Huis en haard

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Huis en Haard

Burgercultuur in Nederland

17e eeuw

Dagelijks leven in De Republiek

hoge welvaart, zeker bij de rijke bovenlaag van oude adel, regenten en kooplieden

De middenklasse profiteert ook van de welvaart, maar minder

maar ook calvinistisch (protestants)

Dus: sobere kerken en altijd 'goed' leven, want God ziet alles en biechten is geen optie

Dagelijks leven in de Republiek

Dus: alleen maar genieten kan natuurlijk niet

Daarom: kunst 'ter lering en vermaak', veel kunst (vermaak) heeft een belerende inhoud

Door de economische bloei in de Republiek ontstaat er een groeiende groep burgers met behoefte aan kunst.
Leg uit hoe schilders op deze groeiende markt voor kunst inspelen

Beeldende kunst met een boodschap

• Vanitasstilleven - stilleven dat herinnert aan eigen sterfelijkheid (en dus de naderende hel/hemel
• Genrestuk - een voorstelling van het dagelijks leven maar mét boodschap

Vanitasstilleven

herinnert de kijker er aan dat het leven maar tijdig is en spoort zo aan om zich te richten op het eeuwige leven

op deze schilderijen keren vaak dezelfde symbolen terug

Een gedoofde kaars, een bloem, een horloge en een doodshoofd – dit zijn niet zomaar wat voorwerpen bij elkaar. Elk object draagt de boodschap uit dat onze tijd eindig is. Memento Mori – gedenk te sterven.

Een gedoofde kaars, een leeg glas, een horloge en een doodshoofd – dit zijn niet zomaar wat voorwerpen bij elkaar. Elk object draagt de boodschap uit dat onze tijd eindig is. Memento mori – gedenk te sterven.

De Haarlemmer Pieter Claesz werd beroemd met stillevens met een beperkt palet. In dit schilderij gebruikte hij naast bruin en groen een klein beetje blauw voor het lint van het horloge. Meer kleur had hij niet nodig om het er levensecht uit te laten zien.

Ook hedendaagse kunstenaars gebruiken het vanitas-thema in hun werk... 

We leven in een tijd gevuld met spullen die ons leven sneller, slimmer, makkelijker en ook moeilijker maken. Een welvarende cultuur. We willen steeds meer, steeds nieuwer en hoe meer we maken, hoe meer er overbodig raakt. Jeanette May laat in haar serie Tech Vanitas zien dat we luxe en design omarmen maar dat het tegelijk vluchtig is.

Wait is een persoonlijk kunstwerk van de kunstenaar NEOC (Coen Kamp). De tikkende wekkers staan symbool voor de periode waarin hij wachtte op de doktersuitslag over zijn toekomst. Het tikken maakt ons bewust van de tijd.

Genrestuk 

een scene uit het dagelijks leven met een dwingende moraal

bezoekers rusten uit tijdens de jaarmarkt.

Een arme jonge man (zie kleding) vraagt een rijkere jongedame ten dans. ZIj twijfelt...

Achter zit een ouder echtpaar aan tafel, zij zijn wss al heel lang samen. 

Lering: een duurzame relatie is veel beter dan een vluchtig avontuur op de jaarmarkt

Niet zo geheime boodschap

voor de burgers in de 17e eeuw was de boodschap makkelijk te herkennen

Dat was dankzij de emblemata boeken die gemaakt werden door de Rederijkers

Dit is het embleem passend bij de spreuk Festina Lente, oftewel Haast je langzaam. Deze spreuk wordt vaak afgebeeld door de schildpad met het zeil

ook nu nog kennen we symbolen die in de westerse wereld een bepaalde betekenis hebben

Vorm een tweetal

7 symbolen, wie heeft er het meeste goed?

ANTWOORDEN

Uil: wijsheid (Grieken / Romeinen) / onheil ( Christendom).

Appel: wijsheid, liefde, vruchtbaarheid en onsterfelijkheid.

Zandloper: de tijd die vervliegt en de vergankelijkheid van de mens.

Hond: trouw en loyaliteit.

Schelp: vruchtbaarheid, liefde en huwelijk.

Doodskop: de dood, onverschrokkenheid of gevaar.

Glimlach: schoonheid 

Bekijk het volgende schilderij aandachtig!

Noem minstens twee levenslessen die je uit het voorgaande schilderij kunt halen.

Homo bulla

de mens is als een zeepbel

zeepbel en schedel verwijzen naar sterfelijkheid

homo bulla in de praktijk: vanitas met zeepbellen

Bellenblazend jongetjes verstopt op de zoldering bij wijze van commentaar op datgene er zich onder hem afspeelt

oude man met een jong meisje....

natuurlijk niet een goed voorbeeld

oesters zijn uiteraard lustopwekkend, foute combi met oude man en jonge vrouw

dronken man = twijfelachtig voorbeeld

homo bulla in de praktijk

genrestukken

het is niet altijd wat het lijkt:

het dagelijks leven met een moraal

Wonen op stand

Rijke kooplieden en regenten lieten luxe stadspaleizen bouwen, zoals huize Bartolotti

Stadspaleis - Huize Bartolotti

- Gebouwd voor Guillelmo Bartolotti of eigenlijk Willem v.d. Heuvel.

- Ontwerp van A'damse stadsarchitect Hendrick de Keyser (Praalgraf Willem van Oranje & Nw Kerk Delft)

Kenmerken bouwstijl:

- Hollandse renaissance stijl (proportie en harmonie / oude griekse en romeinse bouwstijl)

- Hoge smalle herenhuizen

- Trapgevels

- gebruik van decoratieve driehoekige frotons boven deuren en ramen.

-pilasters (rechte hoeken) die opklimmen van Dorisch, naar Ionisch en korintisch.

- Bakstenen gevel = symmetrisch

- De verhoudingen van de verdiepingshoogten en de ramen voldoen aan de gulden snede.

Mauritshuis

gebouwd voor Johan Maurits, Graaf van Nassau-Siegen

Hij was in dienst van het leger van de Republiek en de gouveneur van Brazilië

Na zijn terugkeer- > Mauritshuis

In de architectuur van het Mauritshuis is de invloed van de klassieke bouwkunst te zien. Zo zijn er (ionische) pilasters en een timpaan met beeldhouwwerk te zien.
(2P) Noem op basis van de afbeelding nog drie classicistische kenmerken van het Mauritshuis.

Opdrachtgevers en architecten in de zeventiende eeuw vonden de classicistische stijl het meest geschikt voor voorname gebouwen zoals het Mauritshuis.
(2P) Geef twee argumenten waarom de classicistische stijl in dergelijke gevallen het meest geschikt werd gevonden.

Buiten wonen

In de zomer stonk de stad, de rijke burgers verhuizen naar 'buiten'. 
Aan de oevers van de Vecht en Amstel verrijzen buitenhuizen
Vaak aan het water (vervoer huisraad over de rivier) / verkoeling
Niet al te overdadig in bouwstijl en luxe: wel chique, maar men blijft calvinist
Vaak laat men tegelijkertijd ook een weeshuis / armenhuis / ... in de stad bouwen ter compensatie van de eigen luxe.
Veel gasten, feestjes (vgl. adel)

Paleis Het Loo

• Stadhouder Willem III wordt koning van Engeland (door te trouwen)
• Wil 'koninkje spelen' in Nederland
• Laat Paleis het Loo bouwen met Versailles als voorbeeld 

Toch een klein beetje hofcultuur in Nederland!

Stadhouder Willem III van Oranje toont zijn rijkdom en
macht met buitenhuis Het Loo.
Noem twee aspecten van het landgoed die
indruk maken

Strekking antwoord

1 

Het antwoord moet de volgende strekking hebben:
Het historiestuk werd gezien als het 'hoogste' binnen de schilderkunstige genres en/of het historiestuk bevat vaak onderwerpen die kennis van mythologie / bijbel / geschiedenis vereisen (de elite kon vanwege haar status en/of kennis en opleidingsniveau de historiestukken op waarde schatten).

2 

Intellectueel: de schilder van een historiestuk moest kennis hebben van de klassieken / mythologie en/of de bijbel en/of geschiedenis.

Ambachtelijk: Het historiestuk vereiste van de schilder vaak een (vrijwel) complete beheersing van de 'lagere' schilderkunstige genres (portret, landschap, genre, stilleven), omdat deze samenkomen in het historiestuk.

Strekking antwoord

− Het bestuderen van werk van andere schilders bij verzamelaars en/of handelaren. 

− Het leren van de werkwijze van zijn leermeester(s) (die uit andere steden kwamen of gereisd hadden). 

− Het ondernemen van studiereizen.

Strekking antwoord

- (compositie): Het historiestuk wordt gekenmerkt door een ordening van hele figuren binnen het vlak van het schilderij. In het genrestuk is sprake van een compositie met nadrukkelijke afsnijdingen.

− (ruimtelijkheid): Het historiestuk wordt gekenmerkt door een vrij ondiepe ruimte waarbij de hoofdfiguren zich op min of meer dezelfde afstand tot de beschouwer bevinden. In het genrestuk is sprake van een duidelijke dieptewerking die bepaald wordt door lijnperspectief en overlapping. − (schildertrant): Het historiestuk is relatief grof geschilderd. Het genrestuk is bijzonder fijn / glad geschilderd.