1.3 Media en nepnieuws

1.3 Media en nepnieuws

Wat gaan we deze les doen?

• Huiswerk bespreken:  
• Heeft iemand al een onderwerp voor de PO?
• Uitleg par. 1.3 Media en nepnieuws (blz. 18 tekstboek)
• Actualiteiten verbinden aan de nieuwe leerstof
• Aan de slag met 1.3 of de PO

Leerdoelen 1.3

In deze paragraaf leer je:

• wat nepnieuws is en hoe je dit kunt herkennen en wat de gevaren zijn
  
• de betekenis van de begrippen manipulatie, propaganda en indoctrinatie en deze kunnen toepassen op actualiteiten.
  
• Als mensen nemen we informatie nooit objectief waar. Hoe je kijkt en oordeelt, heeft te maken met je referentiekader en met selectieve waarneming.

Wat is nepnieuws?

• Nepnieuws is nieuws dat niet op waarheid is berust.
  
• Er wordt geld mee verdiend.
  
• Is soms bedoeld om je bewust te misleiden.
  
• Het zijn vaak sensationele berichten. 
  
• Hoe meer je erop klikt, hoe vaker het bericht in zoekmachines en sociale media verschijnt.
  

Manipulatie, propaganda en indoctrinatie

Reclamemakers willen je 'iets' laten geloven

Politici gebruiken het om partijprogramma aan te prijzen of om tegenstanders zwart te maken

Komt veel voor in dictaturen waar geen vrije media bestaan. Doel: controle van de machthebbers over wat burgers te zien en te horen krijgen.

nos.nl

Een voorbeeld

Dit is een video van een vader die afscheid zou nemen van zijn dochter en, zo werd beweerd, zelf achterbleef om te vechten tegen de Russen. 

In werkelijkheid bleek precies het tegenovergestelde aan de hand: de pro-Russische separatist nam afscheid van zijn dochter, die naar Rusland werd geëvacueerd.

Gaat het hier om manipulatie, propaganda of indoctrinatie?

Nog een voorbeeld

Om te zorgen dat ook de komende generatie Russen het politieke patriottisme van Poetin ter harte neemt, richt de beïnvloeding van Poetin zich ook op kinderen. De patriottische boodschap wordt er al vroeg ingehamerd. Op scholen, maar vooral in jeugdorganisaties.

Gaat het hier om manipulatie, propaganda of indoctrinatie?

Gaat het hier om manipulatie, propaganda of indoctrinatie?

Wit-Rusland is een autoritair regime. De staatsmedia is in handen van dictator Loekasjenko. Alle programma’s berichten positief over zijn regime.

Maar: propaganda werkt alleen als burgers naar de zenders kijken. En volgens Engelse onderzoekers heeft de bevolking massaal de tv uitgezet. 

Ze kijken liever naar Tut.by (een nieuwssite die Loekasjenko heeft verboden).

Propaganda

Gevaar van nepnieuws

Als burger heb je betrouwbare informatie nodig. Door nepnieuws weet je niet goed meer wat waar is en onwaar.

Risico's van nepnieuws:

1. Nepnieuws geeft onrust: welke informatie (bijv. over vaccinaties) is betrouwbaar en welke niet? 
   
2. Het kan leiden tot polarisatie: het proces waarbij tegenstellingen tussen groepen groter wordt en steeds meer tegenover elkaar komt te staan.
   
3. Ontstaan van complottheorieën: die gaan ervan uit dat bepaalde gebeurtenissen het resultaat zijn van een samenzwering tussen mensen of groepen met kwaadaardige bedoelingen.
   

Nepnieuws herkennen

Door deze vragen te beantwoorden weet je of een bericht echt is op nep. 

bron 10 tekstboek

Complottheorie

• Nepnieuws draagt ook bij aan het ontstaan van complottheorieën. 
• Een complottheorie gaat ervan uit dat bepaalde gebeurtenissen het resultaat zijn van een samenzwering tussen mensen of groepen met kwaadaardige bedoelingen.
• De meeste complottheorieën gaan uit van samenzweringen binnen de overheid, media, wetenschap of elite. Complotdenkers beweren dan dat die het bij het verkeerde eind hebben of met opzet iets verzwijgen.
  
• VB: ‘De maanlanding is in scène gezet’ of ‘de Holocaust bestaat niet’.

Filterbubbel

• Door de checklist te gebruiken én professionele nieuwsmedia te volgen kun je nepnieuws beter herkennen.

• Maar: je krijgt dan nog niet altijd objectieve informatie. Dat komt door de filterbubbel: websites stemmen hun resultaten af op jouw zoekgedrag:  ze doen dat door algoritmes en big data. 
  

• Sociale media als Facebook en Instagram maken hier gebruik van.
  

• Je krijgt dus ‘gekleurde’ informatie.
  

Voorbeeld filterbubbel

Zoekresultaten bij de zoekterm Zuid-Afrika: 

•  Ouders krijgen waarschijnlijk informatie over reizen naar Zuid-Afrika. 
• Jij krijgt waarschijnlijk informatie voor een werkstuk. 
  
• Een politiek actief persoon krijgt informatie over de politieke situatie.
  

Referentiekader

Als mensen nemen we informatie nooit objectief waar. Hoe je kijkt en oordeelt, heeft te maken met je referentiekader.

Feit of mening?

Om informatie goed te kunnen interpreteren, moet je feiten en meningen van elkaar onderscheiden. Feiten zijn objectief en meningen zijn subjectief.

Feiten kun je aantonen met onderzoek.

Een mening is persoonlijk.

Professionele media

• Professionele journalisten houden zich zoveel mogelijk aan de feiten.
  
• Voorbeelden: NOS, RTL nieuws, Nu.nl en landelijke kranten zoals NRC, Trouw, Volkskrant, AD en de Telegraaf.
• Belangrijke regel is hoor- en wederhoor: alle betrokkenen moeten (de kans krijgen te) worden gehoord.

Actualiteit: rapport RSF

• Na Noorwegen, Denemarken en Zweden kende Nederland afgelopen jaar de hoogste mate van persvrijheid ter wereld. Dat blijkt uit een jaarlijks rapport van Verslaggevers zonder Grenzen (RSF). 

• In het rapport staat dat er in Nederland "grote uitdagingen" zijn, maar dat instituties de vrije en onafhankelijke journalistiek structureel verdedigen. Positief is volgens de onderzoekers verder dat Amsterdam een belangrijk toevluchtsoord is geworden voor Russische journalisten die hun land om veiligheidsredenen zijn ontvlucht.
• Afghanistan, Syrië en Eritrea staan onderaan de lijst als het gaat om persvrijheid. Syrië en Eritrea zijn volgens Verslaggevers zonder Grenzen "wetteloze gebieden" voor persmedewerkers. Er zijn veel arrestaties, verdwijningen en gijzelingen van journalisten.
  

rsf.org

Wat doet de NPO?

• De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) verzorgt de programma’s op de publieke zenders. Zowel op de radio en televisie. 
• Doel is programma’s uitzenden die geschikt zijn voor alle groepen in de samenleving.
  
• De publieke omroep moet zorgen voor een gevarieerd media-aanbod (Mediawet)
• De programma’s moeten ook een publieke waarde hebben. Dat houdt in dat de programma’s: gevarieerd zijn; een hoge kwaliteit hebben; geschikt zijn voor alle groepen in de samenleving.
• Programma’s van de publieke omroep mogen niet alleen gemaakt worden voor het grote publiek. Ook voor kleinere doelgroepen - bijvoorbeeld liefhebbers van kunst en cultuur – moeten er programma’s worden gemaakt. Dat geldt ook voor de verschillende bevolkingsgroepen.
  

Afsluiting

De leerdoelen van deze paragraaf:

• wat nepnieuws is en hoe je dit kunt herkennen en wat de gevaren zijn
• de betekenis van de begrippen manipulatie, propaganda en indoctrinatie en deze kunnen toepassen op actualiteiten.
• Als mensen nemen we informatie nooit objectief waar. Hoe je kijkt en oordeelt, heeft te maken met je referentiekader en met selectieve waarneming.
• Huiswerk: