Les 5: Wie heeft de macht?

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Maatschappijkunde 2024-2025
Periode 3 Politiek - Les 5: Wie heeft de macht? 

Startklaar

• Op je plek zitten
  
• Telefoon in het Zakkie
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
  
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Leerdoelen

• Je kunt de verhouding tussen het parlement en de regering uitleggen (I)
• Je kunt het verband uitleggen tussen kabinetsformatie, compromissen en regeerakkoord (I)
• Je kunt de begrippen oppositie en coalitie uitleggen (R)

4.5 Wie heeft de macht?

Machtenscheiding

In Nederland ligt de macht nooit bij 1 persoon of een kleine groep mensen. De macht is verdeeld in drie delen: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht. 

Het parlement is de wetgevende macht en wordt door de bevolking gekozen. De regering is de uitvoerende macht, maar wordt niet door de bevolking gekozen. Hoe komt de regering dan wel tot stand? En wie heeft meer macht: het parlement of de regering? 

4.5 Wie heeft de macht?

Kabinetsformatie

Na de verkiezingen moet er een nieuw kabinet worden gevormd. Dit bestaat uit partijen die willen samenwerken en een meerderheid in de Tweede Kamer hebben. Die meerderheid is nodig om wetten aan te kunnen nemen. Het komt bijna nooit voor dat 1 partij de meerderheid haalt. De grootste partij probeert als eerste om een kabinet te vormen en voert hiervoor gesprekken met andere partijen. Deze gesprekken noemen we de kabinetsformatie: de onderhandelingen om tot een nieuw kabinet te komen. 

4.5 Wie heeft de macht?

Compromissen

De onderhandelingen voor de kabinetsformatie zijn vaak lastig. Partijen hebben verschillende ideeën en belangen. Als ze gaan samenwerken, moeten ze met elkaar in gesprek gaan en compromissen sluiten. Dit zijn afspraken waarbij alle betrokkenen een beetje toegeven. 

Ze komen dan ook niet altijd na wat ze de kiezers beloofd hadden. Bijvoorbeeld: partij A is tegen taakstraffen en voor gevangenisstraffen. Partij B vindt juist dat een taakstraf beter werkt tegen criminaliteit. Een compromis is dan een voorwaardelijke taakstraf: als je de taakstraf niet goed uitvoert, moet je alsnog de cel in. 

4.5 Wie heeft de macht?

Plannen maken

Bij het vormen van een nieuwe regering komt er meestal een regeerakkoord. Dit zijn de plannen van de regering voor de komende jaren. Is bezuinigen het belangrijkste? Of gaat er juist extra geld naar onderwijs of milieu? Wie worden de nieuwe ministers en staatssecretarissen? Als de regeringspartijen het eens zijn, dan tekenen ze het regeerakkoord en kan het kabinet aan het werk. 

4.5 Wie heeft de macht?

Coalitie en oppositie

De partijen die samen de regering vormen noem je de coalitie. Deze regeringspartijen hebben in de Tweede Kamer samen de meeste zetels. De Kamerleden van deze coalitiepartijen stemmen bijna altijd voor de plannen van de 'eigen' ministers. 

De andere partijen in de Kamer noem je de oppositie, de partijen die niet in de regering zitten. Zij hebben vaak andere ideeën over wat het beste is voor Nederland. Daarom stemmen zij vaak tegen de plannen van het kabinet of ze komen zelf met een wetsvoorstel. 

www.partijgedrag.nl

4.5 Wie heeft de macht?

Verhouding tussen regering en kabinet

Ministers zijn steeds in gesprek met het parlement. Zij moeten de Kamerleden op de hoogte houden van hun plannen en maatregelen. Kamerleden stellen vaak vragen aan ministers over hun beleid. En als ze kritiek hebben, kunnen ze een minister via een motie dwingen het beleid aan te passen. Als ze Kamer echt ontevreden is over een minister, dan kunnen ze deze laten aftreden. Problemen tussen het parlement en een minister kunnen zelfs leiden tot het aftreden van het hele kabinet. Dit noemen we een kabinetscrisis. Er worden dan meestal nieuwe Tweede Kamerverkiezingen gehouden, ook al zijn de vier jaar na de vorige verkiezingen nog niet voorbij. Op dat moment krijgen de kiezers dus opnieuw de kans om via hun stem te laten weten wat ze van de politieke situatie vinden. 

4.5 Wie heeft de macht?

Wie heeft de macht?

Wie heeft de meeste macht in Nederland: de wetgevende macht of de uitvoerende macht? Ministers zie je vaak in de media. Ze hebben veel verantwoordelijkheid. Ze moeten de wetten uitvoeren en hebben daarom veel macht. 

Maar het parlement moet hiervoor altijd eerst toestemming geven. Ministers moeten zich aan de wetten houden die het parlement heeft aangenomen. Als ee nminister dat niet doet, kan het parlement hem of haar wegsturen. Het parlement kan ook het vertrouwen in het hele kabinet opzeggen. Het kabinet moet dan aftreden. In Nederland heeft het parlement dus altijd het laatste woord. 

Begrippen uit deze les

• kabinetsformatie
• compromis
• regeerakkoord
• coalitie
• oppositie
• motie
• kabinetscrisis