Thema 8 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Thema 8: Gedrag

BS 1. Wat is gedrag?

Alles wat je doet, zoals lachen of naar iets kijken is allemaal gedrag.
Als er iets gebeurt ontvangen jouw hersenen een prikkel, en ontstaat een impuls die zorg voor een reactie in je spieren dit heet een respons.
Gedrag bestaat meestal uit een groot aantal handelingen.

Studie van gedrag.

Het gedrag van dieren word meestal in het wild bestudeert, omdat dieren dan hun natuurlijke gedrag tonen.

Gedrag moet objectief waargenomen worden, dan worden er alleen feiten gebruikt en geen meningen van de waarnemer.
De studie van gedrag heet Ethologie.
Een beschrijving van de handelingen van een dier heet een Ethogram.
Een lijst van opeenvolgende handelingen van een dier heet een protocol.

Ethogram

objectieve beschrijving van de handelingen van een dier

Voorbeeld van een protocol

Wat is een protocol?

lijst met waargenomen handelingen

Gedragsketens

Als gedrag uit een serie handelingen in een vaste volgorde bestaat spreken we van gedragsketen.
Gedragsketens zijn vaak te zien bij het paringsgedrag.
Dit gedrag gaat vooraf voor de voortplanting.

BS 2. Oorzaken van gedrag

Een prikkel is een verandering die je waarneemt in je omgeving of in je lichaam.

Honger, Dorst en angst zijn voorbeelden van inwendige prikkels.
Prikkels die je met je zintuigen waarneemt zijn Uitwendige prikkels.

BS 2. Oorzaken van gedrag

 Een reactie op een prikkel is een respons.

Gedrag is het resultaat van een prikkel en motivatie.

Motivatie wordt veroorzaakt door inwendige prikkels, zoals honger of dorst.

Deze zorgen ervoor dat je iets gaat doen!

Sleutelprikkels spelen een bepaalde rol bij het veroorzaken bij een bepaald gedrag.
Een prikkel die een sterkere reactie veroorzaakt dan een sleutelprikkel heet een Supranormale prikkel.
het gedrag van mensen die producten kopen heet Consumentengedrag.

Sleutelprikkels

Prikkels die een doorslaggevende rol hebben in het uitlokken van gedrag noemen we sleutelprikkels.

Supranormale prikkels

Supranormale prikkels hebben helemaal een onweerstaanbare invloed op het gedrag van diegene die de prikkel ontvangt. Supranormale prikkels zijn sterk overdreven sleutelprikkels.

BS 3. Aangeboren en aangeleerd gdrag.

Erfelijke factoren zijn genen.
Als erfelijke factoren gedrag bepalen, is dat aangeboren gedrag.
Aangeboren gedrag heet bij dieren Instinct.
Als gedrag ontstaat door leren, is dit aangeleerd gedrag.

Aangeboren gedrag (Instinct)

Al vanaf de geboorte kunnen mensen gedrag vertonen dat nuttig kan zijn, maar is niet altijd effectief!

Gewenning

Dezelfde prikkel houdt langere tijd aan, dus worden de impulsen steeds minder

Gewenning

Inprenten

• Inprenten = Leren in een gevoelige periode.
  Direct na de geboorte en in de eerste weken erna. (afhankelijk van de diersoort)

• Wordt onthouden en niet meer vergeten

• Vaak bij herkennen moeder zoals bij ganzen.
  

Conditioneren

Een bepaald gedrag wordt aangeleerd door beloning of straf.

Proefondervindelijk leren (Trial-and-error)

- leren van ervaringen die worden opgedaan bij het uitvoeren van bepaald gedrag

- Vogel eet geen oranje rupsen meer na slechte ervaring met oranje rups

-Jonge beren die vis proberen te vangen (ook deels imitatie)

Inprenting

Trial and error

leren door toevallige ontdekkingen / proefondervindelijk leren

Proberen tot het werkt.

BS 4. Sociaal gedrag

Bepaalde handelingen worden ook wel als signalen gezien.
Het afgeven van signalen is een vorm van communicatie.
Gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar heet sociaal gedrag.
Dieren die in een groten groep leven maken gebruik van verschillende taakverdelingen.

Het gebied wat een dier verdedigt tegen andere diersoorten heet een territorium.
Als dieren hun territorium verdedigen maken gebruik van dreiggedrag.
Dreiggedrag bevat vaak kenmerken van aanvalsgedrag en vluchtgedrag.

Territoriumgedrag :vb hond

waarom? om zijn territorium aan te geven  en te beschermen

Territoriumgedrag

Territoriumgedrag

Dreiggedrag = gedrag bedoeld om indringers te verjagen

Territoriumgedrag (bij het dreigen)  

Imponeergedrag: zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maken 

Territoriumgedrag

Aanvalsgedrag = gedrag waarbij een dier gaat vechten met een ander dier

Bij het dreigen kunnen dieren imponeergedrag tonen. ze maken zich zo groot en indrukwekkend mogelijk.
Verantwoorde behuizing houdt in dat 

dierentuinen en boerderijen betere 

dierverblijven krijgen.

Paringsgedrag bestaat bij veel dieren uit baltsgedrag. Gevolgd door de paring.
Baltsgedrag is bedoelt om een partner aan te trekken en om de motivatie voor de paring te vergroten.
Het verzorgen van de eieren en de jongeren heet broedzorg.

Broedzorg

Het verzorgen van eieren of jongen heet broedzorg. 

Dit verschilt per diersoort. 

Broedzorg

Broedzorg = Het verzorgen van eieren en jongen.

Dit is vaak een combinatie van voedingsgedrag en verzorgingsgedrag

Paringsgedrag

Paringsgedrag wordt ook wel balts genoemd. 

Het bestaat uit een aantal handeling die een gedragsketen vormen. Dit is een signaal voor de partner.

Paringsgedrag is bedoeld om een partner aan te trekken en de motivatie voor een paring (voortplanting) te vergroten. 

Bij dieren die in grote groepen leven bestaat vaak uit een bepaalde rangorde.
Een rangorde voorkomt veel conflicten tussen dieren bijvoorbeeld over voedsel.
Het dier dat bovenaan de rang staat is dominant.
De rangorde bij kippen worden Pikorde genoemd.

BS 5. Gedrag bij mensen

Mensen hebben normen en waarden voor hun gedrag.
Normen zijn gedragsregels die voor ieder anders zijn.
Waarden zijn uitgangspunten die mensen gebruiken bij het inrichten van hun leven.

Normen en waarden

Normen =>  Regels over hoe iets moet. 

Bijvoorbeeld: je moet stoppen voor een stoplicht (anders kan je een boete krijgen)

Waarden => Hoe jij en je omgeving vinden dat iets moet.

Bijvoorbeeld: je staat op in de bus voor een persoon die slecht ter been is.

Normen en waarden

Normen = gedragsregels 

Waarden = ideeën wat mensen belangrijk vinden

• Verschilt per cultuur
• Hebben dieren niet

Een rol is iets wat jij speelt voor iemand in zijn leven.
Bijvoorbeeld op school speel jij de rol van de leerling.
Al het gedrag dat bij een bepaalde rol hoort, noemen we het rolpatroon.

Een bekende rolpatroon is het traditionele man-vrouwrolpatroon.