§1.4 Nederland als parlementaire democratie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo
• Leerjaar 4

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

H1 Staatsinrichting van Nederland

Schrift op tafel

Pen op tafel

Tas op de grond

Herhaling 

Leerdoelen §1.4

Uitleg §1.4

Huiswerk 

Deze les 

...beschrijven hoe na verkiezingen in Nederland
een regering wordt gevormd.

...uitleggen welke rechten en taken
de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben.

...drie manieren noemen waarop de Nederlandse burger wordt beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid.

Aan het einde van de les kan je...

• Nederland werd in 1813 een constitutionele monarchie: een koninkrijk met een grondwet.
• De ministers luisterden naar de koning, het parlement had weinig te zeggen.
  Kortom: De koning had veel macht.
• Kortom: De koning had veel macht.
• In 1848 kwam er een nieuwe grondwet, geschreven door Thorbecke. De koning had bijna geen macht meer:
• De koning werd onschendbaar en er kwam ministeriële verantwoordelijkheid
• Nederland werd een parlementaire democratie. 
• Het werd pas duidelijk dat de koning geen macht meer had door de Luxemburgse kwestie

Herhaling

Herhaling

Stroming	Kernwoord	Kern
Liberalisme	Vrijheid	Hogere burgerij. Liberalen willen dat mensen zoveel mogelijk vrij zijn. De overheid moet zich niet veel bemoeien met mensen en de economie.
Socialisme	Gelijkheid	Arbeiders. Socialisten vinden dat iedereen gelijkwaardig is. De regering moet armen (arbeiders) helpen met wetten en regels.
Confessionalisme	Geloof	Het geloof moet centraal staan bij het besturen van het land. Er waren twee groepen confessionelen: protestanten en katholieken De protestanten werden ook wel de kleine luyden genoemd

Je mocht in Nederland alleen stemmen als je rijk genoeg was. Dit noemen we het censuskiesrecht.
Vrouwen mochten sowieso niet stemmen.
De liberalen hadden de macht in het parlement. De socialisten wilden dit anders.
Zij wilden algemeen kiesrecht. 

De opkomst van de industriële revolutie zorgde voor veranderingen in de maatschappij: verstedelijking en de sociale kwestie. Voorbeelden zijn lage lonen, massale werkloosheid, kinderarbeid en slechte woon- en werkomstandigheden. Er waren nog maar weinig sociale wetten die de armen konden helpen.

Een belangrijk conflict tussen liberalen, socialisten en confessionelen was de schoolstrijd. 

De burgers willen in de tweede helft van de 19e eeuw meer gelijke rechten. Dit noem je emancipatie. Om dit voor elkaar te krijgen gaan burgers samenwerken. Hierdoor raakt de samenleving verdeeld in groepen: de verzuiling.

Herhaling

Herhaling

Stroming	Partijnaam	Personen	Opgericht
Protestanten	Antirevolutionaire partij (ARP)	Abraham Kuypers	1879
Liberalen	Liberale Unie	nvt	1885
Socialisten (sociaal-democraten)	Sociaal-democratische arbeiders partij (SDAP)	Pieter Jelles Troelstra	1894
Rooms-Katholieken	Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP)	Herman Schaepman	1926

Aan het einde van de 19e eeuw werden er sociale wetten ingevoerd:
Kinderwetje van Van Houten, Ongevallenwet, Woningwet.

Het caoutchouc-artikel zorgde ervoor dat steeds meer mannen kiesrecht kregen.

Feministen strijden voor gelijke rechten en kansen.
Tijdens de Eerste Feministische Golf streden Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs voor o.a. vrouwenkiesrecht.

De pacificatie van 1917 zorgde voor een aantal veranderingen van de grondwet: 

• De financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs
• Algemeen mannenkiesrecht (passief kiesrecht vrouwen)
• Evenredige vertegenwoordiging
• Algemeen kiesrecht vrouwen (1919)

Herhaling 1.3

Test

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen

(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

Test

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen

(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

	Persoon	Politieke organisatie
Confessionelen	Schaepman	RKSP
Feministen	Drucker	VVV
Socialisten	Troelstra	SDAP

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

Het vormen van een bestuur

Leerdoelen A:

• Ik kan drie directe verkiezingen beschrijven en één indirecte verkiezing beschrijven. 
• Ik kan uitleggen uit hoe de Tweede Kamer werkt aan de hand van de begrippen coalitie & oppositie. 

Begrippen:

referendum

coalitie

oppositie

B

Rechten en taken van het parlement

Leerdoel B:

• Ik kan uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben. 
• Ik kan aan de hand van vijf stappen uitleggen hoe een wetsvoorstel wordt ingediend. 

Begrippen:

recht van budget

recht van interpellatie

recht van enquete

C

Rechten in de democratie

Leerdoel C:

• Ik kan drie manieren noemen waarop de Nederlandse burger wordt beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid.
• Ik kan uitleggen welke twee regels er gelden in een rechtstaat én hoe er door de scheiding der machten nooit te veel macht komt bij één groep of persoon.

Begrippen:

klassieke grondrechten

sociale grondrechten

rechtsstaat

 

recht van initiatief

recht van amendement

 

wetgevende macht

uitvoerende macht

rechterlijke macht

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

A: het vormen van een bestuur 

• Een bestuursvorm waarbij het parlement bestuurt en gekozen wordt door het volk.  

§1.4 Nederland als parlementaire democratie A Het vormen van een bestuur (blz. 28)
Begrippen: Coalitie, Historische personen: Jaartallen:
Samenvatting

Leerdoelen A:

• Ik kan drie directe verkiezingen beschrijven en één indirecte verkiezing beschrijven.
  
• Ik kan uitleggen uit hoe de Tweede Kamer werkt aan de hand van de begrippen coalitie & oppositie. 

Invloed uitoefenen op bestuur:

Directe verkiezingen

• Gemeenteraad (bestuur van de gemeente) 
• Provinciale Staten (bestuur van de provincies)
• Tweede Kamer (bestuur van het land)

Indirecte verkiezingen

•  Eerste Kamer (gekozen door de bestuurders van de provincies)

De Tweede Kamer:

• 150 zetels. De verkiezingen bepalen hoeveel zetels (stoelen) een partij krijgt
  
• Om beslissingen te nemen moet er een meerderheid voor een wetsvoorstel stemmen (de helft + 1 = minimaal 76)
  
• Daarom moeten partijen samenwerken: de coalitiepartijen
  
• Zij leveren ministers voor de regering.
  
• De partijen die niet in de regering zitten zijn oppositiepartijen

§1.4 Nederland als parlementaire democratie A Het vormen van een bestuur (blz. 28)
Begrippen: Referendum, coalitie, oppositie Historische personen: Jaartallen:
Samenvatting

Referendum

• Direct stemmen over een wet of maatregel
  
• Uitslag is een advies voor de minister

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Willem 1

Willem 2

Willem 3

Wilhelmina

Juliana

Beatrix

Willem-Alexander

Staatshoofden NL vanaf 1813

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Willem 1

Willem 2

Willem 3

Wilhelmina

Juliana

Beatrix

Willem-Alexander

Staatshoofden NL vanaf 1813

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

B: Rechten en taken van het parlement

HERHALING 1.4 A Parlement & regering 

• Uit de Tweede Kamerverkiezingen wordt de volksvertegenwoordiging gekozen: 
• De partijen met de meeste zetels  vormen een coalitie. 
• Deze coalitie mogen een  regering vormen (ministers + koning) 
• De partijen buiten de regering aan oppositie voeren 

§1.4 Nederland als parlementaire democratie B Rechten en taken van het parlement
- Leg uit welke rechten en taken alleen de tweede kamer heeft. - Leg uit welke rechten en taken de Eerste en de Tweede kamer hebben. Begrippen: Historische personen: Jaartallen:
Samenvatting

Leerdoel : 

• Ik kan uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben.  (blz. 30)
• 
  

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Alleen de
Tweede Kamer

Eerste - en
Tweede Kamer 

Rechten van ministers

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Wetgevende bevoegdheid

Rechten van ministers

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Wetgevende bevoegdheid

Hoe komt een wet tot stand?

1. Een minister of Tweede Kamerlid komt met een wetsvoorstel (recht van initiatief) ->
2. De Tweede Kamer stemt over het voorstel en/of kan veranderingen aanbrengen (recht van amendement) ->
3. De Eerste Kamer stemt over het voorstel ->
4. De minister en het Staatshoofd ondertekenen het voorstel ->
5. Na publicatie in het Staatsblad is het een wet.

Aantekeningen voor het examen

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

De rechten van de ministers (regering) en de Eerste en Tweede Kamer 

Rood = wetgevende bevoegdheden

Blauw = controlerende bevoegdheden (= ze controleren de regering)

Paars = een controlerende als een wetgevende bevoegdheid

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Hoe komt een wet tot stand? 

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

C: Rechten in de democratie 

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

Het vormen van een bestuur

Leerdoelen A:

• Ik kan drie directe verkiezingen beschrijven en één indirecte verkiezing beschrijven. 
• Ik kan uitleggen uit hoe de Tweede Kamer werkt aan de hand van de begrippen coalitie & oppositie. 

Begrippen:

referendum

coalitie

oppositie

B

Rechten en taken van het parlement

Leerdoel B:

• Ik kan uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben. 
• Ik kan aan de hand van vijf stappen uitleggen hoe een wetsvoorstel wordt ingediend. 

Begrippen:

recht van budget

recht van interpellatie

recht van enquete

C

Rechten in de democratie

Leerdoel C:

• Ik kan drie manieren noemen waarop de Nederlandse burger wordt beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid.
• Ik kan uitleggen welke twee regels er gelden in een rechtstaat én hoe er door de scheiding der machten nooit te veel macht komt bij één groep of persoon.

Begrippen:

klassieke grondrechten

sociale grondrechten

rechtsstaat

 

recht van initiatief

recht van amendement

 

wetgevende macht

uitvoerende macht

rechterlijke macht

§1.4 Nederland als parlementaire democratie B Rechten en taken van het parlement (bz. 30)
Begrippen: Coalitie, Historische personen: Jaartallen:
Samenvatting

Leerdoel B:

• Ik kan uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben.
  
• Ik kan aan de hand van vijf stappen uitleggen hoe een wetsvoorstel wordt ingediend. 

• Tweede kamer:  
• recht van initiatief
  
• recht van amendement
• Eerste en Tweede kamer: 
• recht van budget
  
• recht van interpellatie
  
• recht van enquete

§1.4 Nederland als parlementaire democratie C Rechtstaat (blz. 32)
- Leg uit wat klassieke grondrechten (voorbeelden) zijn en wanneer ze werden ingevoerd. - Doe hetzelfde voor sociale grondrecht. Begrippen: Klassieke grondrecht, sociale grondrechten Historische personen: Jaartallen: 1848, 1983
Samenvatting

Leerdoel C:

• Ik kan het verschil uitleggen tussen klassieke grondrechten en sociale grondrechten. (zelfstandig)
  
• Ik kan uitleggen welke twee regels er gelden in een rechtstaat én hoe er door de scheiding der machten nooit te veel macht komt bij één groep of persoon.

Ook NL'se burgers hebben rechten.

De belangrijkste staan in grondwet: grondrechten.

Twee soorten:

• Klassieke grondrechten: uit grondwet van 1848.
• Vrijheid van... (rechten die burgers beschermen tegen de overheid)
  
• godsdienst
  
• onderwijs
  
• meningsuiting
  
• drukpers: je mag je mening laten horen via internet, kranten of andere media
  
• vereniging en vergadering (bijv. eigen partij oprichten) 
• De sociale grondrechten: In 1983 aan grondwet toegevoegd. 
• De overheid beschermt burgers tegen slechte leefomstandigheden:
• Recht op... bestaanszekerheid, onderwijs, woongelegenheid, werk, medische zorg, bewoonbaarheid van het land en rechtsbijstand

Ook NL'se burgers hebben rechten.

De belangrijkste staan in grondwet: grondrechten.

Twee soorten:

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Klassieke grondrechten 
 grondwet van 1848.

-> NL democratisch en vrij:
 

Vrijheid van... 

• godsdienst
• onderwijs
• meningsuiting
• drukpers: je mag je mening laten horen via internet, kranten of andere media
• vereniging en vergadering (bijv. eigen partij oprichten)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

De sociale grondrechten.
In 1983 aan grondwet toegevoegd.  Beschermen burgers tegen slechte leefomstandigheden:

Recht op...

• bestaanszekerheid
• onderwijs
• woongelegenheid
• werk
• medische zorg
• bewoonbaarheid van het land
• rechtsbijstand

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

NL is een rechtsstaat. :

1. alle burgers voorde wet gelijk

• bestuurders en rechters moeten zich ook aan de wet houden
• burgers en bestuurders krijgen dezelfde straffen
• 2. rechters zijn onafhankelijk. De overheid kan ze niet zomaar ontslaan.

• Niemand mag zomaar opgepakt of veroordeeld worden.  

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Leerdoel C:

• Ik kan uitleggen welke twee regels er gelden in een rechtstaat én hoe er door de scheiding der machten nooit te veel macht komt bij één groep of persoon.

De verschillende machten in ons land zijn gescheiden:

• Wetgevende macht
• Uitvoerende macht
• Rechterlijke macht 

= trias politica / scheiding der machten
 

Hierdoor kan de macht niet bij één instantie liggen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

• Wetgevende macht  
  
• - 1e en 2e kamer
  
• - Provinciale Staten
  - Gemeenteraad 
• Uitvoerende macht
  
• - Ministers (regering)
• Rechterlijke macht 
• Rechters 

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

Samenvatting 

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Wetgevende bevoegdheid

Wetgevende en controlerende

bevoegdheid

Controlerende bevoegdheid

• Bij klachten over de overheid: nationale ombudsman.
• aangesteld door parlement voor 6 jaar. 
• Taak: burgers beschermen tegen fouten overheid.
• Brengt advies uit (kan geen straffen uitdelen/ de overheid dwingen iets te doen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Wetgevende macht:

• Dit is het recht om wetten te maken, te wijzigen en goed- of af te keuren.
• In NL ligt deze macht voor het grootste deel bij het parlement.
• Ministers mogen ook wetsvoorstellen indienen (recht van initiatief), maar dit moet wel goedgekeurd worden door het parlement.

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Uitvoerende macht:

• Dit is het recht om aangenomen wetten uit te voeren. Dit recht ligt bij de ministers. Zij vormen samen met de koning de regering

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Rechterlijke macht:

• Dit is het recht om te beslissen of iemand schuldig is en welke straf er wordt gegeven.
• Alleen rechters hebben in Nederland dit recht

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

Aan de slag!

Maken Memo

• §1.4

Klaar? Oefenen!

• eindexamensite.nl
• Test Jezelf (memo)

examenvraag 1

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken

antwoord 1 

Stap 1: Zelfstandig in stilte oplossen
(2 minuten)

Stap 2: In duo's bespreken en tot een conclusie komen
(3 minuten)

Stap 3: Klassikaal bespreken