T9 en T10

T9 en T10

Hoofdstuk 9 – Tijd van wereldoorlogen

1. Wat zijn de oorzaken van WO I?
2. Waarom werd WO II een wereldoorlog?

Nationalisme, imperialisme, militarisme, bondgenootschappen, moord op Franz Ferdinand.

Door betrokkenheid van meerdere continenten, wereldmachten, koloniale troepen en wereldeconomie.

1. Spanningen in Europa vóór 1914

Belangrijke oorzaken:

- Nationalisme: Volkeren wilden hun eigen land of macht. Bijv. Serviërs wilden vrij zijn van Oostenrijk-Hongarije.

- Militarisme: Landen bouwden grote legers. Oorlog werd als een eerlijke oplossing gezien.

- Bondgenootschappen: Landen sloten geheime of open verdragen:

Triple Entente: Frankrijk, Rusland, Groot-Brittannië

Triple Alliantie (Dreibund): Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Italië

- Koloniale rivaliteit: Vooral tussen Frankrijk en Duitsland in Afrika en Azië.

➡️ Europa was een soort kruitvat dat op ontploffen stond.

2. De directe aanleiding – de moord in Sarajevo

📅 28 juni 1914

De Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand werd vermoord in Sarajevo door Gavrilo Princip, een Servische nationalist (lid van de groep "De Zwarte Hand").

➡️ Oostenrijk-Hongarije zag dit als een kans om Servië aan te pakken.

Oorlog breekt uit (juli – augustus 1914)

23 juli: Oostenrijk stuurt een streng ultimatum aan Servië.

28 juli: Servië weigert enkele eisen → Oostenrijk verklaart de oorlog.

Rusland steunt Servië → mobiliseert leger.

Duitsland steunt Oostenrijk → verklaart oorlog aan Rusland (1 augustus).

Frankrijk steunt Rusland → Duitsland verklaart ook aan Frankrijk de oorlog.

Duitsland valt via België binnen (Schlieffenplan).

Groot-Brittannië verdedigt België → verklaart Duitsland de oorlog (4 augustus).

➡️ Binnen een week is het een oorlog tussen de grote mogendheden.

Van Europees conflict naar wereldoorlog

Door de kolonies en bondgenoten wereldwijd:

Vecht men ook in Afrika, het Midden-Oosten en Azië.

Trekken landen als Japan en later de VS zich bij de oorlog.

Kort gezegd: Waarom begon WO I?

Een combinatie van:

1. Diepgewortelde spanningen (nationalisme, militarisme, bondgenootschappen).
   
2. De moord op Franz Ferdinand als vonk.
   
3. Escalatie door wederzijdse oorlogsdreigingen en slechte communicatie.
   

Von Schlieffenplan

Von Schlieffenplan 

Niet succesvol:

-Rusland mobiliseerde eerder dan verwacht

- België bood tegenstand

- Na schenden Belgische neutraliteit verklaart Groot-Brittannië oorlog aan Duitsland 

📜 Wat was het Verdrag van Versailles?

Het Verdrag van Versailles was het belangrijkste vredesverdrag na de Eerste Wereldoorlog. Het werd op 28 juni 1919 ondertekend in het Paleis van Versailles (Frankrijk), precies vijf jaar na de moord op Franz Ferdinand.

Belangrijkste punten van het verdrag

1. Duitsland kreeg de schuld van de oorlog

Artikel 231: "Duitsland is verantwoordelijk voor het uitbreken van de oorlog."

Dit wordt de "Oorlogsschuldclausule" genoemd.

2. Zware straffen voor Duitsland

Duitsland moest veel grondgebied afstaan (bijv. Elzas-Lotharingen aan Frankrijk).

Het leger werd sterk beperkt (maximaal 100.000 soldaten, geen tanks of luchtmacht).

3. Duitsland moest herstelbetalingen doen aan de geallieerden (miljarden marken).

Duitsland verloor al zijn kolonies

Die werden verdeeld onder Groot-Brittannië, Frankrijk en Japan.

4. Oprichting van de Volkenbond (League of Nations)

Een internationale organisatie om nieuwe oorlogen te voorkomen (voorloper van de VN).

Gevolgen van het verdrag

1. Veel Duitsers vonden het verdrag vernederend en oneerlijk.
   
2. Het zorgde voor woede en frustratie in Duitsland.
   
3. Deze onvrede droeg later bij aan de opkomst van Hitler en de Tweede Wereldoorlog.
   

Wat is de dolkstootlegende?

Interbellum

1. Politieke onrust en opkomst van extremisme

In Duitsland groeit het nationalisme na WO I.

Fascisme in Italië (Mussolini) en nazisme in Duitsland (Hitler).

2. Economische crisis

Na een korte bloei in de jaren '20 volgt de beurscrash van 1929.

Massale werkloosheid en armoede → mensen zoeken radicale oplossingen.

Interbellum

3. Verdrag van Versailles zorgt voor onvrede

Vooral in Duitsland is er veel haat tegen de strenge bepalingen.

4. Instabiele democratieën

Veel landen krijgen voor het eerst een parlementaire democratie, maar die zijn vaak zwak.

In landen als Duitsland, Italië en Spanje verdwijnen ze weer.

5. Opkomst van Hitler en voorbereiding op WO II

In 1933 wordt Hitler rijkskanselier.

Duitsland bewapent zich opnieuw en breekt het Verdrag van Versailles.

Hoe begon de Tweede Wereldoorlog?

1 september 1939: Duitsland valt Polen binnen

Dit is het officiële begin van de Tweede Wereldoorlog.

Maar er waren al jaren van spanningen vooraf.

Oorzaken van WO II

1. Onvrede over het Verdrag van Versailles

Duitsland voelde zich vernederd.

2. Economische crisis, armoede en nationalisme groeiden.

Opkomst van Adolf Hitler en de nazi’s (1933)

 Hitler beloofde Duitsland sterk te maken.

Hij brak regels van het Verdrag (bijv. herbewapening).

Oorzaken van WO II

3. Expansie van Duitsland

1938: Anschluss (aansluiting met Oostenrijk)

1938: Duitsland neemt Sudetenland (deel van Tsjecho-Slowakije)

1939: Heel Tsjecho-Slowakije bezet

4. Afspraken met andere landen

Niet-aanvalsverdrag met Sovjet-Unie (Molotov-Ribbentrop Pact)

In het geheim spraken ze af om Polen te verdelen

Hoe eindigde de Tweede Wereldoorlog?

3. E🇩🇪 In Europa:

Mei 1945: Duitsland geeft zich over (Hitler pleegt zelfmoord op 30 april)

8 mei 1945 = Bevrijding van Europa (VE-day)

🇯🇵 In Azië:

Augustus 1945: VS gooit atoombommen op Hiroshima en Nagasaki

15 augustus: Japan geeft zich over

 Na de oorlog: geen verdrag zoals Versailles

Er kwam geen één groot vredesverdrag zoals na WO I, maar wel:

Conferenties tussen de geallieerden (bijv. Jalta en Potsdam)

Duitsland werd verdeeld in vier zones (VS, VK, Frankrijk, Sovjet-Unie)

In 1949: ontstaan van West-Duitsland (BRD) en Oost-Duitsland (DDR)

Belangrijke gevolgen

1. De Verenigde Naties (VN) werden opgericht (1945) om nieuwe oorlogen te voorkomen
   
2. De Koude Oorlog begon tussen het Westen en de Sovjet-Unie
   
3. Europa moest heropgebouwd worden (Marshallplan)
   

Keerpunten in WO II: een kort overzicht

 

• 1. Battle of Britain (juni - oktober 1940)  > D-Day mogelijk (6 juni 1944)
• 2. Operatie Barbarossa (juni 1941)            > einde niet-Aanvalsverdrag / Rusland in oorlog
• 3. Pearl Harbor (7 december 1941)            > Amerikaanse deelname aan WO II > 'De Grote Drie'
• 4. Slag om Stalingrad (42/43)                      > eerste nederlaag van Hitler, begin opmars Russen
• 5. D-Day  (6 juni 1944)                                      > Landing Geallieerden op Normandië: '2e Front'
• 6. Inname Berlijn Russen (april 45)           > capitulatie Duitsland
• 7. Atoombommen (6/9 aug '45)                 > capitulatie Japan, einde WO II

conferentie van Teheran, '43

Hiroshima, aug '45

Belangrijk I:

• 1. WO II bracht 'De Grote Drie' bij elkaar:
•     er was een gemeenschappelijke vijand.
• 2. WO II ging over in de Koude Oorlog:
•     De periode van 1945 - 1991 waarin:
•     het communisme (olv de SU) en 
•     het kapitalisme (olv de VS) elkaar zien
•     als een bedreiging, met als gevolg:
•     (atoom)bewapening

Belangrijk II:

• K.O. leidde tot bewapeningswedloop
• K.O. indirect gevoerd door grootmachten:
• Berlijnse Blokkade (1948/49)
• Korea Oorlog (1950-1953)
• Vietnam Oorlog (1945-1975)
• Bouw Berlijnse Muur (1961)
• Cuba-crisis (1962)

Belangrijk ook:

• Na WO II dekolonisatie, o.a. in:
• Korea (1945, Japan)
• Vietnam (1945, Frankrijk)
• India (1947, Engeland)
• Palestina > Israel 
• Filipijnen (1947, VS)
• Nederlands-Indië (1949, Nederland)
• Cambodja (1953, Frankrijk)


• Marokko (1956, Frankrijk)
• Afrikaanse koloniën (1960 >) worden ze
• Kapitalistisch of communistisch?

Conferentie van Jalta, o.a:

• Oprichting van de Verenigde Naties
• democratie in bevrijde gebieden
• Dld verdeeld in bezettingszones
• Berlijn ook opgedeeld
• Ontwapening Duitsland
• herstelbetalingen
• 'Cordon sanitaire' aan westgrens SU >
• gevolgen voor Polen en Baltische staten
• SU verklaart oorlog aan Japan

Dus: nog tijdens WO II al spanningen tussen Westen en Oosten:

• Onenigheid over:
• 1. de manier waarop er nieuwe regeringen in de bevrijde gebieden in Europa komen >
•     West-Europa: parlementaire democratieën
•    Oost-Europa: volksdemocratieën (alleen communistische partij toegestaan) 
• 2. de grenzen van het verslagen Duitsland       Jalta                                            Potsdam
• 3. de invloedssferen in Europa

Zoek de verschillen

Verschillen in aanpak in bezettingszones nemen toe:

• Russen willen de Sovjetzone (evenals Oost-Europa) binnen hun invloedssfeer:
  
• - verkiezingsuitslag in SU zone 1946 niet geaccepteerd >
  
• - SED toch aan de macht
  
• -  tegenstanders opgepakt
  
• - geheime politie actief
  
• - controle over massamedia > propaganda 
  
• - herstelbetalingen > industrieën ontmanteld 
  
• Belangrijk: in de westelijke zones kostte de hulp aan het Duitse volk miljoenen >
  
• Gevolg: VS/GB/Fr: 'Wederopbouw Duitsland noodzakelijk' >
  
• Geldsanering > nieuwe munteenheid
  

Berlijnse Crisis (1948/1949)

•  nav. invoeren één munt in west. zones >
  
•  Stalin blokkeert toegangswegen W-Berlijn 
  
•  grote tekorten in West-Berlijn >
  
•  Luchtbrug:  
• documentaire (5 minuten)

Luchtbrug naar West-Berlijn

                     1948 -1949 (11 maanden)

Berlijnse Crisis (1948/1949)

•  nav. invoeren één munt in west. zones >
  
•     Stalin blokkeert toegangswegen W-Berlijn >
  
•     grote tekorten in West-Berlijn >
  
•     Luchtbrug >
  
•     na 11 maanden blokkade opgeheven.
  
• Gevolgen crisis:
  
•     - Duitsland opgedeeld in BRD en DDR (1949)
  
•     - Navo opgericht (1949) >
  
•     - Warschau-pact (1955):
  
•        BRD lid van de Navo!!!
•   -  Adenauer: 'Westbindung'
• -   ec. samenwerking in Europa >
•     OEES en EGKS

Na WO II: 

Breuk isolationisme VS:

• Trumandoctrine (1947):
• 'ieder land dat zich bedreigd voelt, van binnenuit of van buitenaf, door een ander systeem, kan rekenen op de steun van Amerika'
• Marshallplan (1947)
• Economisch hulpprogramma voor door de oorlog getroffen   landen (13 miljard nu: 100 miljard)
• ook aangeboden aan oost-Europese landen...
• Europese samenwerking afgedwongen (OEES, OGKS)
• Alles onderdeel van: Containmentpolitiek:
• uitbreiding van het communisme beperken
• Onder Eisenhower (1952 - 1960):
• Domino-theorie >
• belangrijk in o.a. Azië (Vietnam)

Het wantrouwen tussen Westen en Oosten verder aangewakkerd door: de atoombom                                              (25 van de 50 minuten)

Onrust in de DDR

• Al vrij snel na WO II grote verschillen in economisch opzicht Oostblok en Westblok
  
• zeer zichtbaar in Berlijn
• Na opvoeren werkdruk in DDR, vele demonstraties van arbeiders (1953)
• in opdracht van Ulbricht hard neergeslagen door Volkspolizei  en het leger. 
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• 
  
• DDR werd een totalitaire staat met grote rol van de Stasi
• Groeiende ontevredenheid leidde tot vlucht vele burgers, via Berlijn. Gevolg >>>>>>>>>>>>

Berlijnse Muur (1961-1989)

• Laatste 'gat in het 'IJzeren Gordijn'
• Doel: tegengaan vlucht naar West-Berlijn
• Vooral jeugd en intelligentsia vluchtte
• Benaming Muur door DDR bestuur:
• 'anti-fascistische beschermingsmuur'
• gezinnen van elkaar gescheiden >
• vluchtpogingen
• filmimpressie

Walter Ulbricht

leider DDR

Hoofdstuk 10 – Tijd van de televisie en computer

1. Welke ontwikkelingen leidden tot de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog?

2. Wat wordt bedoeld met de Koude Oorlog, en hoe kwam deze tot uiting in Europa?

3.Wat veranderde er in Nederland op het gebied van sociaal-culturele verhoudingen vanaf de jaren ’60?

4. Wat was het belang van Europese samenwerking na 1945?

Nationalisme, imperialisme, militarisme, bondgenootschappen, moord op Franz Ferdinand.

Door betrokkenheid van meerdere continenten, wereldmachten, koloniale troepen en wereldeconomie.