Vooruitblik 9.3

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Vooruitblik 9.3

Deze les:

- 9.3 leerdoel 8: dominant/recessief + stambomen

- Oefenen!

* Extra uitdaging? Joost de guppykweker (bouwt erfelijkheid op tot vwo examenniveau)

* Doubleurs aan de slag met poster cellen

* Anders? Zelf werken op de gang

Leerdoelen en begrippen 9.3 

8. Je leidt uit een stamboom af of allelen dominant of recessief zijn. 

9. Je leidt uit een stamboom af of een eigenschap op een autosoom of op een X-chromosoom ligt.  

stamboom, dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, X-chromosomaal

Fenotype/ Genotype

Fenotype: beschrijving van een eigenschap

Bijvoorbeeld: blond/ bruin/ zwart/ grijs haar, wel/ niet tongrollen, wel/ geen suikerziekte, koriander smaakt wel/ niet naar zeep, kleurenblind/ kleurenziend, bloedgroep A/B/AB/0

Genotype: beschrijving van de aanwezige allelen

AA, bb, I^AI^A, X^aY

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

Een dominant allel noteer je met een HOOFDLETTER.

Dominant/ recessief

Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

Een recessief allel noteer je met een kleine letter.

Dominant/ recessief

Allelen van hetzelfde gen (eigenschap) hebben dezelfde letter (HOOFD of klein)

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen is homozygoot.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is AA (homozygoot dominant) of aa (homozygoot recessief).

Kan alleen A of a doorgeven.

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen is heterozygoot.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Welk genotype heeft een organisme als een eigenschap homozygoot recessief is?

1. Rr
2. rr
3. RR

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor (B) bruine ogen is dominant over het allel voor (b) blauwe ogen. Welke genotypen kan de vader gehad hebben?

1. Alleen BB
2. Alleen Bb
3. BB of Bb
4. Bb of bb

Als dit kind blauwe ogen had gekregen. Welke genotypen kunnen de ouders dan niet hebben?

1. Bb en bb
2. bb en bb
3. BB en Bb

Een hamster met zwart haar paart met een hamster met wit haar. Ongeveer de helft van de jongen heeft wit haar. De andere hamsters hebben zwart haar.
Welke conclusie kan hieruit getrokken worden?

1. Beide hamsters zijn homozygoot
2. Een van de hamsters is homozygoot en de andere is heterozygoot
3. Wit haar is dominant en zwart haar is recessief
4. Zwart haar is dominant en wit haar is recessief

Een ziekte is dominant, en wordt aangeduid met 'A'.

Wat is het genotype van de gezonde personen?

1. AA
2. Aa
3. AA of Aa
4. aa

Een ziekte is dominant, en wordt aangeduid met 'A'.

Wat is het genotype van de door de ziekte aangedane personen?

1. AA
2. Aa
3. AA of Aa
4. aa

Oefening

Bij bananenvliegjes is het allel voor lange vleugels (A) dominant over het allel voor korte vleugels (a).

a. Welke genotypes behoren bij een langvleugelige vlieg?

b. Wat is het genotype van een kortvleugelige vlieg? 

c. Werk een kruising uit tussen twee langvleugelige vliegjes die kortvleugelige nakomelingen krijgen.

d. Hoeveel procent van de vliegjes zijn kortvleugelig?

Drager

Een heterozygoot individu heeft het dominante fenotype maar is drager van het recessieve allel.

Hij/zij kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor recessieve fenotype in de voldoende generatie.

Oefening

PKU is een erfelijke stofwisselingsziekte. Dit wordt onderzocht met bloed uit een hielprik bij pasgeboren baby's. Wanneer het kind PKU heeft zal het kind een speciaal dieet moeten volgen.

Twee ouders zijn beiden drager voor PKU, ze hebben al een kindje met PKU. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

Stamboom

In een stamboom let je goed op de legenda.

           

            Man

            Vrouw

Stamboom

Om te zoeken naar welk allel dominant is:

Ga je in een stamboom op zoek naar een kind met een afwijkend fenotype van de ouders.

Je weet dan de genotypes van ouders (Aa) en kind (aa).

Oefenvraag

Welke eigenschap is dominant? C of D?

Oefenvraag

Welke eigenschap is dominant? C of D?

Aa

Aa

aa

Is de eigenschap (zwart) dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief
3. Te weinig informatie

Mensen die de erfelijk bepaalde afwijking 'korte vingers' hebben, missen een kootje in één of meer vingers. De eigenschap is autosomaal. Margriet en Kees verwachten hun derde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind normale vingers heeft?

1. 0
2. 1/4
3. 1/2
4. 2/3