5.1 Industrie en samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

5. Burgers en stoommachines

Tijd van Burgers en Stoommachines, 1800-1900

In dit hoofdstuk

5.1 Industrie en samenleving

5.2 Democratie in Nederland

5.3 De sociale kwestie

5.4 Politiek en samenleving

5.5 Schilderkunst en fotografie

5.1 Industrie en samenleving

In deze paragraaf leer je:

• Wat in de 19e eeuw veranderde in het leven van mensen
• Hoe en waardoor de productie toenam
• Wat vanaf 1870 veranderde in de industrie
• Wat veranderde in de samenleving

Kenmerkend aspect: de Industriële Revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen. 

Wat bedoelen we met de Industriële Revolutie?

1. De trek van het platteland naar de stad
2. De overgang van het werken met de hand naar het werken met machines
3. Grote groepen arbeiders gaan in de fabrieken werken
4. De overgang van jagen en verzamelen naar het bedrijven van landbouw

In welke eeuw begon de Industriële Revolutie?

1. Halverwege de 18e eeuw
2. Halverwege de 19e eeuw
3. Halverwege de 17e eeuw
4. Halverwege de 20e eeuw

Waar in de wereld begon de Industriële Revolutie?

1. Frankrijk
2. Groot-Brittannië
3. Pruisen
4. België

Wie heeft de eerste stoommachine uitgevonden?

1. James Watt
2. Thomas Jefferson
3. James May
4. Thomas Newcomen

Groot-Brittannië

circa. 1750

Rond 1750 werkten de meeste mensen nog in de landbouwsector. 

Een eeuw later komt daar verandering in:

- Veel werk te vinden in haven- en industriesectoren.

- Grote Hongersnood in Ierland (1845-1850)

- Enclosure-systeem. 

Liverpool in 1900

circa. 1750

Grote veranderingen

De periode vanaf 1800 noemen we de moderne tijd.

Het leven van Europeanen veranderde vanaf de 19e eeuw heel snel

Veel mensen werkten nu in de industrie. Er was sprake van een industriële revolutie.

1800	1900
Reizen te voet, te paard of per zeilschip	Reizen per trein of per stoomschip
Meeste mensen werkten op het land	Veel mensen werken in fabrieken
In de nijverheid werd met de hand gewerkt	Handarbeid werd vervangen door machines

Meer productie

• Door de industriële revolutie nam de productie van de nijverheid sterk toe
• Vanaf de 18e eeuw werden daar veel werktuigen en werkmethoden verbeterd.
• De belangrijkste uitvinding was de stoommachine
• Vanaf omstreeks 1800 werden spin-en weefmachines aangedreven door stoommachines
• Ze werden in grote aantallen in daarvoor gebouwde fabrieken geplaatst

De productie van textiel steeg hierdoor enorm

De stoommachine gebruikt steenkool als energiebron. Door steenkool te verbranden, werd water verhit en ontstond stoom. De stoomdruk liet de machine werken.

Een textielfabriek die werd aangedreven door stoommachines (klik om afbeelding te vergroten)

De Spinning Jenny was een spinmachine waarop men meerdere draden tegelijk kon spinnen.

Schietspoel

• John Kay (1704-ca. 1779)
•  1733
• Functie: De spoel met garen werd automatisch door het weefgetouw geschoten, waardoor het weven minder lang duurde.
• Revolutionair:

- Het weefproces verliep sneller en efficiënter.

Spinning Jenny

• James Hargreaves (1720-1778)
• 1764
• Functie: versnellen van het spinproces door 16 draden tegelijk te spinnen met 8 spoelen. 
• Revolutionair:

- Het spinproces verliep veel sneller en het was goedkoper. 

Waterframe

• Richard Arkwright (1732-1792)
• 1769
• Functie: automatiseren van het spinproces en het aandrijven van machines door waterkracht.
• Revolutionair: 

- Deze uitvinding legt de basis voor de grootschalige opkomst van textielfabrieken in Groot-Brittannië. 

De eerste stoommachine

• Thomas Newcomen (1663-1729)
• 1712
• Functie: water pompen uit mijnen, zodat steenkool dieper uit de aarde kon worden gehaald.
• Revolutionair:

- De eerste toepassing  van stoomkracht op industriële schaal.

Verbeterde stoommachine

• James Watt (1736-1819)
• 1769
• Functie: andere machines op efficiënte wijze aan te drijven. 
• Revolutionair: 

- Het maakt grootschalige en snelle industrialisatie mogelijk.

- Betrouwbaar ten opzichte van  eerdere machines.

De eerste Industriële revolutie

• Vanaf ca. 1750
• Steenkool als belangrijkste brandstof
• Machines en producten worden vooral gemaakt van ijzer
• Nieuwe dingen worden vooral bedacht door amateur-uitvinders

De tweede Industriële revolutie

• Vanaf ca. 1870
• Elektriciteit en aardolie worden de belangrijkste energieleveranciers
• Machines en producten worden steeds meer gemaakt van staal
• Vernieuwingen worden steeds meer geïntroduceerd oor professionele ingenieurs en laboratoria

Adolph Wilhelm Krasnapolsky

(1834-1912)

Wintertuin in Hotel Krasnapolsky 

 

Gerard Philips

(1858-1942)

Bedrijf Philips 

(opgericht in 1891)

Thomas Edison

(1847-1931)

• Amerikaanse zakenman en uitvinder
• Zet meer dan 2000 uitvindingen op zijn naam (de meeste uitvindingen koopt hij op)
• Bekend van de gloeilamp, fonograaf en filmcamera

• Belangrijk: Eerst waren uitvindingen vooral het werk van individuen (denk aan van Leeuwenhoek en Huygens). Later namen bedrijven technici en wetenschappers in dienst om onderzoek voor hen te doen.

• De Industriële Revolutie had grote gevolgen voor de verschillende sectoren van de economie:

- Aantal werknemers in de industrie- en dienstensector neemt toe (meer dan 50% van de Britse bevolking).

- Aantal werknemers in de landbouwsector neemt af (ongeveer 9% van de Britse bevolking).

- Algemene bevolkingsgroei (9 miljoen > 33 miljoen)

- Steden die lange tijd stil hebben gelegen, groeien weer en er komen nieuwe industriesteden bij.

We spreken nu écht van een industriële samenleving, waarbij de bourgeoisie de leiding heeft in de economie en veel invloed uitoefent op de samenleving.

17 eeuw: handelskapitalisme

19e eeuw: industrieel kapitalisme

Wat kenmerkt de verhouding tussen werkgever en werknemer in de industriële samenleving?

1. Onpersoonlijke relatie tussen werkgever en werknemer.
2.  Door de automatisering en mechanisering van het werk neemt de passie voor het werk bij werknemers af. 
3. De lonen van werknemers worden extra laag gehouden. Ze waren immers 'makkelijk te vervangen'.