M5 Literatuur van de 19de eeuw: romantiek en realisme 2021-2022

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw
1 / 31
next
Slide 1: Slide
NederlandsMiddelbare schoolhavo, vwoLeerjaar 4,5

This lesson contains 31 slides, with interactive quizzes, text slides and 3 videos.

time-iconLesson duration is: 15 min

Items in this lesson

Literatuurgeschiedenis negentiende eeuw

Slide 1 - Slide

Historische context: historische achtergrond 1800-1875
Het doorwerken van de Verlichting:
  • Liberalisme werd de heersende ideologie 
  • Steeds meer politieke invloed voor de burgerij
  • Volken worden onafhankelijk
  • Afschaffing slavernij

Economische bloei door industriële revolutie en technische vernieuwingen

Slide 2 - Slide

Nederland 
1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)
v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
1839 Afscheiding België
1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie

Slide 3 - Slide

Culturele context
romantiek en realisme

Slide 4 - Slide

Romantiek
Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting
Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme
Kenmerken Romantiek: 
  • gevoeligheid: lyrische kunst
  • verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.
  • individualisme: nadruk op originaliteit

Slide 5 - Slide

Romantische schilderkunst
  • open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
  • warme kleuren
  • meer nadruk op kleur dan op vorm
  • onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Slide 6 - Slide

Natuur
Het schilderij 'Schipbreuk op een rotsachtige kust' (1837) van Wijnand Nuijen is een hoogtepunt uit de Nederlandse romantische schilderkunst. De natuur is erg belangrijk en wordt in romantische kunst vaak uitvergroot: zeer heftige stormen, zeer donkere en dreigende luchten, zeer grote bomen.

Slide 7 - Slide

Waarom is deze afbeelding 'romantisch'?

Slide 8 - Open question

Caspar David Friedrich, 'De wandelaar boven de nevelen' (1818).
Open compositie, warme kleuren, meer nadruk op kleur dan op vorm, onderwerp is de ongerepte natuur. Er spreekt verlangen en gevoel uit.

Slide 9 - Slide

Romantische literatuur kenmerken (algemeen):
  • Antirationalisme 
  • Nadruk op gevoel: Weltschmerz en Sehnsucht
  • Weltschmerz: romantische melancholie/droefgeestigheid
  • Sehnsucht: romantische verlangen naar het onbereikbare geluk.
  • Escapisme: het willen ontsnappen aan de realiteit
  • Individualiteit
  • Populaire genres: ballade, sprookje, griezelverhaal, historische roman, detective

Slide 10 - Slide

Sehnsucht is
A
Het verlangen naar het verleden.
B
Het verlangen naar de onbereikbare geliefde.
C
Het verlangen naar het onbereikbare.
D
Het verlangen naar exotische oorden.

Slide 11 - Quiz

Weltschmerz is
A
Suïcidaal zijn.
B
Verbolgen zijn over de liefde.
C
Hunkering naar een ideale samenleving.
D
Verdriet over een onvolmaakte wereld.

Slide 12 - Quiz

Een ander woord voor vluchten is
A
sciencefiction
B
industrialisering
C
escapisme
D
detectives

Slide 13 - Quiz

Sprookjes horen vooral bij de romantiek omdat men toen
A
geïnteresseerd was in oude volksverhalen.
B
geïnteresseerd was in het verleden.
C
wilde vluchten naar het platteland.
D
wilde vluchten uit het hier en nu.

Slide 14 - Quiz

Literaire ontwikkelingen: romantische literatuur en realistische literatuur

Slide 15 - Slide

Humor
  • gevoeligheid en onvrede over alledaagse werkelijkheid kunnen humor oproepen -> omgaan met kloof tussen werkelijkheid en ideaal

Slide 16 - Slide

Romantische literatuur

Slide 17 - Slide

Multatuli
  • Eduard Douwes Dekker (1820-1887)
  • mengeling van verschillende soorten teksten: exotische natuurbeschrijvingen, humoristische stukken en romantische passages -> betoog, bewijs, pamflet en geschiedenis.
  • directe stijl en non-conformistische standpunten
  • waarheidsvinding door literatuur

Slide 18 - Slide

Beweging van Tachtig/ Tachtigers
  • 1885 De Nieuwe Gids  (De Gids 1873 verleden als leerzame spiegel -> historische roman)
  • literatuur bevrijden van religieuze, morele en didactische doeleinden
  • zetten zich af tegen voorgangers (domineedichter)
  • tegencultuur/ l'art pour l'art/ individualisme/ stemmingskunst
  • Willem Kloos/ Lodewijk van Deyssel/ Frederik van Eden en Herman Gorter

Slide 19 - Slide

Welk begrip hoort niet bij de Tachtigers?
A
l'art pour l'art
B
Kunst is een persoonlijke uiting
C
vorm en inhoud zijn één
D
Kunst is de allerindividueelste expressie van de aller individueelste emotie

Slide 20 - Quiz

Frederik van Eeden
Willem Kloos
Herman Gorter
Lodewijk van Deyssel

Slide 21 - Drag question

Hoe heette de groep waarbij de schrijvers op de vorige slide aan verbonden waren? De ...

Slide 22 - Open question

Realistische literatuu

Slide 23 - Slide

Romantische en realistische literatuur: 
  • Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
  • Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver.
  • Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

Slide 24 - Slide

Frederik van Eeden (1860-1932)
  • Tachtiger
  • Psychiater
  • Maatschappijhervormer
  • De kleine Johannes (1887) = cultuursprookje = romantische literatuur
  • Van de Koele meren des doods (1900) = naturalistische roman= realistische literatuur
1

Slide 25 - Slide

Slide 26 - Video

Realistische literatuur kenmerken (algemeen):
  1. Realistische schrijvers streefden en streven ernaar hun teksten een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect).
  2. Het realisme richtte en richt zich op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
  3. Realistische schrijvers gaan uit van de (filosofische) aanname dat werkelijkheid en waarheid met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). Ze omarmen de moderniteit (+ waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
  4. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

De realistische roman maakt in de loop van de negentiende eeuw een ontwikkeling door van nog belerend naar objectief en naturalistisch.

Slide 27 - Slide

Belerend realisme
  • beschrijving eigentijdse werkelijkheid
  • moraliserende bedoeling
  • mijden schokkende onderwerpen
  • eenvoudige personages (goed/ slecht)
  • happy end

Slide 28 - Slide

Naturalisme (Zola)
  • determinerende omstandigheden (de vrije wil van de mens wordt aan banden gelegd erfelijkheidsfactoren en sociaal milieu)
  • temperamentleer
  • geen moralistische verteller/ ruimte- en tijdsbepalingen zijn concreet, levensecht en realistisch

Slide 29 - Slide

Slide 30 - Video

Slide 31 - Video