemtoon op –ing --> -etje                                                                           ring - ringetje

Klemtoon niet op deel vlak voor –ing --> -etje   vergadering -vergaderingetje

Franse oorsprong en eind-e niet uitgesproken                  pralientje, aspirientje

 Spelling past zich aan

OEFENINGEN

• Opdracht 5 p. 97
• Opdracht 6 p. 99
• Opdracht 7 p. 100 - 101
• Opdracht 8 p. 101-102
• Opdracht 9 p. 103
• Opdracht 10 p. 104
• Opdracht 11 p. 104-105
• Opdracht 12 p. 105