2.1 Cellen leven samen (2 lessen)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Morivatie voor biologie

Wat weet je nog?

Erfelijkheid, voortplanting, bloedvatenstelsel (foetaal), evolutie, zaden en snavels, vogels spotten in het bos, bacterieproef, microscopie (spermacellen).

Voornemens

• Meedoen in de les
• Huiswerk beter bijhouden
• Eerder beginnen met leren voor de toets
• Inzichtvragen oefenen / oefentoetsen maken
• Feyman techniek toepassen ipv samenvatten

Thema 2 Cel en leven

§2.1 Cellen leven samen

Onderwerpen H2

• Je leert welke organisatieniveaus er zijn en dat emergente eigenschappen kunnen ontstaan.
• Je leert wat het betekent dat cellen leven en hoe ze samenwerken.
• Je leert hoe cellen zijn opgebouwd en hoe de celonderdelen werken.
• Je leert hoe water, glucose en andere stoffen de cellen in- en uitgaan.
• Je leert hoe een cel, aan de hand van DNA, zijn eigen eiwitten maakt.
• Je leert hoe cellen delen en hoe fouten in de celdeling kunnen leiden tot een ziekte als kanker.

 

Levenskenmerken

Onderbouw

Groeien

Voortplanting

Ademhaling

Voeding

Uitscheiding

Waarneming (reageren)

Beweging

Bovenbouw

Opgebouwd uit cellen

Organisatie van erfelijk materiaal (DNA/RNA)

Zijn virussen levende organismen?

ja/nee

Levenskenmerken virussen

1. Groeien (celdeling)

2. Voortplanting

3. Stofwisseling

4. Waarnemen (reageren)

5. Opgebouwd uit cellen

6. Organisatie van erfelijk materiaal (DNA/RNA)

Nee, wel vermenigvuldiging

Nee, niet zonder gastheer

Nee, niet zonder gastheer

Nee, wel adaptatie

Nee, geen cellen

Ja, voornamelijk RNA

Organisatieniveaus

Bij biologie bestudeer je dingen

op verschillende organisatieniveaus. 

Van organische moleculen 

tot systeem Aarde.

academicinfluence.com

Molecuul

Een structuur die bestaat uit meerdere atomen en met alle eigenschappen van die bepaalde stof

±1 nm = 1x10-9

Organel

Een onderdeel van een cel met een bepaalde taak

±1 μm = 1x10-6

Cel

Functionele basiseenheid van elk organisme

± 50 μm

Weefsel

Een groep cellen met dezelfde functie en ongeveer dezelfde bouw

Orgaan

Verschillende weefsels die samenwerken aan een bepaalde taak

Orgaanstelsel

Diverse organen die samen een bepaalde taak uitvoeren

Organisme

Een levend wezen

Populatie

Groep organismen van een bepaalde soort in een bepaald gebied.

Levensgemeenschap

Alle organismen (en hun onderlinge relaties) in een bepaald gebied.

Ecosysteem

Een begrensd gebied waarbij de levende en levenloze natuur met elkaar in relatie staan.

Systeem Aarde

Een dynamisch systeem gevormd door alle fysische, chemische en biologische processen op aarde en hun onderlinge interacties.

Weektaak

Maken par 2.1 

Opdracht 2, 3, 4, 7, 8, 9, 12, 13, 17, 20, 21

Thema 2 Cel en leven

§2.1 Cellen leven samen

Organisatieniveaus

Bij biologie bestudeer je dingen

op verschillende organisatieniveaus. 

Van moleculen, tot organisme,  

tot systeem Aarde.

Interactie op het ene niveau leidt tot nieuwe eigenschappen op een ander niveau (emergentie).

Emergente eigenschappen

De eigenschap ontstaat door interactie tussen onderdelen.

Pas zichtbaar op een hoger organisatie-niveau.

Emergente eigenschappen

De eigenschap ontstaat door interactie tussen onderdelen.

Pas zichtbaar op een hoger organisatie-niveau.

Oppervlakte/ inhoud

Uit hoeveel cellen bestaat het menselijk lichaam?

Hoeveel bacterien zitten er op het menselijk lichaam?

Waarom zijn cellen eigenlijk zo klein?

Je mag gebruik maken van internet
en overleggen als tweetal.

Oppervlakte/ inhoud

Een cel kan niet groter zijn omdat anders het oppervlak (de mogelijkheid tot uitwisseling van stoffen) te klein wordt t.o.v. de inhoud van de cel.

(uitzondering: eicel)

Eicel tot organisme

Celdifferentiatie:

Stamcellen -->  gespecialiseerde cellen zoals lever, huid, hersenen.

Stamcellen (3 soorten)

Omnipotente stamcellen

(vroege embryonale ontwikkeling - zygote)

Pluripotente stamcellen (embryo, foetus)

Unipotente stamcellen
(bijv. fibroblasten)

Cellen/ suikerziekte

Het boek gebruikt Diabetes type 1 als een voorbeeld van het denken in organisatieniveaus en het toepassen van stamcel onderzoek.

Cellen/ suikerziekte

Eilandjes van langerhans: gespecialiseerde cellen in de alvleesklier die insuline maken (nodig voor de regeling van de glucose concentratie in het bloed).

Bij mensen met Diabetes type 1 zijn deze cellen beschadigd en maken ze geen insuline meer aan.

Cellen/ suikerziekte

Behandeling op verschillende organisatieniveaus:

• Insuline spuiten
• Weefseltransplantatie (eilandjes van langerhans)
• Orgaantransplantatie (alvleesklier)
• Stamceltransplantatie (uit beenmerg)

--> benoem de 4 organisatieniveaus

Weektaak

Maken par 2.1

Opdracht 2, 3, 4, 7, 8, 9, 12, 13, 17, 20, 21

Bij dit hoofdstuk heb je Binas nodig!

Organisatieniveau van groot naar klein

1. orgaan -organisme -weefsel -cel -organenstelsel
2. organisme- organenstelsel- orgaan - weefsel - cel
3. weefsel - cel- orgaan - organisme- organenstelsel
4. organenstelsel- orgaan - organisme - weefsel- cel

Zoogdieren verliezen veel warmte via de huid. Ten opzichte van ijsberen zijn bruine beren daarom

1. Groter
2. Kleiner

Vroeger (560 miljoen jaar geleden) zat er 31% zuurstof in de lucht. Insecten waren toen

1. Groter
2. Kleiner

Orgaan

Weefsel

Cel

Organel

Molecuul

Insuline spuiten

Alvleesklier transplantatie

EvL transplantatie

Stamcel transplantatie