HC 4: de EMU, soliditeit vs solidariteit & Eurobonds (Munt)

• economie
• HBO
• Studiejaar 1

Europese integratie

Roberto Alvarez

Agenda

• Terugblik college 3
  
• HC 4: De EMU, Soliditeit vs Solidariteit en Eurobonds (Munt) 
• Actualiteiten: Eurobonds/herstelfonds tijdens de coronacrisis

Terugblik college 3

• Vragen over de theorie?
• Bespreking verwerkingsvragen 

Leerdoelen

HC 4

Leerdoelen

Nieuwsblik: 

Fonds van 250 miljard moet eurozone versterken

• Lees het nieuwsbericht rustig door (5 min)

3 vragen:

• Omschrijf de nieuwe taak van het euronoodfonds ESM.
• Beschrijf het verschil tussen het  EU-coronaherstelfonds en het euronoodfonds ESM.
• Welk 'moreel risico' wordt in de laatste alinea beschreven?                                                       

De EMU

EMU: geschiedenis in een overzicht

Venn diagram: verwerking van vorige afbeelding

EMU: geschiedenis; de eerste stappen 

• Al sinds 70-er jaren discussie over verdere integratie in monetaire unie. 
• Eerst “Slang”(= kleine koersschommelingen) en EMS (Europees stabiliteits mechanisme)
  
• In stroomversnelling door val muur (1989), → Duitse eenwording
  

Eenwording

angst voor een te sterk Duitsland, groot Duitsland in toom houden via verdere integratie

Voordelen van een gezamenlijke munt?

1. Geen valutarisico’s (door koersschommelingen) meer
   
2. Minder transactiekosten
   
3. Makkelijker prijzen vergelijken
   
4. Sterke munt, aantrekkelijk voor beleggers
   

→ Bevordert de internationale handel

Oprichting van de EMU in drie fasen

• Fase 1: Vrijmaking Europese kapitaalmarkt (vanaf “92 Verdrag van Maastricht)    

• Fase 2: Overgangsfase, convergentiecriteria opgesteld, oprichting voorloper van ECB (“94-”99)
  

• Fase 3:
  

      ▪ 1-1- 1999 11 lidstaten de euro als gemeenschappelijke munt                                                                               in het girale bankverkeer

      ▪ 2002 invoering euromunten en biljetten

fase 1

EU-burgers kunnen: 

1. In elke lidstaat een bank- en spaarrekening openen
2. Een hypotheek afsluiten
3. Aandelen en obligaties vrij verhandelen

fase 2

• Europees Monetair Instituut (EMI) opgericht
• De voorloper van de Europese Centrale Bank (ECB).
• EMI: belangrijke rol in het stimuleren van samenwerking tussen de nat. banken van de lidstaten.

fase 3

Het VK en Denemarken besloten voorlopig niet aan de invoering van de euro mee te doen → heet officieel een "opt-out"-clausule, een speciale uitzonderingsmaatregel. Zweden heeft dat ook gedaan.

Oprichting van de EMU in drie fasen (vervolg)

Daarna:

• 2002: Griekenland bij de EMU

• Op 1 januari 2007 voerde Slovenië als eerste van de nieuwe toetreders de euro in. Sindsdien zijn ook Cyprus (2008), Malta (2008), Slowakije (2009), Estland (2011), Letland (2014) en Litouwen (2015) toegetreden tot de groep van eurolanden

Rond oprichting van de EMU: 

Steeds twee kwesties

• Kroningstheorie (economisten): monetaire eenwording kan niet zonder verdere economische integratie (eerst eco integratie dan monetaire) → +/- gelijke prestaties eco groei, werkgelegenheid en inflatie → monetair als bekroning economische integratie (Du+ NL)

• Locomotieftheorie (monetaristen): Snel onderlinge koersen vastleggen: door monetaire eenwording zal economische eenwording volgen → monetaire eenwording trekt economische integratie vooruit (Fr + Be + EC) (toegepast)

Convergentiecriteria (= criteria van Maastricht) 

(criteria voor toegang fase 3)

• Begrotingstekort niet hoger dan 3% van het BBP
  
• Overheidsschuld lager dan 60% van het BBP
  
• een inflatie niet hoger dan 1,5% boven de gemiddelde inflatie van de drie lidstaten met de laagste inflatie;
  
• een gemiddelde nominale langetermijnrente die niet meer dan 2% hoger ligt dan die van de drie lidstaten met de laagste inflatie;
  
• een wisselkoers die gedurende 2 jaar vóór toetreding tot de euro zonder grote spanningen binnen de normale fluctuatiemarges van het wisselkoers­mechanisme van het Europees Monetair Stelsel (EMS) is gebleven. 

gouden regel

link

Stabiliteits- en groeipact (1997) (link)

• Het begrotingstekort mag niet boven de 3% van het BBP komen
  

• De staatsschuld mag niet meer dan 60% van het BBP bedragen
  

Geschiedenis:

Landen wijken al snel af. Stabiliteits- en groeipact wordt niet nageleefd. Landen hebben verschillende beleidsuitgangspunten. Frankrijk en andere zuidelijke landen meer de solidariteit, Duitsland, NL de soliditeit. Maar NL kwam zelf ook in de problemen.

Stabiliteits-en groeipact (1997) waarom?!

1. Voorkomen inflatie
   
2. Voorkomen te hoge rentestand
   
3. Voorkomen dat landen failliet (dreigen te) gaan
   

Het groei- en stabiliteitspact had ervoor moeten zorgen dat de economische ontwikkeling van de EMU-landen niet teveel uit elkaar zou gaan lopen. Want juist dit uit elkaar lopen (divergeren) maakte het in het verleden noodzakelijk om de munt van de zwakkere landen te devalueren, om grote problemen zoals massale werkloosheid te voorkomen. Zonder devaluatiemogelijkheid ontbreekt het enige redmiddel in zo’n situatie. Het vormen van een muntunie vereist dus dat de landen een gelijke economische structurele ontwikkeling kennen.

113 miljard aan begrotingsboetes voor schending Stabiliteitspact nooit geïnd (NRC 28-5-2016)

Toegestaan?!

Vaak toegestaan vanwege crisis, 

maar ook vanwege vermijden conflicten

Begrotingstekort bestrijden

1. kan leiden tot inflatie.
2. kan vertrouwen in de euro ondermijnen als er te grote schulden ontstaan. 

Overheidstekort & schulden

Wat is EMU: uitgediept

1. De Euro
   
2. Gezamenlijk monetair beleid
   
3. Macro-economische coördinatie
   
4. De Europese Centrale Bank
   
5. Stand van zaken (datapunt 2020)

1. De euro 

Waarom een enkele munt en niet munten met vaste wisselkoers?

1. Lagere transactiekosten
   
2. Psychologisch, politiek effect
   
3. Prijzen makkelijk vergelijken
   

2. Gezamenlijk monetair beleid 

ECB bepaalt: 

1. De rente 
2. Geldhoeveelheid 

 

Doelstelling: 

• Inflatiebeheersing (2%) 

Inflatiebeheersing

Teveel inflatie is niet goed (conc. positie) maar te weinig ook niet (geen invest.) Afgelopen jaren te lage inflatie (risico op deflatie). Vandaar lage rente en pompen van geld in economie door opkopen staatleningen t.w.v. €2.600 miljard euro (2015-2019) . Hoop op meer kredietverlening, economie gaat beter.

2. Gezamenlijk monetair beleid 

2015-2019

opkopen staatleningen 

t.w.v. €2.600 miljard euro

2. Gezamenlijk monetair beleid (vervolg)

Actuele situatie: 

• 2015-2019: Opkoopprogramma gestopt. 
• Wel nog opkopen met binnenkomende rente en aflossing.
• Relatief lage rente ECB (rente waartegen banken bij de ECB lenen). 

Kritiek:  

 Lage rente slecht voor pensioenfondsen (NL) 

 Helpt het voldoende? 

 Risico's (luchtbel-economie, hypotheek met lage rente)

Refirente

3. Macro-economische coördinatie

Coördinatie van overheidsbudgetten: Stabiliteits- en groeipact (Verdrag van Maastricht), zie slide 17

4. De Europese Centrale Bank (ECB)

4. De Europese Centrale Bank (ECB) (vervolg)

• ECB + nationale centrale banken(NCB's) van alle EU-lidstaten de ESCB (Europees Stelsel van Centrale Banken)

• ESCB verantwoordelijk voor monetaire beleid 

• ECB + nationale centrale banken(NCB's) van alle EU-lidstaten met de euro = Eurosysteem

• ECB sinds 2014 toezichthouder van de nationale banken 

• ECB politiek onafhankelijk (van bijvoorbeeld regeringen en van de Raad van ministers) 

• ECB: supranationaal 

Kritiek: hoe democratisch is de ECB?

De Directie (Executive Board) bestaat uit de president en vicepresident van de ECB en vier andere leden. Deze worden in onderlinge overeenstemming benoemd door de staatshoofden en regeringsleiders van de landen die tot de eurozone behoren. Ten minste vier van de zes bestuurders dienen uit Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje afkomstig te zijn.

4. De Europese Centrale Bank (ECB) (vervolg)

Balans

Naast de EMU heb je ook nog de Eurogroep….

De Eurogroep bestaat uit de ministers van Financiën van de landen die de euro als nationale munteenheid hebben ingevoerd (de eurozone) + President ECB (géén stemrecht) + Europees Commissaris voor Economische en Financiële zaken, Belastingen en Douane (géén stemrecht)

Huidige voorzitter: Paschal Donohoe (Irl)

Stand van zaken (2020)

klik

Korte pauze

Soliditeit versus Solidariteit

Grexit-opdracht: cartoons en nieuwsberichten

• Wat waren de problemen van Griekenland? 
• Oorzaken problemen Griekenland? 
• Genomen maatregelen? 
• Waarom geen Grexit? 
• Waarom geen kwijtschelding van (deel van) schulden Griekenland?  
• Waarom waren/zijn de problemen van Griekenland een risico voor heel het Eurogebied?  

Opdracht: leg steeds de cartoon kort uit.

Ontstaan + huidig

Net na het aantreden van een nieuwe Griekse regering in oktober 2009 onthulde de minister van Financiën dat zijn voorgangers stelselmatig valse, veel te rooskleurige cijfers over het begrotingstekort hadden gepresenteerd. Het begrotingstekort zou in 2009 12,7% van het bbp hebben bedragen, in plaats van 3,7%, zoals tot dan toe werd aangenomen. Eurostat zei in november 2010 dat het begrotingstekort over 2009 nog hoger was, namelijk 15,6%.

In april 2019 evalueerde de Eurogroep de Griekse situatie en werd er besloten dat de Eurolanden voor het eerst winst uit Griekse staatsobligaties zouden uitkeren. Het land had namelijk een aantal hervormingsmaatregelingen doorgevoerd. Het idee is dat de winsten  halfjaarlijks aan Griekenland zullen worden uitgekeerd. De voorwaarde daarvoor is echter dat het land zich aan alle gemaakte afspraken over hervormingen en bezuinigingen zal houden.

Cartoon 1

Cartoon 2

Cartoon 3

Cartoon 4

Cartoon 5

Cartoon 6

Cartoon 7

Cartoon 8

Samenvatting Griekenland

2009: Begrotingstekort 15,6%, onthulling geflatteerd beeld van financiële situatie 

2010-2012: speculanten zetten in op faillissement (aanvallen op euro 2010, maar ook tegen griekse staatsobligaties 2012) 

2010-2017: reddingsplannen vanuit ECB, IMF en Eurogroep (zachte leningen) onder bezuinigingsvoorwaarden. Griekenland begrotingsoverschot van 0,7%.

2018- nu: zelf weer de kapitaalmarkt op. Noodfonds ESM verlaten.

De eurolanden maken tot 2022 in de regel nog halfjaarlijks een bedrag over aan Athene, dat voortvloeit uit de winst die zij halen uit de Griekse staatsobligaties.

Bezuinigingsvoorwaarden

• Pensioenleeftijd omhoog/ verlaging pensioenen 
• Belastingontduiking terugdringen/belastingen omhoog 
• Uitkeringen omlaag 
• Uitgaven aan zorg, onderwijs  omlaag 
• Zorgverzekeringen versoberd 
• Corruptie terugdringen 
• Ambtenarenapparaat inkrimpen/ambtenarensalarissen omlaag 
• Staatsbedrijven privatiseren 

Gevolgen

1. Hoge werkloosheid
2. Armoede enorm toegenomen (meer dan de helft onder de armoedegrens) 

Grexit?!

Wat waren de problemen van de Griekenland?

Grote overheidstekorten, de staat kan schulden niet meer terugbetalen. Omvallende banken 

Oorzaken problemen Griekenlandse staat? 

Te weinig economische groei, te ruime pensioenen, uitkeringen e.d ., corruptie, te weinig belastinginkomsten, bankencrisis 2008 

Genomen maatregelen?

Steun aan de overheid (zachte leningen) op voorwaarde van heftige bezuinigingsmaatregelen,  

Waarom geen Grexit? 

Angst voor domino-effect voor Italië, Spanje e.a. zwakke landen, angst voor verlies van vertrouwen in Euro en ECB 

Waarom geen kwijtschelding schulden (waar het IMF een voorstander van is)?

Precedentwerking (= als voorbeeld gesteld worden)

Waarom zijn de problemen van Griekenland een risico voor heel het Eurogebied?  

Minder vertrouwen in de euro door beleggers (dalende koers van de euro) 

Crisis kan overslaan naar andere landen 

Probleemland Italië

Bankencrisis 2017

Zomer 2018

Zomer 2018 verkiezingen

Zomer 2018 Italiaanse plannen 

December 2018

Jeugdwerkloosheid

Jeugdwerkloosheid2

Italiaans probleem wordt een EU-probleem?!

• Weerstand tegen de euro 
• Eurosceptici: “Eigen munt maakt devaluatie mogelijk” 
• Gevaarlijk: want beleggers hebben weinig vertrouwen in zo’n munt: ze zullen minder geld willen uitlenen aan Italiaanse overheid of tegen hoge rentes 
• Gevaar voor heel eurogebied.  

Probleem (politiek)

Ook bezuinigingen nodig, maar politici van Lega en Vijfsterrenbeweging willen juist de pensioenleeftijd weer omlaag en de uitkeringen verhogen en over het algemeen meer uitgeven.

De EU van crisis naar crisis: Italië

Hoe Italië zich stelselmatig niet aan de regels houdt....

Schulden

Italië en de hulp van China

warm welkom voor China in Italië

Eurobonds

Coronacrisis: Eurobonds als oplossing?! 

• Obligaties (dat wil zeggen leningen) 
• Gezamenlijke rekening van de 19 lidstaten van de eurozone
• De groep lidstaten leent dan geld tegen een bepaalde rente
• Doel: voorkomen van grote financiële problemen  & einde eurozone 
• Niet alle eurolanden zijn positief → nog geen eurobonds uitgebracht

Coronacrisis: Eurobonds als oplossing?! (Casus)

• Lees individueel het artikel (Algemeen Dagblad, 07-04-2020)
• Beantwoordt in duo's de vragen:

1. Wat was het standpunt van de regering?
2. Waarom zijn partijen vóór het inzetten van ESM?
3. Waarom zijn partijen tegen het inzetten van ESM?
   
4. Denken jullie dat het de EU sterker of zwakker maakt?
   

Geen Eurobonds, maar wat wel?

• Gefinancierd door de Europese Commissie zelf. 
• Zelf geld ophalen op de kapitaalmarkten
• De Europese begroting, gefinancierd door de lidstaten, is het onderpand. 
• Terugbetaald uit nieuwe inkomstenbronnen voor de Commissie (meer hierover in college 5).

Corona en buitenlandse invloed

• Corona zorgt voor spanningen in de EU (Friesch Dagblad, 14-04-2020)
• In duo's beantwoorden jullie de volgende vragen
  

1. Wat werd gezien als het grootste conflict binnen de EU?
2. Welk bezwaar werd er door o.a. Nederland gemaakt?
3. Welke reactie gaven landen als Spanje en Italië hierop?
4. Wie leken er, naast eurosceptische partijen, nog meer te profiteren van de ruzies binnen de EU?
5. Herkennen jullie dit beeld  vanuit de geschiedenis van de EU? Leg uit.
   

https://frieschdagblad.nl/2020/4/14/commentaar-china-profiteert-van-ruzie-in-europese-unie?harvest_referrer=https:%2F%2Fwww.google.com%2F

EU-herstelfonds

Bekijk via deze link (KLIK) 

een kort stuk (5 min) 

uit Nieuwsuur van 10 april 2021.

Beantwoord vervolgens de vragen uit het Word-bestand 

'Actualiteiten herstelfonds Nieuwsuur'.

EU-herstelfonds (3): actualiteiten

Uitgaven O&I

Uitgaven per land (infographic)

Huiswerk

• Maak de verwerkingsvragen van college 4
• Lees het artikel ‘Groene standaard’ EU moet duurzame belegger zekerheid geven (Trouw, 05-12-2019) (map lesweek 5)
• Lees H5 + H9 + H11 uit 'Europese Unie' → voorbereiding HC 5

Extra naslagwerk

EMU naar een schuldenunie?

MeJudice