Herhaling ambiguïteit en beeldspraak

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Ambiguïteit

Ambigue = dubbelzinnig 

(op meerdere manieren op te vatten door bijvoorbeeld):

1) gebruik van homoniem (woord met meerdere betekenissen)

2) woordgroep met meerdere betekenissen

3) verschillende manieren redekundig ontleden met een andere betekenis. 

4) onduidelijke verwijzing

1. homoniem (woord met meerdere betekenissen)

De taxichauffeur zette zijn klanten af.

Hier kan afzetten betekenen 'afleveren', maar ook 'te veel laten betalen'.

2. woordgroep met meerdere betekenissen

Het schilderij van oom Karel is gestolen.

• Oom Karel is de eigenaar.
• Oom Karel is op het schilderij afgebeeld.
• Oom Karel  heeft het schilderij gemaakt.

=> ander voorbeeld op volgende slide.

3. Ontleden (op verschillende manieren ontleden met verschillende betekenissen)

Ferdinand groette de man met de pet.

Twee mogelijkheden:

De man met de pet= lijdend voorwerp

anders gezegd: De man met de pet wordt gegroet door Ferdinand.

De man= lijdend voorwerp

met de pet= bijwoordelijke bepaling

Anders gezegd: Met de pet groette Ferdinand de man.

Wie laat wie niet in de kou staan?

Beeldspraak

• Vergelijking (normale, asyndetische, homerische)
• Metafoor
• Personificatie
• Repetitio
• Enumeratio (drieslag, climax, anticlimax)
• Hyperbool
• Understatement (litotes, eufemisme)
• Synesthesie
• Pleonasme
• Tautologie

H1 Woordenschat

Repetitio: met dezelfde woorden iets herhalen (regen, regen en nog eens regen). 

Enumeratio: minstens drie zaken achter elkaar noemen. 

Vormen van enumeratio

• Drieslag: vaste combinatie van een opsomming in drieën (Veni, Vidi, Vici)
• Climax: steeds sterker wordende reeks (Hij voldoet, nee... doet het goed, nee... uitstekend, nee... hij is de allerbeste). 
• Anti-climax: steeds zwakker wordende reeks (Het is schitterend, prachtig, mooi, eigenlijk best aardig). 

Hyperbool

Overdrijving

Understatement

Afzwakking door iets minder mooi, groot of belangrijk te maken. 

Litotes

Bijzondere vorm van understatement

Tegenovergestelde ontkennen 

Eufemisme

Verzachten om iets minder erg of minder hard te maken. 

Vergelijkingen

Vergelijking: beeld en object staan naast elkaar met verbindingswoorden: zoals, als, lijkt op. 

Asyndetische vergelijking: vergelijking waarbij object en beeld naast elkaar staan zonder verbindingswoord. 

Homerische vergelijking: zeer uitgebreide vergelijking waarbij het beeld breed is uitgewerkt. Vernoemd naar Homerus, schrijver/dichter van Ilias en Odyssee. 

Synesthesie

Synesthesie is een stijlfiguur waarbij een combinatie van de indrukken van verschillende zintuigen in uitdrukkingen wordt gebruikt. 

vb: 

schreeuwende kleuren, bittere woorden, warme stem

H4 Tautologie

Twee dezelfde woordsoorten samen gebruikt die ongeveer hetzelfde betekenen.

Je kan er 1 weglaten en dan is de zin correct.

Voor altijd en eeuwig

Misschien wellicht komen ze erachter.

H4 Pleonasme

Twee verschillende woordsoorten overlappen elkaar, ze zijn niet beide nodig --> kenmerk van begrip, zit al in het woord besloten. 

De rode tomaat

De bal is omlaag gevallen.

Stijlfiguur of stijlfout - pleonasme

Een pleonasme kan een versterking zijn van een beeld dat je wilt schetsen.  'Groen gras', of 'witte sneeuw' bijvoorbeeld.

Dat zijn niet per se fouten. 

Iets 'opnieuw herhalen' of 'naar beneden laten vallen' is wel fout. Hier wordt onnodig de nadruk gelegd op een eigenschap van iets wat je noemt.

Stijlfiguur of stijlfout - tautologie

Ook een tautologie kan een versterking zijn.  Er bestaan veel uitdrukkingen die tautologieën zijn. Denk aan: 'gratis en voor niets', 'zeker en vast' of 'list en bedrog'. Deze zijn geaccepteerd als stijlfiguur en zijn dus correct. 

Voorbeelden van overbodige herhaling zijn: Ik heb dat 'nooit niet' gewild, die boeken zijn 'identiek hetzelfde' of: 'want ik wil immers' nooit slapen.  

H4: Contaminatie

Twee uitdrukkingen of (spreek)woorden worden samengevoegd tot één nieuwe uitdrukking of woord.

(Engels) to contaminate = besmetten

Soms heel moeilijk te zien, want 'normaal':

Overnieuw?

H5: letterlijk - figuurlijk

Letterlijk: woord gebruiken in context. 

Ik heb een ticket voor de wedstrijd PSV - Ajax. 

Figuurlijk: woord gebruiken als beeld, spreekwoorden, gezegdes en uitdrukkingen. 

Het vwo-diploma wordt door velen gezien als een ticket voor een gouden toekomst. 

H6: collocaties

Vaste combinaties van woorden zoals:

Een besluit nemen

In de doofpot stoppen

Het volle pond

Op stel en sprong

Paal en perk stellen

Opdracht tautologie - pleonasme

Maak de opdracht in tweetallen. 

5 min.