HVX 3xm Staatsinrichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Revolutiejaar 

1848

De ‘erfgenamen van de Franse Revolutie’, de Liberalen, komen tot de conclusie: "Alles is weer hetzelfde als vóór de Franse Revolutie!"

Overal zitten er weer koningen op de Europese tronen en 

ondanks 'een grondwet' is er maar weinig democratie.

Gevolgen

1831: Leopold I wordt de eerste Belgische koning

1831: Tiendaagse Veldtocht

1839: onder internationale druk erkent Willem I de onafhankelijkheid

1840: Willem I treedt af

Staatsinrichting

Leerjaar 4
Periode 1

Wat is staatsinrichting?

Staatsinrichting is de wijze waarop de staat, 

zijn regering en zijn bestuur zijn ingericht. 

Bij geschiedenis leer je vooral hoe dit in Nederland is ontstaan;

Bij maatschappijleer leer je vooral hoe dit in Nederland werkt

1789: 

De Franse Revolutie

• Strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederschap

• Einde aan Koninkrijk Frankrijk

• Meer gelijkheid: einde aan de standenmaatschappij

• Een grondwet

1795-1801: 

Bataafse Republiek

• Revolutie o.l.v. de Patriotten: zij willen meer van het volk (...en zijn wel klaar met de Oranjes)

• De Patriotten krijgen hulp van de Fransen

• Frankrijk bezet Nederland (1795-1813) en erfstadhouder Willem V moet vluchten naar Engeland

Welke staatsvorm heeft hiermee te maken?
'Erfopvolging'

1. Tirannie
2. Monarchie
3. Democratie
4. Aristocratie

Wat voor staatsvorm heeft Nederland?

1. Republiek
2. Constitutionele monarchie
3. Democratie
4. Dictatuur

Een staatsvorm waarbij de overheid in alle lagen van de samenleving aanwezig is. Ze zijn niet alleen bezig met politieke beslissingen maken, ze willen ook macht hebben over de persoonlijke levens van hun burgers.

1. dictatuur
2. constitutionele monarchie
3. totalitaire staat
4. parlementaire democratie

1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

• Napoleon verslagen bij Waterloo

• Zoon van prins Willem V wordt koning Willem I

• Nederland krijgt een grondwet en een tweekamerstelsel

• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden: Nederland, België en Luxemburg

Welke staatsvorm heeft hiermee te maken?
'Regering door velen'

1. Oligarchie
2. Monarchie
3. Democratie
4. Aristocratie

1830-1839: België wordt onafhankelijk

Oorzaken:

• Nederlands officiële taal

• Protestantse geloof is de staatsgodsdienst: België is katholiek

• Belangrijke banen vaak in handen van Nederlanders

• Nederland wordt voorgetrokken
  

Waaruit blijkt dat koning Willem I erg veel macht had?

Willem I:

1. benoemde & ontsloeg ministers
2. benoemde de leden van de Eerste Kamer
3. was de baas van het leger en ging over de financiën
4. alle antwoorden zijn juist

Willem I had veel macht

1. Waar
2. Niet waar

Belgische Revolutie

1830

Tijdens de viering van de verjaardag van koning Willem I in Brussel, 

slaat de vlam in de pan en komt het volk in opstand.

Ruim een maand later roepen de Belgen hun onafhankelijkheid uit

Onder Willem I was Nederland een...

1. absolute monarchie
2. een constitutionele monarchie
3. een republiek
4. een democratie

0

1840-1848: 

Koning Willem II

• Conservatief: geen ruimte voor veranderingen

Regeert, min of meer, als absolute vorst

Moet niets weten van democratie

Moeizame relatie met zijn vader

• Oorlogsheld: had gevochten bij Waterloo
• Hoe stak de staat in elkaar voor 1848? (volgende dia)

Paniek bij de vorsten

in heel Europa!

Ook in Den Haag...

...koning Willem II wordt 'in één nacht' liberaal

1848

Gevolgen (1)

• De leider van de Nederlandse Liberalen: Johan Rudolf Thorbecke maakt een nieuwe grondwet:
  

1. Koning is onschendbaar
2. Ministeriële verantwoordelijkheid

• Dit betekent: de ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de regering (ook: voor de daden van de koning)
  

Gevolgen (2)

• Parlementaire democratie (=parlement heeft het laatste woord)

• Constitutionele monarchie (=koning moet zich aan de grondwet houden)

• Verandering van het parlementaire stelsel ("Hoe wordt het parlement gekozen?", "Wie heeft welke macht?")

Scheiding der machten

(Trias Politica)

• Belangrijk onderdeel van een parlementaire democratie

• Verdeling van de macht in het land in drie machten (bedacht door Montesquieu -> )

• Bedacht in Frankrijk in 18e eeuw, toen de koning alle macht(en) had.
• Kern: Iemand kan maar bij één van de drie machten horen.

Trias Politica

(Driemachtenleer)

In Nederland kunnen parlement en kabinet allebei wetten maken.

Parlement controleert het kabinet. 

Wetgevende macht

Uitvoerende macht

Rechterlijke macht

Beslissen of iemand schuldig is en welke straf er wordt gegeven.

Wetten maken, wijzigen en goed- of afkeuren.

Recht om het land te regeren

De ministers

Het parlement

Onafhankelijke rechters

Hoofdstuk 1

De Grondrechten

Artikel 1

Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. 

Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Klassieke grondrechten

Beschermen ons tegen de overheid 

Geven ons rechten tegen een te machtige overheid

Staan sinds 1848 in de Grondwet

Klassiek betekent: 'iets uit vroeger, maar niet verouderd'

bijvoorbeeld:

• Artikel 1: Anti-discriminatie artikel


• Artikel 2: Wie is Nederlander?


• Artikel 4: Kiesrecht


• Artikel 7: Vrijheid van meningsuiting


• Artikel 8: Recht op vereniging


• Artikel 9: Recht op vergadering


• Artikel 10: Onaantastbaarheid van de persoonlijke levenssfeer


• Artikel 11: Onaantastbaarheid van het lichaam


• Artikel 13: Briefgeheim

Sociale grondrechten

Plichten van de overheid: 

zorgen voor een goed bestaan

Zijn pas later in de Grondwet gekomen

bijvoorbeeld:

• Recht op veilig bestaan


• Recht op onderwijs


• Recht op gezondheidszorg


• Recht op woongelegenheid


• Recht op bewoonbaar gebied


• Recht op rechtsbijstand


• Recht op werk

Laatste belangrijke wijziging

1983

• Amsterdam wordt officieel de hoofdstad
  
• Niet-Nederlanders mogen stemmen voor de Gemeenteraden
  
• Leeftijd actief kiesrecht naar 18 jaar
  
• Verbod op opleggen doodstraf
  
• Invoering van een Nationale Ombudsman
  
• Invoering Sociale grondrechten
  

Nederland is een rechtsstaat

• Er zijn grondrechten
• Er is onafhankelijke en openbare rechtspraak
• Er is een scheiding der machten
• Er is een grondwet
• De macht van de overheid is vastgesteld door rechtsregels

In de Nederlandse Grondwet van 1848 werd het volgende artikel opgenomen: De Koning is onschendbaar.

Wat betekent ‘de Koning is onschendbaar’ in de praktijk?

1. De koning heeft de bevoegdheid om zelfstandig politieke beslissingen te nemen.
2. De koning moet aftreden als hij het vertrouwen van het parlement verliest.
3. De ministers zijn politiek verantwoordelijk voor de uitspraken en het gedrag van de koning.
4. Het kabinet bepaalt welk personeel de koning voor zijn huishouden mag aannemen.

Rechten van het parlement

• Recht van amendement
• Recht van initiatief
• Recht van budget
• Recht van interpellatie
• Recht van enquete 

Wat is geen parlementair recht? Recht van..............

1. Interpellatie
2. Amendement
3. Censureren
4. Initiatief

Welk recht hoort bij de omschrijving?

Hieronder zie de twee taken van het Nederlandse parlement.  Welk recht hoort bij welke taak? (Gebruik ook blz. 18 van HO)

Omschrijving	Recht	Taak
Parlement kan onderzoek laten doen.
Parlement mag de minister om informatie vragen.
Ministers moeten vertellen waar ze belastinggeld aan besteden.
Tweede Kamerleden mogen een wetsvoorstel indienen.
Tweede Kamerleden mogen een wetsvoorstel wijzigen of aanvullen.

Recht van amendement

Recht van initiatief

Recht van interpellatie

Recht van budget

Recht van enquête

Wetgevende taak

Controlerende taak